~~İran Topraklarında Göktürk- Sasani Mücadelesi
Göktürk Devletinin başında bulunan Bumin Kağan kuvvetli rakipleri Juan Juanları yendikten sonra, kardeşi İstemi’ye de yabgu ünvanıyla ülkenin batı taraflarını verdi. İstemi ve varisleri, Doğu Türkistan’dan başlayarak Hazar Denizine, batı Türkistan’a ve İran Topraklarına kadar ülkeyi büyüttü, çok geniş bir sahaya hâkim oldu.
Aslında Göktürkler, resmi olarak 582 yılında Doğu ve Batı Göktürk olarak ikiye ayrıldılarsa da fiili olarak, İstemi Kağan geniş bir bölgede dağınık bir şekilde yaşayan Türk Boy’larını kendine bağlayıp 552 yılında Batı Göktürk devletini kurmuş oluyordu. Onlar, Batı Türkistan’da yoğun bir şekilde bulunan Soğdlulara ait şehirleri ele geçirdi. Yine kuvvetli bir devlet olan iki nehir arasında (Maveraünnehir) ve kuzey Afganistan’da yaşayan, bölgede 350 yılından beri İpek Yolu’nu kısmi elinde tutan, güçlü bir Türk devleti olan Akhunlar’la mücadele etti.
Artık gücü daha da artan ve genişleyen Göktürkler, İran topraklarında hüküm süren Sasani’lerle komşu oldu ve mücadeleye başladı. Hükümdarların yaptıkları siyasi evlilikler, diğer ülkelerde hak sahibi olmalarına ve müdahale hakkına imkân veriyordu. İstemi kağan kızını Sasani hükümdarı Anuşirvan’a gelin verdi. Bu evlilik bağıyla, o Sasani Kıraliçesi oldu. Sasanilerle beraber hareket eden Göktürkler 557 yıkında Akhun Devletini yıktılar. Batı Türkistan’ın önemli şehirleri ellerine geçti. İpek yolunun ticareti elinde olan Soğdlular, Göktürklerin emrine girdi.
O devirlerde Bizans ve Sasani devleti dünyanın en kuvvetlisi idiler. İki nehir arasındaki ticaret Sasanilerin elindeydi, daha doğuya gittikçe Göktürklere geçiyordu. Sasaniler bu ticareti Göktürklere ve başkalarına kaptırmak istemiyorlardı. Göktürkleri ipek yolu ticaret gelirlerinden mahrum bırakmak istedi. Bu sebeple yapılan ticareti engellediler. Aralarında savaşlar oldu. Devamında barış tesisi için, elçiler yoluyla görüşmeler oldu. Fakat Göktürk elçilerini öldürdüler, sonrasında “Göktürkler, ittifak etmek üzere Bizans’la temasa geçtiler. Elçilik heyeti bir Türkçe mektup ile İstanbul’a vardıklarında çok iyi karşılandılar. Göktürkler dünya siyasetinde dikkate alınmaya başladı 569 yılında Göktürkler ile Bizans sağlam bir ittifak andlaşması yaptı.”(1) Ancak bir zaman sonra gönderilen elçiye, Bizanslıların anlaşmanın şartlarına uymadıklarını yalancı ve hilebaz olduklarını yüzlerine söylendi. 571 senesinde Bizans ile Sasaniler arasında savaşlar başladı. Artık Türklerin gücü artıyordu. Sasani taht mücadelelerine karıştılar, vergiye bağladılar, Onlarla savaştılar, Batı Göktürkler 619 yılında Sasani ordularını yenerek Rey ve İsfahan şehirlerini ele geçirdi, 623 yılında yine Sasaniler’i yenmeleri dünyada yankı uyandırdı. Aldığı darbelerle zayıflayan Sasaniler güçten düşmüştü, İslam orduları tarafından rahat ve kolay şekilde yıkıldı.
Türk Devletlerinin bulunduğu coğrafyalar, münasebette olduğu millet ve devletler yaşayışına etki etmeye devam etmektedir.
Celil Altınbilek 16.07.2019
1-Ahmet Taşağıl Göktürkler TTK.Ank. 2014 s.40