Çin Subayı Çang-Kien'in İmparator Wu-ti'ye Sunduğu Raporu Hakkında

Çin Subayı Çang-Kien’in İmparator Wu-ti’ye Sunduğu Raporu Hakkında
 

Hunlar Yüe-çileri bertaraf ettikten sonra Çin Seddi’nin hemen dibinde bir merkez kurmuşlardır. Hunlar Çin topraklarına sürekli akın yaparlar ve dış Moğolistan’a da hâkim durumdadırlar. Çin’in başşehri olan Çang-nkang’a kadar ilerlemişler burada bir imparatorluk sarayını yakmışlardır. Hunların Çin sınırlarını tehdit ettiği bir zamanda Wu-ti, Han tahtına oturmuştur. İmparator Wu-ti, Hunları kendi sınırlarına geri göndermek istemektedir. Wu-ti, Hunlarla mücadele edebilmek için Yüe-çilerle birleşmek ister. Wu-ti, Yüe-çilerle anlaşabilmek için Çang-Kien adlı rütbeli bir subay olan kişiyi Yüe-çilere elçi olarak gönderir. Çang-Kien adlı subay Yüe-çilere ulaşamadan Hunlar tarafından yakalanır. [1]

Mo-tun’un oğlu Ki-ok’un Hun tahtına oturduğu tarih M.Ö. 174 yılıdır. Ki-ok Yüe-çileri yerlerinden oynatmış, onlar da Belh’e gitmişler vaktiyle Büyük İskender’in buralarda kurmuş oldukları Grek hâkimiyetine son vermişlerdir. Ki-ok kalabalık Hun ordusuyla Cang-nkang’ın yakınındaki bir imparator sarayını yakmıştır. Yalnız bu seferde Ki-ok daha sonraki Türk devletleri bakımından kötü neticeler verecek olan bir yanlış yapar ve bir Çin prensesiyle evlenir. Bu yanlış bir seçimdir çünkü bu Çinli prenseslerin himayesinden faydalanan Çin diplomatları ve görevlileri Hun İmparatorluğu topraklarında serbestçe dolaşma hakkını kazanmışlardır. Hun topraklarına giren Çin diplomatları ve görevlileri Türklerin ve Hunlara bağlı kavimlerin arasında kötü propaganda yaparak devleti yıpratmaya çalışmaktadırlar. Çin ipeği de Hun hanedan mensuplarınca kullanılmaya ve ilgi görmeye başlamıştır. Hun İmparatoru Ki-ok öldükten sonra yerine Kün-çin geçer. Kün-çin zamanında Hun içindeki huzursuzluklar artmaya başlamıştır. Kün-çin de Han hanedanlığına damattır ve ne Mo-tun ne de babası Ki-ok kadar dirayetli ve asker ruhlu bir komutan değildir.

Wu-ti, Çin’e önemli bir gelir sağlayan Çin ipeği için yeni pazarlar aramaktadır. İç Asya ve İran üzerinden Akdeniz kıyılarına ulaşan İpek Yolu’na göz dikmiştir. İpek Yolu’nu ele geçirmek ve emniyetini sağlamak istemektedir. Wu-ti İpek Yolu üzerinde oturan kavimlerin kimler olduğunu burada hangi memleketlerin olduğunu öğrenmek ister. Wu-ti, İpek Yolu’na ulaşabilmek adına ve önünde büyük bir engel olduğunu düşündüğü Hunları saf dışı etmek için Çang-Kien’i batıya gizli bir görev vererek yollar.[2]  

Tarihçinin Kayıtlarına Göre Hunlar adlı kitapta Çang-Kien’in yanında yüz kadar bir heyetle Çang-nkang’dan yola çıktığı yazılmıştır. Çang-Kien Çin’in batı kapısından çıkar çıkmaz Xiong-nular tarafından tutsak edilir ve on yıl boyunca bu tutsaklığı sürer. Bu on yıllık tutsaklık süresinde evlenmesine rağmen kendisine verilen gizli görevi unutmamıştır, bir yolunu bularak kaçar. Çang-Kien Tanrı Dağları’nın güney etekleri boyunca ilerler ve Pamir Yaylası’nı aşar. Çang-Kien Fergana hükümdarından yardım alarak Rou-zhilara ulaşır ama onlardan Çin’le ittifak kurmak için olumlu yanıt alamaz. Çang-Kien, Rou-zhilardan ittifak için olumlu yanıt alamamasına rağmen yine de onların yanında bir yıl kadar bir süre kalır. Çang Kien tutsak olarak geçirdiği yıllarda Hindistan, Parthia, Suriye ve Mısır’daki İskenderiye hakkında pek çok bilgiler edinir ve Orta Asya ülkelerini yakından tanıma olanağı bulur.
Çang-Kien Çin’e dönüş yolunda Tibetli kabileler tarafından tutuklanır ve bu kez yine Xiong-nular arasında bir yıl tutuklu kalır. M.Ö 126 yılında on üç yıllık seyahati sonrasında Çin’e geri döndüğünde yanında derin gözlemlerine dayalı olan hacimli raporu vardır.

İmparator Wu-ti’ye raporunu sunan Çang-kien seyahat roporu sayesinde Han Hükümdarı olan Wu-ti’nin dikkatini çeker. [3]

Çang-Kien’in verdiği raporlar Çin’in çok daha fazla Orta Asya siyasetiyle meşgul olmalarına vesile olmuştur. [4]

Çang-Kien’in Orta Asya’da yaşayan kavimlerin ve devletlerin siyasi, ekonomik, askeri alanlarda tuttuğu kayıtlarından Han Hanedanlığı yararlanmıştır. Çin’in İpek Yolu üzerindeki etkisinin genişleme düşüncesinde etkin bir rol oynamıştır. Han İmparatoru Wu-ti, Çang-Kien’in raporlarından elde ettiği bilgiler ışığında Çin’in ticaret ve diplomasi stratejilerini düzenlemiştir. Bu dönemde Çin, İpek Yolu üzerindeki ticareti kontrol etmek ve bölgedeki nüfuzunu artırmak için çeşitli ittifaklar kurmuş ve askeri seferler düzenlemiştir.

Wu-ti, İpek Yolu üzerinde güvenliği sağlamak için çeşitli kaleler ve karakollar inşa ettirmiştir. Bu sayede, Çin’in batıya açılan kapıları daha emniyetli hâle gelmiş ve tüccarların güvenli bir şekilde seyahat etmeleri mümkün olmuştur.

Çang-Kien'in raporları, Çin’de tarım ve sanayi üretiminde de önemli yeniliklere ilham vermiştir. Hindistan ve Orta Asya’dan getirilen yeni bitki türleri, tarım tekniklerinde öğrenilenler Çin tarımında kullanılmıştır.

Çang-Kien’in raporunda özellikle Fergana, Sogdiana, Bactria, Parthia gibi ülkelerde yetiştirilen cins atlardan, üzümlerden ve nadir ürünlerden bahsedilmektedir. Çang-Kien buralarda yaşayan halkların günlük hayatlarında gümüş ve altını kullanabilecek kadar zengin olduklarını ve askerî bakımdan da zayıf olduklarını anlatır. Ayrıca Çin mallarına olan düşkünlüklerini de raporuna eklemiştir. Buralarda yaşayan atlı-göçebe kabilelerinden raporunda bahseden Çang-Kien, bu ülkeler ele geçirilirse Çin'in askerî güçte üstünlük sağlamak için atlı-göçebe halklardan faydalanabileceğini raporunda anlatmıştır.

Çang Kien’in seyahate çıkarken ki misyonu başarısızlığa uğrasa da aslında bu rapor sayesinde Han hükümdarı Wu-ti’nin Orta Asya üzerine tüm dikkatini çekmeyi başarmıştır. İmparator Wu-ti hem İpek Yolu’nu ele geçirmek hem de Cennet atları olarak isimlendirilen güçlü atlara sahip olabilmek için peş peşe seferler düzenlemeye başlamıştır.

Bazen tarihi kaynaklarda adı geçen isimlerin nasıl büyük etkiler yaratabileceği ve bazı gelişmelerin yaşamasında kilit rol üstlendikleri anlaşılmaktadır.