Türk'ün sözü

Dinle

21 Mart 2025 - 09:54

Firuz Mustafa
Onur Sanatçısı,
Cafer Cabbarlı ve Humay ödüllerinin sahibi

TÜRKÇE.
Bu kelimenin anlamı nedir?

Türkoloji, Türk dilleri, bunların yayılım alanları, yayılım coğrafyası benim her zaman ilgimi çekmiştir. Hatta Rusça yayınlanan "Yüz Türk Etnolojisi" adlı kitabın derleyicisiyim.
Bunlar onların yerindedir.
Bu konuda beni hep bir düşünce meşgul etmiştir: Acaba TÜRK kelimesi nereden geliyor?
Elbette bu yönde pek çok varsayım, yorum, değerlendirme ve yargı var. Açıkçası bu konuda şimdiye kadar okuduğum veya duyduğum hiçbir şey beni tatmin etmedi.
O yerli kelimenin izinde uzun bir yol kat ettim ve "bitiş çizgisine" ulaştım. Görüyorsunuz, Altay'daki bir dizi Türk halkının dillerinde (örneğin: Telengut veya Telengit dillerinde - Ruslar bunlara "teleut" derler) TÜRK kelimesinin özel bir anlamı vardır. Böylece Türk, Türkindas ve Türköndaş sözcükleri “yerli”, “yakın”, “yakın dost” ve “sevgili” anlamlarında kullanılmıştır. Örneğin, "Sen benim Türköndaşımsın" (yani sen benim aslimsin). Bu sözcük, tıpkı dilimizde sağlam bir yer edinmiş olan "sirdash", "sirdash" ve "yoldash" sözcükleri gibi, bize yakın, ama aynı zamanda... uzak...
...Geçtiğimiz günlerde televizyonda sohbetini dinlediğim bir bilim insanı-entelektüelin vardığı sonuçlar, bu "keşfe" olan güvenimin giderek artmasını sağladı. Nitekim Altay Halk Şairi, Altay Gençlik Birliği Başkanı, Türkolog, Oryantalist, Tercüman ve Altay Halk Kurultayı'nda (1912) seçilen "El Başçı" Brontoy Yangi oğlu Bedurov, televizyon konuşmasında bu konuya çok ışık tutmuş ve açıklık getirmiştir.
Bir ara Altay'da bir Türk Kağanlığı'nın da bulunduğunu belirtelim.
Not:
"Türk" kelimesi bazen "truq" ("truk") olarak da kullanılır. Rusçadaki "uyuşturucu" (друг) kelimesinin de buradan türemiş olması muhtemeldir. Bazı Rusça açıklayıcı sözlüklerde "uyuşturucu" kelimesinin "derjat" kelimesinden türediği iddia edilmektedir.
Bazen, "bizden uzakta" yaşayan Türk soydaşlarımızın diline ve kültürüne aşina olmamamız, bizi birçok şeyin farkında olmamamıza neden oluyor.
Türk ve Hint dillerinin kökleri arasındaki yakın ilişki
Yıllardır bu soruyla ilgileniyorum: Dünyada Türkizm olmayan dil var mıdır? Aslında cevabı basit ve kısa: Hayır. Hiçbir dil yoktur ki, içinde Türkçe bir kelime veya Türklük bulunmasın. Acaba "lale", "yoğurt", "döner", "büfe" kelimelerinden en az birinin geçmediği bir dil var mıdır? Böyle bir dil yok.
... Amerikan yerlileri ile Türklerin ortak kökenleri konusunda zaman zaman benzer ve farklı görüşler ve hipotezler ortaya atılmıştır. Yerli Amerikalıların kökenleri uzun yıllardır bilimsel ve bilimsel olmayan zihinleri meşgul etmektedir. Peki yerli ve yabancı halklar arasındaki ilişkiler hangi düzeyde çözülmelidir? Çünkü bu iki etnik grubun doğrudan bağlantısını ve birliğini doğrulayan resmi, tutarlı veya bilimsel bir kanıt bulunmamaktadır.

Ama... ilginç hipotezler ve fikirler de var. Bu konuda dil faktörünün önemli rol oynayabileceğini düşünüyorum. Michigan Üniversitesi'ndeki Amerikalı bilim adamlarının yaptığı araştırmaya göre, günümüz Kızılderilileri bu kıtaya "Bering Kara Köprüsü" üzerinden geldiler. Söz konusu bölge bir zamanlar Amerika ile Asya arasında geniş bir koridordu. O "köprü" 12.000 yıl önce ortadan kayboldu. Şu anda Bering Körfezi bu bölgede yer almaktadır. Bu göç uzun süre devam etti. Günümüzden yaklaşık 20-25 bin yıl önce, bugünkü Kızılderililerin ataları Altaylardan göç ederek Amerika kıtasına yerleşmişlerdir.
Bu arada, kendimi bir dil uzmanı olarak görmesem de, dillerin "diyalektiği" ve "nefesi" benim için sorun değil, bu konuda kendime özgü ve farklı düşüncelerim var. Hatta dünyanın dört bir yanına dağılmış Türkler ve Türk dilleri hakkında "Yüz Türk Etnik Kökeni" ("Araz" Yayınevi, 2012) adlı bir kitabın yazarıyım. Kendimi "Ural-Altay" dil teorisinin (bazen hipotez olarak da adlandırılır) savunucusu olarak görüyorum. Ve ben Hint dillerinin bu aileye daha yakın olduğunu düşünüyorum. Bu dili 150 yıldır inceleyen bilim insanlarının onu (veya daha doğrusu tüm Hint dillerini) tek bir mikro aileye dahil ettikleri ve buna "Amerindian" adını verdikleri doğrudur. Asıl mesele şu ki, "Kızılderili" teorisyenleri, Hintliler ile Türklerin hem fiziksel hem de dilsel olarak tarihsel olarak akraba olduklarını inkar etmiyorlar.
Birkaç yıl önce Amerika'da Kızılderililer hakkında "Kuzey Amerika Kızılderilileri Hakkında Bilgiler" başlıklı bir kitap yayınlandı ve bu kitapta Kızılderili dil ailesi hakkında kapsamlı bilgiler yer alıyor.
Evet, bugün dünyadaki bilginlerin çoğu modern Hinduların Türk kökenli olduğunu ileri sürüyor. Hint kabilelerinin dillerindeki pek çok Türkçe kelime de söylenenlere örnek teşkil edebilir.
Ayrıca tek bir Hindustani dilinin olmadığını da belirtmek gerekir. Sadece Kuzey Amerika'da 400'den fazla Kızılderili kabilesi yaşıyor ve bunların çoğunun kendilerine ait konuşma dilleri var. Ama pek çok kelime ve deyim çoğu kabile için tipiktir.
Bazı kelimelere karşılıklı olarak (Hindu ve Türk dilleri baz alınarak) bakalım.

Vakan - kağan, han
Tanı - bilmek, içmek,
kapsun - yakalamak, ısırmak
, kan - kan
, ben,
baha - baba,
ike - iki.

Güncel alanda önde gelen araştırmacılardan Avrupalı O. Roerich ve Rus bilim insanı Y. Knorozov'un görüşlerini öğrenmek de ilgi çekici olacaktır.

Mevcut sözcükbirimleri paralel olarak tanıyalım.

Yaş - genç
yaşel - yeşil, genç
iç - daştır, iç
osh (ush) - üç
kuch - güç
kol - kol
chab - doğra, kes, doğra
aq(çı) - avcı
koş - kuş
aak - beyaz
chul - dikiş - dur, dur
imi - meme
imu - emmek (meme)
chalan - yılan
ooch - kül
ba - balık
akan - ağa
al - oğul.

Oryantalist bilgin S. Vikavder, Altay dil ailesine ait diller ile Maya Kızılderililerinin dili arasında paralellikler görüyor.

Şimdi bazı kelimelere karşılaştırmalı olarak tekrar bakalım.

Bahis - bitirmek
Bllim - bilgi
vox - boş
kanli - kanlı
yaklel - yakmak
tas - taşımak
boya - boya, renk.

Uruguaylı bilim insanı B. Ferrario, Maya grubundan olan Quechua dili ile Türkçe arasında benzerlikler olduğunu ileri sürmenin yanı sıra kelime köklerinin yakınlığına da dikkat çekmektedir. Birkaç sözcük birimini tekrar etmek fena olmazdı.

Kok - gök, gök
vage - amca
tata - baba
bakır - kedi
arı - ince
gitmek - kovmak
kasa - koşmak.

Fransız oryantalist G. Dumezel de iki dil arasındaki benzerliklere işaret ederek karşılaştırmalar yapar. Hadi gelin tanışalım.

Jagla – sakal
Tugu – dökülmek
Tavga – dağ, dağ taşı
Garvin – mide, göbek
Junga – son, bitiş.

Verilen örneklerin, Hindu ve Türk dillerinin yakın kökleri ve kökenleri üzerinde düşünmek, araştırma ve inceleme yapmak için bir fırsat sunabileceğine inanıyorum.

Kaynak: 18 Mart 2025, turkustan.az