Türk Aşireti Rişvanlar

Dinle

16 Şubat 2025 - 10:20

RİŞVANLAR: OĞUZ'UN EVLATLARI

İsmail UÇAKÇI*

Osmanlı arşivleri ve Kurmançi, Zaza gibi bölge ağızlarında “Reşid-i Ekrâd-ı, Türkmen Ekrâd-ı, Konar Göçer Türkmen Ekrâd-ı, İrişvan, Ekrâd-ı Rişvan, Riş Ekrâd-ı, Reşo Ekrâd-ı, Reşi Ekrâd-ı, Rişvan Bey, Reşn Cemaati, Reşan, Rızvan” adlarıyla anılan ve Oğuz/Türkmen Aşireti olan Kürd Döğerleri Aşiretini.

Halaçoğlu hoca’nın Anadolu’da Aşiretler adlı eserinde İğdir Boyu arasında, Altınok hoca’nın Bayat Boyu arasında yer verdiği aşiret adının tarihte Türk Dünyası’nda sıkça kullanılan “Raşvan Han, Raşan, Raşvan Bek” gibi kabile, bey, şehir, destan isimlerinden dönüşerek geldiği ve XV. Yüzyıldan beri Rişvan adıyla kaydolunduğu Osmanlı kaynaklarından anlaşılır.

Tarihte Artuklu Devleti hakimiyeti içerisinde ve Artuklu silsilesinden olduğu bilinen Ekrâd-ı Döğer, diğer bir anlatımla Kürd Döğeri adıyla anılan aşiretle içi içe yaşamış olmaları, bünyesinde Ayaz (Ayas) gibi adını Artuklu ailesinden almış aşiretlerin bulunması ve Kürd Döğer Aşiretiyle aynı bölge ağızını kullanmaları Döğer Boyuna bağlı olduğunu daha anlaşılır kılmaktadır.

Aşiret üyelerinin Diyarbakır/Amid Sancağı, Hasankeyf ve Kahta Kazası idari sahasında 330 hanede, Siirt Kazası idari sahasında...?...hanede, Urfa/Ruha Sancağı Çermik Nahiyesi idari sahasında 30 hanede, Mardin Sancağı idari sahasında 100 civarında hanede, Birecik Sancağı Ank, Suruç, Merzüman Nahiyeleri idari sahalarında 100’ü aşkın köyde 1000 civarında hanede topluca yaşadıkları ve aşiretin kökeninin söz konusu bölge olduğu anlaşılır.

XV. Yüzyıl ortalarında Maraş yöresinde bulundukları anlaşılan Rişvanların, Dulkadirli hanedanları arasında meydana gelmiş taht kavgalarında Şah Budak Beyin yanında hareket ettikleri, Bozok ve Sivas yöresinde yaptıkları kavgalarda Şah Budak Beyin kardeşi Alaüddevle (Bozkurt) Beye yenilmesi üzerine bölgeden eski yurtları olan Maraş yöresine geri döndükleri bilgisi kaynaklarında yer almaktadır. Bu kardeş savaşını bir ozan şiir dizeleriyle şöyle anlatmıştır:

Şu kaleye kara kilit astılar

Budak Beyi konağında bastılar

Dört bir yandan yollarını kestiler

Arkam kalem sensin ziyaret dağı.

***

Kaç yiğid yürüdü düzden aşağı

Belimiz berkili kadem kuşağı

Parekende oldu İrişvan uşağı

Arkam kalem sensin ziyaret dağı.

Aşiret üyesi bazı obaların Hıns-ı Mansur (Adıyaman) Kazası Hoşderiküçük karyesinde 18 hanede, Güveyz karyesinde 4 hanede, Eğdir, Boşviran, Numan, Yaylacık, Meşhedli, Gerani, Güyerkışla, Daşbudak, Boşviran, Avşarömer karyelerinde ve Kahta Nahiyesi Hortun, İncirli, Tel, Tahtalı, Alitaş, Durali, Keferkerös, Akpınar, Vakf, Kuyucak, Kepirli, Zerni karyelerindeyurt tuttukları XVI. Yüzyıl kaynaklarında yer alır.

Kilis yöresinde Çakal Bayadı teşekkülü içerisinde hareket ettiği belirtilen aşiret üyelerinin 1536 yılında Kilis Sancağı idari sahasında 528 hanede kayıtlı iken, 1570 yılında 310 hanede kaydolunduğu ve geçen yıllar içerisinde aşiret üyelerinin bölgeden göç ettiği anlaşılır.

Rişvanlar, bünyesine kattığı farklı boylara bağlı “Cibranlı, İzzeddin Hacılı (İzzeddinli), Cihanbeyli (Dinani-Dinai), Reyhanlı, Atmalı (Atma), Kalender Karaca Kürd (Kurd) adıyla anılan aşiret teşekkülleri (federasyonları) ile Anadolu’nun en güçlü ve geniş alanlara yayılmış aşiret konfederasyonu oluşturmuştur.

Söz konusu teşekküller içerisinde yer almış, “Ağrak, Bağrası (Buğra), Başlamışlı, Şeyh Bezenli (Beyzeki, Şıhbizinli, Baziki), Okçu (Okciyanlı), Balkanlı (Berikanlı, Belkanlı, Beritanlı), Bektaşlı, İmranlı (Ümranlı), Hacıbanlı (Hicbanlı), Bacanlı, Bektaşlı, Keller, Öksüzler, Kürd Mihmatlı, Türkanlı (Terkan, Terjen, Terkiyan, Tiriki), Tilki, Sadaka, Kabalar, Haydarlı (Haydaran), Kızkapanlı, Kizirli, Mahan (Mahyanlı), Karahasanlı (Hasanlı), Korkmaz, Hamitli, Hacı Ömerli (Ömeranlı, Kaytanlı), Kerevizli (Kerizi), Mısırlı, Karanlı, Mandalı (Mendani), Dalyanlı (Daliyanlı, Dalan’lı), Bedir Avşarı, Halikanlı (Haliki Aliki, Halilan, Ali Kanlı), Hatoğulları, Haciyan, Timur (Timuran), Arabay, Memik, Havidi (Hafik-Haven), Hayavanlı, Berat, Alahacı, Zürekvan, Şaçan (Seçen),Sevirli, Nasır, Toğan, Taraş, Kızır, Tanrıvermiş, Köseyanlı (Köseli), Hıdıranlı, Hıdır Sorani (Kızıl Başlık), Azak/Azikan, Azan (Azani), Benamlı, Bereketli (Başaratlı), Melik Şah (Melikanlı, Mülkanlı, Molikanlı, Medikanlı, Madıklı), Rumiyanlı, İzdeganlı, Bakırlı, Hacılar, Hümadlı, Azizli (Aziyanlı), Akcanlı, Mendolu, Mansur, Mesdikanlı (Mesdani), Dımışkı (Şamlı), Hamdanlı (Hamalu, Hamanlı)) Şafak (Safikanlı, Sefkanlı, Şavalan, Safkan), Öküzlü, Hosnişin, Cudikanlı, Zerikanlı, Rudikanlı, Sarı Süleyman, Söylemez, Çakallı, Çelikhan (Celekanlı, Çalkan’lı), Hisdor, Terziyanlı (Terzili), Çorkanlı (Geleçorlu), Şeyh Balanlı (Baliyanlı), Şeyh Bulanlı, Mende Bali, Sevirli” gibi adlarla kaydolunan 80’e yakın aşiretle tarih sayfalarında yerini almıştır.

Bünyesine farklı bölgelerden, farklı boylara bağlı yüze yakın aşireti alarak büyük bir teşekkül (konfederasyon) oluşturduğu anlaşılan Rişvanların, Kilis, Ayıntab (Antep), Maraş, Bozok, Kayseri, Sivas, Tokat, Çorum, Kırşehir, Niğde, Ankara, Konya, Kastamonu, Malatya, Kahta, Ruha (Urfa) yöresinde 3500 hanede 10 000 nüfusa sahip oldukları ve söz konusu bölgelerde yaylak, kışlak hayatı yaşadıkları kaynaklarda yer almıştır.

1689 yılında yapılan Viyana Seferinde görev aldığı anlaşılan aşiretin bu sefere Malatya yöresinden Yakup, Halil, İbrahim, Halit, Mehmet, Hasan, Taci Musa adlı aşiret beylerinin yönetiminde 300 neferle katıldığı anlaşılmaktadır.1700 yılında Kilis’te sakin Kerizi (Kevizi) tayfasına mensup obaların Malatya/Taşeli köylerine yerleştirildikleri, daha sonraki zamanlarda ise bu ahalinin tekrar Kilis yöresine gönderildikleri Osmanlı kaynaklarında yer almıştır.

Önemli bir kısmı Kurmançi olmak üzere Sorani, Zaza bölge ağızları kullandığı anlaşılan Rişvanların, XVIII. Yüzyıl zorunlu iskanlarıyla Rakka’ya tehcir edildiği ve bu tehcirde gücünü kaybederek konfederasyon yapısının bozulduğu anlaşılmaktadır. Rişvanların, güç kaybadip teşekkül yapısı bozulmasıyla, bu alanda yine Artuklu, Karakoyunlu, Akkoyunlu, diğer bir anlatımla Güneydoğu Anadolu kökenli Cihan Beyli Aşiret teşekkülü (konfederasyonu) nün doldurduğu anlaşılmaktadır.

Orta Anadolu Rişvanlarından olduğu anlaşılan bir ozanın Rişvanların, konargöçerliği ve Rakka sürgününü şu dizelerle dile getirir.

İrişvanız şanımız var
Has Türkmenden kanımız var
Hanlar hanı Hanımız var
Bize İrişvanlı derler.

* * *

Gezeriz Urum’u, Şam’ı
Han olmuş adamın hamı

Irakka Cerit'in damı
Bize İrişvanlı derler.

* * *

Soyum Türkmen, atam Oğuz
Fitne, fesatta biz yoğuz
Sandığınızdan da çoğuz
Bize İrişvanlı derler.
* * *
Afşar, Beğdili gardaşım
Bozulus gözümde yaşım
Fitneyle benim savaşım
Bize İrişvanlı derler.

1760 yılında Hısn-ı Mansur Kazası idari sahasında uzantıları bulunduğu anlaşılan aşiretin içerisinde Türkoğlu Yusuf adlı bir şakinin bulunduğu ve söz konusu yıllarda Anadolu’da toplam 12000 çadırda yaşadıkları belirtilir. Bu ahaliden 2000 hanesinin 1776 yılında Rumkale Kazası idari sahasında iskan edildikleri ve iskan edildikleri bu bölgede Reşi adıyla bir nahiye statülü idari birim oluşturdukları Osmanlı kaynaklarından anlaşılır.

Karahisar Kazası Kemiklikuyu mevkiinde150 hande yurt tuttuğu anlaşılan aşiret üyelerinin, Adıyaman/Besni yöresinde Aşiret-î Rişvan (Alyatlı) adlı kaza statüsünde bir yerleşim yerini kurup adını verdikleri anlaşılır. 1779 yılında aşiret beyi Malatya Mutasarrıfının Rişvanzade Ömer Paşa olduğu kaynaklarda yer almıştır. Orta Anadolu’da kalabalık, konargöçer yaşayan Rişvanların, yayla ve kışlalarına gidip gelirken, sürüleriyle yerleşik hayatta ki ahalinin ekili, dikili arazilerine zarar verme, hırsızlık yapma, gasp etme ve adam öldürme gibi bölgede ki asayişsizlikleri gidermek için zorunlu iskanları yapıldığı kaynaklarda yer alır.

Ankara Valisi Vecihi Paşa tarafından yapılan bu iskanlar da, Vecihi Paşa aşiret beylerini dost hane bir şekilde Yozgat’ta bir konağa toplantıya çağırdığı, Rişvanların asayişsizlerini anlatarak zorunlu iskanlarının yapılacağını söylediği, bu konuya beylerin direneceği düşüncesiyle güvenlik güçlerine teslim edilerek bunları hapse attırıp zincire vurdurduğu belirtilmektedir.

Sonrasında Kırşehir yöresinde Çiçek dağı, İlker dağı, Yozgat yöresinde Ak dağ, Sorgun, Kara Hisâr-ı Behramşah yöresinde kışlayan aşiret üyelerinin bulundukları bölgelerde ki, köprü, boğaz gibi geçit yerleri tutulduğu ve aşiret üyelerine eğer iskana razı gelmez ve isyana teşebbüs edersiniz beyleriniz öldürülecek denilerek zoraki razı edildikleri belirtilmektedir.

Söz konusu yüzyıl ve bunu takip eden yüzyılda yapılan zorunlu iskanlarda bağlı pek çok oymağının Avşarlarla birlikte Orta Anadolu şehirlerinden Yozgat, Ankara, Kırşehir, Çorum, Çankırı, Tokat, Kayseri, Konya, Amasya yöresinde kurulmuş Yeniil Kazası, Divriği Kazası, Arabsun Kazası, Esbkeşan Kazası, Mecidiye Kazası (Çiçekdağı İlçesi), Budak-özü Kazası, Mucur Kazası, Haymana Kazası, Şabanözü Kazası, Kaza-Abâd Kazası, Mamalı Kazası, Kızılkocalı Kazası, Süleymanlı Kazası, Koçhisar Kazası gibi iskan yerleri belirtilmiş ve aşiret üyelerinin iskanlarının yapıldığı Osmanlı kaynaklarında yer almaktadır.

Bu iskanlarda Bozok yöresinde kurulmuş Yozgat kasabası (İli) idari sahasında 28 nüfus, Salmanlı Kazası idari sahasında kurulmuş köylerde 292 nüfus, Kızılkoca Kazası idari sahasında 1108 nüfus, Aşiret-î Mamalı Kazası idari sahasında 454 nüfus, Sorgun Kazası idari sahasında 956 nüfus, Kara Hisâr-ı Behramşah Kazası idari sahasında 291 nüfus, Akdağ Kazası idari sahasında 879 nüfus, Budak-özü Kazası idari sahasında 432 nüfus ve Boğazlıyan Kazası idari sahasında 217 nüfusun iskan edildiği XIX. Yüzyıl ortalarına ait Osmanlı kaynaklarından anlaşılmaktadır.

Aşiret üyesi bazı obaların Süleymanlı Kazası idari sahasında civarında ki Delice Nehri tarlalarına, Boğazlıyan Kazası Karafakılı (Yenifakılı İlçesi) karyesinde, Kızılkocalı Kazası Bahattin köyünde 9 nüfusla, Kölecumalı köyünde 2 nüfusla, Çiçekler köyünde 1 nüfusla, Salmanlı Kazası Çakırhacılı köyünde 7 nüfusla, Budak-özü Kazası Yorgalı köyünde 2 nüfusla, İmamoğlukömü (Kömler) köyünde 3 nüfusla, Eşekli (Körkeçili, bu köy Kuzayyurt olmalı) köyünde yaşadıkları Osmanlı kaynaklarında yer almıştır.

Şefaatli İlçesi Rızvan köyü kurucuları ve Kızılkocalı Kazası Kadıuşağı köyünde Rişvanoğlu sülale adı almış oymağın aşiretin günümüz uzantısı olduğu anlaşılır.

Çorum yöresinde kurulmuş Çorum Kazası (İli) idari sahasında 249 nüfus, Hüseyin-Abâd Kazası idari sahasında 346 nüfus, Saz Kazası idari sahasında 34 nüfus, Osmancık Kazası idari sahasında 15 nüfus, İskilip ve Kara Hisâr-ı Demürlü Kazası idari sahasında 43 nüfus iskan edildiği kaynaklarda yer almıştır. Aşiret üyesi bazı obaların Çorum İli Abdalbodu köyünde 29 nüfusla, Güllücek köyünde 24 nüfusla, Kösürelik köyünde 2 nüfusla, Seydimsultan köyünde 8 nüfusla, Hamdi köyünde 8 nüfusla iskan edildikleri XIX. Yüzyıl ortalarına ait Osmanlı kaynaklarından anlaşılmaktadır. Çorum İli merkezinde Rişvanoğlu sülale adı almış oymak, Çorum/ Seydimçakallı köyü kurucu oymağının aşiretin günümüz uzantıları olduğu anlaşılır.

Adıyaman yöresinde kurulmuş Kutur, Azikanlı (Yazabaşı) köyleri ile Kahta İlçesi Barazi köyünde bazı oymaklar, Çelikhan İlçesi Bulam kasabası ve Balıkburnu köyünde bazı oymaklar, Malatya/Alacakapı mahallesi, Balyan Nahiyesi Balyanlı köyü ve Kasaba Nahiyesi Gözene köyünde Rişvanoğlu sülale adı almış oymak, Haç-Abâd köyünde Reşo oğlu sülale adı almış oymak, Samtat İlçesi Govend köyünde bazı aileler, Gölbaşı İlçesi Yukarınasırlı ve Aşağınasırlı köyünde bazı oymaklar, Maraş/Pazarcık İlçesi Doğanlıkarahasan köyü ahalisinin aşiretin günümüz uzantıları olduğu anlaşılır.

Kırşehir yöresinde kurulmuş Süleymanlı Kazası idari sahasında 165 nüfus, Mucur Kazası idari sahasında 6000 nüfus, Dinek Keskin’i Kazası idari sahasında 282 nüfus, Kırşehir/Mecidiye (Çiçekdağı) idari sahasında 150 hane, Konur Kazası idari sahasında 90 nüfus, Tabanlı Kazası idari sahasında 428 nüfus, Günyüzü Kazası idari sahasında 69 nüfus iskan edildiği ve iskan edilen köy/mahallelerin Tosunburnu, Öksüzkale, Uzunpınar, Üçkuyu, Akpınar, Terziyanlı olan Taşlıtepe, Şühayipli, Araplıcedid (Doğanlı), Araplıatik (Eskidoğanlı), Kötüoba, Göllü köyler olduğu bilgisi aktarılmaktadır.

Çiçekdağı Kazası Barak köyünde bazı oymaklar ve eski adı Zekere olan Yalnızağaç köyünde Temiz ve Soysal soyadı almış oymaklar (bu oymakların atalarının Antep ve Urfa bölgesinden geldiği bilgisi edinilmiştir). Mucur İlçesi mıntıkasında kurulmuş Rişvan köyü kurucuları, Konur Kazası Köprü karyesi ve Acı karyesinde Rişvanoğlu sülale adı almış oymaklar ile Kırşehir İli eski adı Şuhayip olan Harmanaltı köyünde Dadalı soyadı almış oymağın aşiretin uzantısı olduğu anlaşılır.

Bazı dönemlerde Kırşehir/Çiçek dağı yöresini yaylak olarak kullandıkları anlaşılan aşiret üyesi bazı obaların 1817 yılında Nevşehir/Arabsun nam-ı diğer Gülşehri kasabasında iskan edildikleri kaynaklarda yer alır.

Ankara yöresinde kurulmuş Haymana Kazası idari sahasında 2000 nüfus, Balâ Kazası idari sahasında 400 nüfus, Nahiye-i Zir Kazası idari sahasında 109 nüfus, Murtaza-Abâd Kazası idari sahasında 32 nüfus, Kalecik Keskin’i Kazası idari sahasında 212 nüfus iskan edildiği ve bunlardan bir obanın Karagedik köyüne iskan olduğu bilgisi aktarılmaktadır.

Şereflikoçhisar İlçesi Yusufkuyusu köyünde Rişvan sülale adı almış oymak, Gölbaşı İlçesi Karagedik kasabasında Pekdaş soyadı almış oymak, Cihanbeyli İlçesi Bulduk kasabasında bazı oymaklar, Haymana İlçesi Çeltikli, Toycayırı, Katrancı ve Yamak köylerinde aşiret üyelerinin bulunduğu bilgisi aktarılır.

Çankırı yöresinde kurulmuş Şabanözü Kazası idari sahasında 33 nüfus, Toht köyü (Çankırı/Yapraklı İlçesi) nde 3 nüfus, Nailli Kazası idari sahasında 49 nüfus, Koru Kazası idari sahasında 29 nüfus, İç Kazası idari sahasında 124 nüfus, Bicura Kazası idari sahasında 11 nüfus, Tufan Kazası idari sahasında 13 nüfus iskan edildiği bilgileri aktarılmıştır.

Tokat yöresinde kurulmuş Zile Kazası idari sahasında 13 nüfus, Turhal Kazası idari sahasında 48 nüfus ve Kaza-Abâd Kazası idari sahasında 169 nüfus iskan edildiği belirtilmektedir.

Amasya Sancağı idari sahasında 59 hanede iskan edildikleri belirtilen aşiret üyelinin Günkemut Kazası idari sahasında 12 nüfus, Gelengiras Kazası idari sahasında 76 nüfus, Zir Altun Kazası idari sahasında 52 nüfusla yerleşik hayata geçirildiği bilgisi aktarılmaktadır.

Aşiret üyesi bazı obaların Malatya/Hekimhan Kazası eski adı Ardahan olan Beykent, Başak, Güvenç köyleri civarında yurt tutmuşlar iken, buradan Sivas/Gemerek Kazası idari sahasında bulunan bugünkü Sarıoğlan İlçesi bağlı Karaözü köyü ile Şahruh köprüsü civarına geldikleri, XIX. Yüzyıl ilk çeyreğinde de buradan ayrılarak Çorum yöresine geldikleri ve burada Kultak, Palabıyık, Körücek, Karacaören, Kuşsaray, Sorkoğlan adlı yerleşim yerlerine iskanlarının yapıldığı, bunlardan bir obanın da tarihte Budak-özü, günümüzde Sungurlu Kazası Gökçam köyüne yerleştirildiği bilgileri aktarılır.

Sivas, Kayseri, Niğde yaylalarında kalabalık olarak konargöçer yaşarlarken Sivas Uzun Yayla’da bulunan uzantılarından1600 kişiden fazla nüfusun buradan alınarak Espkeşan Kazasına iskanlarının yapıldığı, ancak bu ahalinin daha sonraları iskan yerlerinden ayrılarak Sivas/Uzun Yayla yöresine geri gittikleri kaynaklarda yer almıştır. Bu geri göç neticesinde Espkeşan Kazası idari sahasında kaydolunan toplam 4700 nüfustan sadece 200 hane aile kaldığı diğerlerinin ise geri gittikleri kaynaklarda yer almıştır.

Aşiret üyelerinin Sivas yöresinde 2300 nüfus olarak iskan edildikleri ve Hafik Kazası Oğnovid köyünde Rişvanoğlu sülale adı almış oymak, Kangal İlçesi Kavak ve Avşarören köyünde bazı oymaklar, Zara Kazası idari sahasında Rişvanoğulları sülale adı almış oymağın aşiretin uzantısı olduğu anlaşılır.

Kayseri merkezi idari sahasında 204 hane olarak kaydolunan aşiret üyelerinin 17 köye ikişer, üçer hane olarak iskan edildiği, kalabalık bir grubunun da Zamantı Kazasına tabi köylere iskanlarının yapıldığı ve bölgede uygun yer bulunamadığından yeni kurulmuş köylere yerleştirildikleri kaynaklarda yer almıştır.

Aksaray İli Çimeli köyünde Rişvanoğulları sülale adı almış oymak, Ortaköy İlçesi Ozancık köyünde Rizvanlı ve Kula soyadı almış oymaklar ile Gülağaç İlçesi Gülpınar kasabasında Rişvan adı almış oymak üyeleri oluşturduğu söylenebilir.

Mersin/Aydıncık İlçesi Tekeli ve Karadere (Melenci) köyü, Kilis yöresinde kurulmuş Alatepe ve Uzunlu köyü, Şehitkamil İlçesi Günbulur köyünde bazı oymakların Rişvan Aşireti üyesi olduğu anlaşılır.

Anadolu’da Bozulus Türkmeni, Cihanbeyli Türkmeni adıyla da anılan Rişvanların XVIII. Yüzyılda Batı Anadolu illerinden Afyon, Manisa, Kütahya, Eskişehir, İzmir yörelerine de iskanlarının yapıldığı tarihi kaynaklarda yer alır.

Ekseriyeti Sünni inanç kültüründe bulunduğu bilinen Rişvanların, Suriye, İran, Irak topraklarında da uzantıları bulunduğu önemli bir kısmının yerel Türkçenin yanı sıra Kurmançi lehçesi, bazı obalarının da ana dilleri olan Türkçeyi tamamen unutup Arapça ve Farsça konuştukları belirtilir.

*Araştırmacı Yazar/Türk Tarih Kurumu Arşiv Şefi (Emekli)

Yararlanılan Kaynaklar:

^{İsmail Uçakcı, Oğuz Boyları, Aşiret, Oymak, Cemaatler, Şecere Baskısı.}

^{İsmail Uçakcı, Bozok Yaylasında Kurulmuş Dulkadirli Türkmen Şehri Budak-Özü (Sungurlu ve Boğazkale İlçesi.}

^{Abdulhaluk Çay, Her Yönüyle Kürt Dosyası,s.302.}

^{BOA. A)MKT.UM...Dosya no 453. Gömlek.65. Yıl.Hicri.1277-M.1861.}

^BOA.^{Fon Kodu: C..AS.. Gömlek No:32712 Dosya No:773 Tarih: 14/Ş /1225 (Hicrî)}

^BOA.^{Fon Kodu: C..ML..}^{Gömlek No:4543 Dosya No:102 Tarih: 07/Z /1235 (Hicrî)}

^{BOA. İ..MVL.NO.17283. Yıl.1858.}

^BOA.^{Tarih :}^{18/B /1265 (Hicrî)}^{Dosya No :}¹⁵^{Gömlek No :}⁸⁹^{Fon Kodu :}^A.}MKT.MVL

^BOA.^{Tarih :}^{21/R /1196 (Hicrî)}^{Dosya No :}³⁹⁰^{Gömlek No :}¹⁵⁹⁵³^{Fon Kodu :}^C..ML..^{1780 yılında bazı obaları}^{Kırşehir ve Haymana yöresinde görülürler.}

^{BOA. Tarih :}^{28/S /1276 (Hicrî)}^{Dosya No :}¹⁶⁶^{Gömlek No :}⁵⁵^{Fon Kodu :}^A.}MKT.MHM.

^BOA.^{AE.SABH.I. Yıl. H-1195}

^{BOA.C.DH..6 Gömlek 6 Sıra 284 Tarih:H-1275.}

^{BOA.C.DH..Gömlek 1 Sıra 27 Tarih: 1760}

^BOA.^{Dosya No :}¹⁵⁹^{Gömlek No :}⁴⁵⁷⁴^{Fon Kodu :}^İ..MVL.,

^BOA.T^{arih :}^{16/Za/1264 (Hicrî)}^{Dosya No :}¹⁵⁴^{Gömlek No :}³⁵^{Fon Kodu :}^A.}MKT.,^{Tarih :}^{24/S /1266}

^BOA.^{Tarih :}^{13/S /1280 (Hicrî)}^{Dosya No :}⁶⁴⁵^{Gömlek No :}⁷⁶^{Fon Kodu :}^MVL

^{BOA.Tarih :}^{14/R /1305 (Hicrî)}^{Dosya No :}¹⁴⁷³^{Gömlek No :}²⁸^{Fon Kodu :}^DH.MKT.

^{Cevdet Türkay, Osmanlı İmparatorluğunda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, 438. İrişvan (Rişvan) Aşireti üyelerinin konar göçer Türkmen Ekrâdı taifesine bağlı olduğuna ilişkin kaynak. Ayrıca, Şanlıurfa’lı}^{Abdullah Balak adlı adlı eğitimci şair, sanatçının “Türkmendim Rüşvan Oldum“ adlı koro eseri, Rişvanların Türkmen ve Oğuz olduğuna ilişkin başka bir örnektir.}^{https://webtv.kultur.gov.tr}

^{Cihanbeğli (Cihan Beğ) Aşiret teşekkülünün Rişvan Teşekkülü içerisinden türediği ve teşekküle bağlı aşiretlerin Çorum, Yozgat, Çankırı yöresinde Cihanbeğli adıyla da kaydolunduğu ilgili başlık altında değinilmiştir.}

^{Davut Şahbaz, 1831 Tarihli Nüfus Defterlerine Göre Bozok Sancağı’nda Aşiretler.}

^{Doğanlıkarahasan köyü ahalisi kendilerini Kürd Alevî’si adı ile tanımlarken, Acı köyü ahalisi kendilerini Sünnî Kürd olarak tanımladıkları görülmektedir.}

^{Faruk Söylemez, Osmanlı Devleti’nde Aşiret Yönetimi, Rişvan Aşireti Örneği.}

^{Haldun Şahin, Osmanlı Dönemi Nüfus Defterlerinde Çorum Bölgesi Aşiretleri.}

^{Hamza Aksüt, Alevîler.,s.274.}

^{Hasan Basri Karadeniz, Atçekenler ve Atçeken Yörükleri. Yörükler ve Türkmen’ler Sempozyumu Bildirileri.,s.225}

^{Kemal Cenk, A.g.e,s.101. Karafakılı köyünde yaşayan aşiret beyi Sarı İsmail adlı kişi olduğu anlaşılır.}

^{Mehmet Artunay-Ali Lafçı, Osmanlı Arşiv Belgelerinde Zara II.,60. Yıl.1831-1842.}

^{Metin Akis, Tahrir Defterine Göre 16. Yüzyıl Kilis Sancağı’nda ki Aşiretlerin İdareleri, Nüfusları.}

^{Muhammed Köse, Kayseri Şehri (1830-1860).}

^{Nurhan Mıstanoğlu, XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Kırşehir Sancağı, Doktora Tezi.}

^{Salih Kahriman ve Fevzi Gür, Amasya Nüfus Defterleri, 18. ve 19. Yüz yılda Amasya köylerine iskan edilen aşiretleri. Yayını paylaşan, Hamdullah Dedeoğlu.}

^{Tahir Sezen, Osmanlı Yer Adları.}

^{Tarih :}^{13/S /1280 (Hicrî)}^{Dosya No :}⁶⁴⁵^{Gömlek No :}⁷⁶^{Fon Kodu :}^MVL

^{Prof.Dr. Karl Reıchl, Çeviri, Metin Ekici,s.309.}^{Türk Boylarının Destanları,}^{Özbek Türkleri ile bazı Türk boyları destanlarında anlatıla gelen Raşvan Han Destanı.}

^{Yunus Yiğit, Abdurahim Fahim Aydın, Malatya Nüfus kayıtları, 1841-1842.}

Yusuf Halaçoğlu, Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar. Cilt I-V.

^{Yusuf Halaçoğlu, Rişvanlar Aşiretinin Dünü ve Bugünü, Yenises Dergisi, sayı. 181.,s.28.}

^{Yusuf Halaçoğlu, XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskan Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi.}