TARİHTE BUGÜN: Sultan Galiyev ve 28 Ocak - Fazlı Köksal
28 Ocak 2021 - 20:03
Günün Portresi: Sultan Galiyev
28 Ocak 1940 Tarihinde Türk Dünyasının en önemli şahsiyetlerinden birisi olan Sultan Galiyev idam edilmişti. Uzun yıllar, Türkçü Turancı fikirleri nedeni Türk Solunun yok saydığı, sosyalist olduğu için de Türk sağının görmezden geldiği Sovyet Devriminin en önemli kişilerinden Türkçü-Sosyalist Sultan Galiyev’i idamının yıl dönümünde anlatmaya çalışacağım.
1923’te kendisinin kaleme aldığı “Ben Kimim” başlıklı otobiyografisine göre 13 Temmuz 1892'de Mirsaid Haydar Galiyev'in 12 çocuğundan biri olarak, Başkurtistan Cumhuriyeti’nin Sterlitamak şehrinde doğdu. İlk eğitimini doğduğu köyde alan Galiyev, 1907'de Kazan’da Tatar Pedagoji Enstitüsü’nde eğitimine devam etti. Enstitüyü bitirdikten sonra Tatar köylerinde öğretmenlik yaptı. Bir süre Ufa'da belediye kütüphanesinde çalışan Sultan Galiyev o sırada Rus edebiyatı klasiklerini Tatarca ve Başkurtça’ya çevirdi.
Kazan, Ufa ve Bakü şehirlerinde gazetecilik yapan Galiyev, 1915'te Azerbaycan ulusal harekâtına katıldı. Bakü'de Mehmet Emin Resulzade'nin çıkardığı Açık Söz'de çalıştıktan sonra Menşeviklerin yayınladığı Bakü gazetesinde "Müslüman dünyasından haberler" köşesini hazırladı. Bu yıllarda pek çok yabancı eseri Tatar Türkçesine çevirdi. 1917 devrimi sorasında Bakü'de bulunan Sultan Galiyev Müslüman Kongresi Yürütme Komitesi Sekreterliği için çağrılmış olduğu Moskova'ya gitti, kongre bitiminde Kazan'a geçti. Böylece aktif olarak siyasi hayata başlamış oldu. 1917’de Rus Komünist Partisine girerek Müslümanlarla ilgili görevler üstlendi.
İç savaşın devam ettiği dönemlerde 6 Ağustos 1918'de Sibirya'dan Moskova'ya ilerleyen Beyaz Ordu Kazan'ı ele geçirdi. Kazan'da tutunamayan Müslüman Kızıl Ordu'nun komutasını devralan Sultan Galiyev Kazan'a saldırı gerçekleştirip 10 Eylül'de şehri geri aldı. Böylece Galiyev Beyaz Ordu'nun Moskova'ya yürüyüşünü durdurdu.
Rus Bolşevikleri iç savaştan başarılı çıkmış, Rus liderler arasında egemenlik mücadelesini Stalin kazanmıştı. 17 Ocak 1918'de Stalin'in başında bulunduğu NARKOMNATS'a (Milletler Halk Komiserliği) bağlı MÜSKOM (Müslüman Komiserliği) kuruldu ve başkanlığına Molla Nur Vahidov getirildi. Galiyev de MÜSKOM'un Kazan temsilcisi oldu.
19 Kasım 1918'de Kazan çatışmalarında Molla Nur Vahidov öldürüldü. Bu olay Sultan Galiyev’i Rusya'daki Müslümanların hem fiili ve hem de resmi önderi. MÜSKOM o dönemde 26 şehirde şube açmış ve Türkçenin 4 ayrı lehçesinde 10 farklı gazete çıkarmıştı. Müslüman Kızıl Ordu'nun asker sayısı da 200 bini aşmıştı. Lenin başta olmakla bir çok Bolşevik lider, Türk Halkları arasında Bolşevik örgütlenmenin hızla yayıldığını görerek MÜSKOM'un talepleri yerine getirildi. Ancak Sovyet Yönetim Galiyev’in liderliğini bir risk olarak görmeye başlamıştı. 1923’te tutuklandı, fakat sosyalizme hizmetleri nedeniyle serbest bırakıldı. Galiyev'i bundan sonra Rus Gizli Servisi takip etmeyebaşladı. Her hareketi, her faaliyeti kontrol altına alınmıştı
Galiyev 3. Kongre'de Tatarların da "Ulusların Kendi Kaderini Tayin Hakkı"na sahip olduğunu belirterek bir referandum istedi. Referandum kararı alınsa da oy kullanma hakkı sadece proletarya temsilcilerine verildi ve Tatar-Başkurtlar yoğunlukla köylerde yaşadığı için böyle bir referandumda Rusların kazanacağı netti. Birtakım görevleri alınan Galiyev editörlük ve çevirmenlik için başvurduğu işlerden olumlu cevap alamıyor, suçsuzluğunu öne sürerek partiye geri kabul edilmesi için yaptığı başvuruların hepsi Stalin tarafından reddediliyordu. Galiyev ikinci defa 1928'de tutuklandı. SSCB'nin yıkılmasından sonra açığa çıkan KGB belgelerine göre Sultan Galiyev Ocak 1931'e kadar tutuklu kalmış ve Kuzey Buz Denizi'ndeki Solovk adasındaki hapishaneye gönderilmiştir. Mart 1933'te cezası sürgüne çevrilmiş, üçüncü kez tutuklanarak 1937'ye kadar Saratov'da sürgün hayatı yaşamıştır. 8 Aralık 1939'da ölüm cezasına çarptırılmış, 28 Ocak 1940'ta Moskova'daki Lefortovo Hapishanesi'nde kurşuna dizilerek idam edilmiştir.
Sultan Galiyev’in Dünya Görüşü:
Sultan Galiyev’in gerek teorisyen gerek aksiyon adamı olarak yeterince anlaşılmamıştır. Şanssızlığı “Sağcılar için solcu, solcular için sağcı” olarak algılanmasıdır.
Aclan Sayılgan, Ansiklopedik Marksist Sözlük’te Galiyevciliği, şu şekilde tarif etmiştir: “Sultan Galiyev’in en orijinal yönü Batı endüstrisine karşı meydana gelmiş Marksist teoriden başlayarak onu değişikliğe uğratması, daha başka bir ifade ile Asyalaştırması ve Asya’nın ihtiyaçlarına bilhassa tarımla uğraşan toplumlara göre düzenleyerek uygulamaya kalkmasıdır. Sultan Galiyev’in öğretisine Turancı ya da Milliyetçi Komünizm de diyebiliriz. Sultan Galiyev, sömürgeci ülkelere karşı koloni ihtilâllerinin ilk teorisyenidir. 1917 İhtilâli’ni ve sosyalizmi bütün Asya topluluklarına yayarak Müslüman halkların önderliğinde bir işçi devleti ile Turan’ı kurmak için çalıştı. Asya’da başlamış olan bir sosyalist ihtilal aynı zamanda bir kurtuluş savaşı olacaktı ve muhtemel bir zafer Asya’daki Rus üstünlüğüne kuvvetli bir darbe indirecekti.”
Sultan Galiyev'e göre Batının doğuyu sömürmek için kullandığı damarlar Türk topraklarından geçiyordu. Bu sömürgeci damarlar ancak Türkçü politikalarla kesilebilirdi. Sultan Galiyev'in en büyük hayali tüm dünyaya hükmeden Sosyalist bir Turan devleti kurmaktı. Sosyalist Turan Cumhuriyeti doğunun ezilen bütün ulusları için kalkan görevi görecekti.
Ruhu şad olsun…
28 Ocak
1517 - Yavuz Sultan Selim komutasındaki Osmanlı Ordusu, Kahire'ye girdi.
1919 - Karargâhı Kars'tan Erzurum'a nakledilmiş bulunan 9. Ordu'nun kumandanı Yakup Şevki Paşa, Harbiye Nazırlığı’na bir rapor göndererek Doğu'daki halkın perişan durumunu anlattı. Doğu illerine güçlü, namuslu, çalışkan kişilerin atanmasını istedi
1920- Meclisi Mebusanın gizli oturumunda bütün mebusların imzasıyla Misak-ı Milli onaylanarak kabul edildi.
1920 - Bir süreden beri tedavi için İsviçre'de bulunan ve 1 8 Aralık seçimlerinde İstanbul'dan milletvekili seçilmiş olan Reşat Hikmet Bey, İstanbul'a geldi. Vapurdan iner inmez Fransız askerleri tarafından tutuklandı.
1920 - Maraş'ta çarpışmalar bütün şiddetiyle devam ediyor. Bugün birçok Ermeni evi imha edildi. 4o'dan çok Ermeni öldürüldü. Türklerden de ölenler oldu. Kılıç Ali, Fransız komutanına 24 saat içinde teslim olursa sağ salim Adana'ya gönderileceğini bildirdi. Fransızlardan, tutuklu kişilerin serbest bırakılması, silah ve cephanenin gösterilecek yere depo edilmesi, Fransız işgali altında bulunan kışlaya beyaz bayrak çekilmesi istendi.
1921- Komünistlerin tutuklanmasına devam ediliyor. Bugün de Basın ve Haberalma Müdürlüğü memurlarından Ziynetullah Nuşirevan Ankara'da tutuklandı.
1921- Erzurum'daki 2 kişiden başka yolda üç üyesi daha alıkonulan Mustafa Suphi Kurulu, Trabzon'a geldi. Bir yanda karşılama töreni düzenlenirken öte yanda bu iş için görevlendirilmiş kişiler tarafından kurul üyeleri hakarete uğratıldı. Kayıkçılar Kahyası Yahya, Mustafa Suphi'nin eşini alıkoyarak kendi evine kapattı. Suphi ve 1 4 arkadaşı, bir motora bindirildi ve motor Karadeniz'e açıldı, Kahya Yahya da adamlarıyla birlikte ikinci bir motora atlayarak peşlerine düştü. Suphi ve arkadaşları gece Sürmene açıklarında öldürülerek denize atılacaklardır.
1922- Meclis'in gizli oturumunda Lazistan Mebusu Osman Bey'in Rusya' dan aldığı tüfek, cephane, benzin yardımlarının taşınması sırasında yolsuzluk yapıldığı, silah ve gereçlerin eksik çıkuğı gerekçesiyle mahkemeye verilmesi kabul edildi
1922- Tevfik Paşa'nın oğlu ve Vahdettin'in damadı İsmail Hakkı Bey (Okday) , Başbakanlık Yaveri Hüseyin Hüsnü Bey'le birlikte gizlice Anadolu'ya geçerek Haydarpaşa'dan Ankara'ya hareket etti. İsmail Hakkı Bey, bir koyun tüccarı kılığına girdi. 11 günde Ankara'ya varacaklar ve İsmail Hakkı Bey orduda görev alarak savaşacaktır.
1923 - İçişleri Bakanlığı, İzmit ilinin adını Kocaeli olarak değiştirdi.
1925 - Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası İstanbul Şubesi açıldı.
1929 - İstanbul'da bir otomobil montaj fabrikası kurmak için Ford şirketi ile Maliye Vekaleti arasında imzalanan anlaşma Meclis'te kabul edildi.
1939 - İstanbul Tramvay Şirketi, 1.570.000 liraya Devletçe satın alındı.
1940 - Marksist-Türkçü düşünce adamı Sultan Galiyev idam edildi
1953 - Ney üstadı, ünlü hiciv şairi Neyzen Tevfik Kolaylı vefat etti
1957 - Danıştay'a ilk kez iki kadın üye seçildi: Nezahat Martı ve Şükran Esmerer.
1958 - Kıbrıs'ta Türklerin düzenlediği miting sırasında İngiliz askerlerinin ateş açması ve bir kamyonun kasten halkın üzerine sürülmesi sonucu 8 kişi öldü. TBMM, 31 Ocak'ta Birleşik Krallık'ı kınama kararı aldı.
1959 - Çukurova'da sel oldu. 200 bin portakal ağacı sel altında kaldı, bir mensucat fabrikasını sel bastı. Zararın 5 milyon TL olduğu tahmin ediliyor. Bölgede yiyecek sıkıntısı başladı.
1963 - İstanbul'da İstinye'deki Kavel Kablo Fabrikası'nda çalışan 170 işçi oturma grevi yaptı. İşçiler sendikalaşma nedeniyle işten çıkarılan dört arkadaşlarının işe geri alınmasını istiyorlardı.
1971 - İzmir'de gençler, Amerikan 6. Filosunu protesto ettiler; 20 genç gözaltına alındı.
1975 - Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı Bülent Ecevit, "Olayların baş sorumlusu Milliyetçi Cephe'dir" dedi.
1981 – Şair Özdemir Asaf vefat etti.
1982 - Türkiye'nin Los Angeles Başkonsolosu Kemal Arıkan öldürüldü; saldırıyı, "Ermeni Soykırımı Adalet Komandoları" üstlendi.
1983 - 9 kişinin öldüğü, 72 kişinin de yaralandığı, 7 Ağustos 1982'deki Esenboğa Havalimanı saldırısına katılanlardan Levon Ekmekçiyan, Ankara Kapalı Cezaevi'nde asılarak idam edildi.
1986 - Sakıp Sabancı, Türkiye Sanayici ve İşadamları Derneği (TÜSİAD) Başkanlığına seçildi.
1987 - Türkiye, Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komisyonu'na kişisel başvuru hakkını çekince koyarak kabul ettiğini açıkladı.
1988 - THY, iç hat seferlerinde sigara içilmesini yasakladı.
1994 - Türk savaş uçakları, PKK'nın (Kürdistan İşçi Partisi) Kuzey Irak'taki Zeli kampını bombaladı.
1997 - Promosyon Yasası yürürlüğe girdi. Süreli yayın kuruluşları kültürel amaçlar dışında promosyon yapamayacak.
2002 - Ekvador Havayollarına ait Boeing 727-100 tipi bir yolcu uçağı güney Kolombiya'da And dağlarına çarparak düştü: 92 kişi öldü.
2004 - Türk lirası'ndan altı sıfır atılmasını ve para biriminin Yeni Türk Lirası olmasını öngören yasa tasarısı, TBMM Genel Kurulunda kabul edildi.
2008 - Haydarpaşa-Denizli seferi yapan trenin saat 02:00 civarlarında Kütahya'nın Çöğürler kasabasında raydan çıkmasıyla oluşan kazada, 436 yolcudan 9 kişi öldü. Yaklaşık 300 kişi çeşitli yerlerinden yaralandı.
2012 – Dünya güzeli seçilen ilk Türk olan Keriman Halis Ece vefat etti.
2015 - Öğretmenliğe ilk kez atanacaklar için 40 yaş sınırı kaldırıldı.
2016 - HSYK 3. Dairesi, kamuoyunda "kozmik oda" olarak bilinen Genelkurmay Ankara Seferberlik Bölge Başkanlığında arama yapan 8 hakim ve savcıyla ilgili soruşturma izni verilmesini kararlaştırdı.
2017- Tiyatro yönetmeni, tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu Engin Cezzar vefat etti.
https://evelzamanizinde.blogspot.com/
FACEBOOK YORUMLAR