Tarihçilerin Reisi: İsmail Hakkı Uzunçarşılı

Osmanlı ve Türk tarihine ilişkin yaptığı önemli çalışmalarla bilinen ve "Tarihçilerin Reisi" unvanıyla anılan İsmail Hakkı Uzunçarşılı, 43 yıl önce bugün, arşivde çalışırken rahatsızlanıp hayata veda etti.

İstanbul Eyüpsultan'da 23 Ağustos 1888'de doğan İsmail Hakkı Uzunçarşılı, ilk öğrenimini de burada tamamladı. 1904'te Beyazıt Merkez Rüşdiyesi'ni bitirip Mercan İdadisi'ne kaydolan Uzunçarşılı'nın tarih ve coğrafya derslerine duyduğu ilgi bu sıralarda başladı.

İdadi diplomasını aldığı 1910'da İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesine kaydını yaptıran Uzunçarşılı, burada Ahmed Midhat Efendi, Abdurrahman Şeref, Ali Ekrem, Mehmet Akif, İzmirli İsmail Hakkı, Hüseyin Daniş, Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi ve Hamdullah Suphi gibi hocalardan ders aldı.

Darülfünundan 1912'de mezun olunca Kütahya, Kastamonu, Sivas ve Balıkesir'de öğretmenlik ile idarecilik yapan İsmail Hakkı Uzunçarşılı, görev yaptığı şehirlerde, yerel gazetelerde yerel tarih ve önemli isimler hakkında araştırma yazıları yazdı.

Uzunçarşılı, Milli Mücadele döneminde, Kuvayi Seyyari'de fahri hizmette bulundu, ayrıca raportörlük yaptı. 30 Temmuz 1921'de Kütahya, Yunan kuvvetleri tarafından işgal edilince Uzunçarşılı önce Eskişehir'e ardından da Ankara'ya geçti. Görev yaptığı şehirler üzerine hazırladığı Anadolu Kitabelerini, 1927 ve 1929 yıllarında iki büyük cilt halinde yayımladı.

Bir süre Milli Eğitim Bakanlığı umumi müfettişliğinde bulunan ve İlk Tedrisat Umum Müdürlüğü yapan Uzunçarşılı, 9 Kasım 1927'de siyasete girerek milletvekili oldu. Tam 23 yıl aralıksız Balıkesir Milletvekilliği yapan Uzunçarşılı, bu görevi sırasında İstanbul Üniversitesi Tarih Bölümünde dersler verdi.

• Tarihten hiç kopmadı
• Hayatını adadığı tarihçilikten kopmayarak ömrünün son anlarına kadar arşivde çalışmalarını sürdürenUzunçarşılı, Osmanlı tarihi, teşkilatı, beylikler ve bazı Anadolu şehirleri üzerine önemli eserler kaleme aldı.

"Ordinaryüs Profesör" olarak dersler verdi

İsmail Hakkı Uzunçarşılı, 1933 yılında üniversite reformundan sonra da "Ordinaryüs Profesör" olarak Edebiyat Fakültesinde Anadolu Selçukluları, Anadolu Beylikleri ve Kanuni devrine kadar Osmanlı Devleti tarihi derslerini okutmayı sürdürdü. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi açılınca iki hafta İstanbul'da, iki hafta Ankara'da ders veren Uzunçarşılı, İstanbul'da ders saatleri dışında Başbakanlık Arşivinde çalıştı.

Mustafa Kemal Atatürk'ün ölümünün ardından Hasan Ali Yücel'in Milli Eğitim Bakanlığı döneminde vekillik veya hocalıktan birini tercih etmesi istendiğinde M. Fuad Köprülü ve Şemsettin Günaltay ile hocalıktan ayrılan Uzunçarşılı, 1950 yılından sonra yeniden üniversiteye döndü.

Uzunçarşılı, kuruluşunda görev aldığı Türk Tarih Kurumunda ölümüne kadar 46 yıl kurum üyeliği yaptı.

Bu dönemde hem kitapları hem de müstakil birer monografi hacmindeki makaleleri kurum tarafından yayımlanan, 19 kitabı ve Belleten'de 90'ı aşkın makalesi çıkan Uzunçarşılı'nın yayın hayatı, adeta Türk Tarih Kurumu ile özdeşleşti.

10 Ekim 1977'de 89 yaşında iken Topkapı Sarayı arşivinde çalışırken rahatsızlanan ve yolda vefat eden Uzunçarşılı'nın cenazesi Edirnekapı Şehitliği'nde toprağa verildi.

• Eserleri
• Uzunçarşılı'nın sistemli çalışmaları sonucu kaleme aldığı kitap ve makaleleri, Osmanlı tarihine önemli katkılar yaptı.
• Özellikle genel Osmanlı tarihini yazma çabası, sadece siyasi değil teşkilat tarihini de ele alması ona tarihçiler arasında farklı bir yer kazandırdı.
• Uzunçarşılı'nın 1930'lu yılların sonlarında Osmanlı tarihine giriş mahiyetinde hazırladığı "Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri" ile "Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal" adlı eserleri aşılmaz bir temel sağladı.
• Bu eserleri Osmanlı teşkilat tarihiyle ilgili seri takip etti. 1943'te Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapukulu Ocakları (I-II), 1945'te Osmanlı Devleti'nin Saray Teşkilatı, 1948'de Osmanlı Devleti'nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, 1965'te Osmanlı Devleti'nin İlmiye Teşkilatı adlı eserleri yazdı ve bu eserler Osmanlı tarihi alanında vazgeçilmez temel kitaplar haline geldi.

En çok bilinen eseri Osmanlı Tarihi serisi

Uzunçarşılı'nın en çok bilinen eseri Osmanlı Tarihi serisi. Türk Tarih Kurumunun büyük dünya tarihi yazdırma projesinin bir parçası şeklinde kaleme alınan bu seri, Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan 18. yüzyılın sonlarına kadar olan dönemi kapsar. Uzunçarşılı 3. ve 4. ciltleri ikişer kısımdan oluşmak üzere eserini altı büyük cilt halinde tamamladı.

İsmail Hakkı Uzunçarşılı, "Karesi Vilayeti Tarihçesi", "Karesi Meşahiri: Edib ve Şairler", "Rical-i Devlet Faslı", "Anadolu Türk Tarihi Tedkikatından Sivas Şehri", "Kitabeler (I-II)", "Kütahya Şehri", "Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri", "Meşhur Rumeli Ayanlarından Tirsinikli İsmail, Yılık Oğlu Süleyman Ağalar ve Alemdar Mustafa Paşa", "Midhat ve Rüştü Paşaların Tevkiflerine Dair Vesikalar", "Midhat Paşa ve Taif Mahkumları", "Midhat Paşa ve Yıldız Mahkemesi", "Mekke-i Mükerreme Emirleri" ve "Çandarlı Vezir Ailesi" gibi eserler de kaleme aldı.
Kaynak:https://www.yenisafak.com/hayat/tarihcilerin-reisi-ismail-hakki-uzuncarsili-3570401