Sovyetlerin kurşuna dizerek öldürdüğü Kırgız aydın Kasım Tınıstanoğlu

Kasım Tınıstanoğlu 1901 yılında Isık Göl bölgesine bağlı Çırpıktı köyünde doğdu. 1913-1916 yıllarında Isık Göl mektebinde, daha sonra Rus-Tuzem okulunda eğitim gördü. 3. 1916 yılındaki millî ayaklanma ve “Ürkün” soykırımından Tınıstanoğlu da etkilendi ve anne babası ile birlikte Çin’e kaçanlar arasında yer aldı. 1919 yılında Taşkent’te Kazak-Kırgız Halk Eğitim Enstitüsü’ne kaydını yaptırdı.

1919 yılından itibaren o zamanlar Taşkent ve Almatı gibi şehirlerde Kazak Türkçesi ile yayımlanan “Öris”, “Ak Col” “Uçkun”, “Tilçi” gibi gazetelerde Kazak Türkçesi ile şiirler yazmaya başlamıştır. 1925 yılında Tınıstanoğlu’nun “Ḳasım Irlarının Cıynaġı” (Kasım Şiirleri Mecmuası) adlı eseri Kazak Türkçesiyle kaleme almıştır. Bu eserde 12, Kırgız Türkçesiyle yazılmış 18 şiiri ve “Cañıl Mırza” manzumesi yer almaktadır. Arap harfleriyle kaleme alınan eser 34 şiiri içermekte olup 110 sayfadır. 1925-26 yılları arasında Kırgız Özerk Cumhuriyeti Akademi Merkezi yöneticiliği ve 1927-30 yılları arasında Kırgız Özerk Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı görevlerinde bulunmuştur.

BAKÜ TÜRKOLOJİ KONGRESİNE KATILDI

1926 yılında Bakü’de gerçekleşen I. Uluslararası Türkoloji Kongresi’ne katılmış ve burada sunduğu “Türk Tilderinde Alfavit Tüzüü Pirensipteri” (Türk Dillerinde Alfabe Oluşturma İlkeleri) adlı bildiriyle, Latin alfabesine geçmek gerektiğini, Türk dili konuşan halkların kültürü, edebiyatı ve biliminin, aralarındaki ilişkinin aynı düzeyde gelişmesinde dilin önemli olduğunu belirtmiştir. 1930-37 yılları arasında Kırgız Medeniyet Kuruluşu Enstitüsünde araştırmacı bilim adamı, aynı yıllar arasında Kırgız Pedagoji Enstitüsünde ise 1932’den itibaren doçent, 1936 yılından itibaren is ilk profesör unvanına sahip olmuştur

“6 Mart 1933 yılında “Pravda” gazetesinde Tınıstanoğlu’nu milliyetçi ve pantürkçü olmakla suçlanmıştır. Tınıstanoğlu, kısa bir süre sonra Sovyet hükûmeti tarafından tutuklanarak hapse atılmış ve ölüme mahkûm edilmiştir. Sosyal Turan Partisi kurucuları arasında yer almakla karar verilerek 6 Kasım 1938 tarihinde kurşuna dizilmiştir. 1 Ekim 1957 tarihinde aklanmıştır, fakat onun edebî eserleri halktan gizlenmiş, siyasi bir tehdit olarak görüldüğünden yasaklar getirilerek 28 Aralık 1989 yılına kadar eserlerinin yayımlanması doğru bulunmamıştır.
Kasım Tınıstanoğlu’nun Eserleri:

Kasım Tınıstanoğlu, Kırgızların zorlu bir süreç geçirdiği dönemde şiirler, hikâyeler kaleme almıştır. Bilhassa Kırgız Türkçesi’nin öğretimi ile ilgili alfabe ve ders kitapları hazırlamıştır.

Ders Kitapları:

1. “Okuu kitebi” (“Okuma Kitabı”) (1925)
2. “Çoñdor Üçün Alippe” (“Büyükler İçin Alfabe”)(1926)
3. “Okuu-cazuu bil” (“Okuma-Yazma Öğren”), Arap harfleriyle 1927 yılında yazılmıştır.
4. “Ene tilibiz” (“Ana Dilimiz”), 1931 yılında ilk okul ve orta okullar için yazılmıştır.
5. “Kırgızdın adabiy tilinin cañı imlasının dolbooru” (“Standart Kırgız Türkçesinin Yeni Kılavuzu”)(1931)
6. “Kırgız tilinin morfologiyası” (“Kırgız Türkçesi Şekil Bilgisi”), 5-6 sınıflar için yazılmıştır.
7. “Kırgız tilinin sintaksisi” (“Kırgız Türkçesi Sözdizimi”), 6-7-8 sınıflar için hazırlanmıştır.

Tınıstanov bir aydın olarak, “Kırgız tilin cañı latın alfavitine ötkörüü boyunça latın tamgaların iştep çıguu” (“Kırgız Türkçesinin Yeni Latin Alfabesine Geçmesi İle İlgili Latin Alfabesinin İşlenmesi”) ve Baku Kalaasında Bolo Turgan Turkologiya Siyezdi Cana Anın Kadırı (“Bakü Şehrinde Yapılan Türkoloji Kongresi ve Onun Önemi”) başlıklı yazılar yazmıştır. Aynı zamanda bir başkan olarak Kırgız Bilim Komisyonu Başkanı (1925-1927), (“Kırgız Otonom Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin (ASSR) Eğitim Komiseri”(1927-1930), (“Erkin Too” Gazetasının Editörü ve “Yeni Kırgız Alfabesi Merkez Komitesi Başkanı olarak görevleri üstlenerek halkına hizmet etmiştir.

Drama:

1. “Akademiya keçeleri” tarıhıy drama (“Akademi Geceleri” tarihi dram)(1931-1932)

Şiirleri:

1. “Kasım ırlarının cıynagı” (“Kasım Şiirleri Mecmuası”)(1925).
2. Ürkün destanı. Genç şair, Doğu Türkistan’a yapılan göç sırasında kendi milletinden olan insanların açlık ve hastalıklar yüzünden çektiği sıkıntılara, eziyetlere bizzat şahit olarak tepkisiz kalamamış ve gördüklerini “Ürkün” adında bir destan yazarak kâğıda da geçirmiş, ne yazık ki bu destan günümüze kadar ulaşmamıştır (Demir, 2016:8).
3. “Ana Dilimiz” ders kiabında yer alan “İşçilerin durumu” ve “İdil nehri” şiirleri.

Hikayesi:

1. “Mariyam menen köl boyunda” (“Mariyam İle Göl Kenarında) (1924)

Mütercim olarak:

1. “Özgörüş Irları” (“Değişim Şiirleri”) Kırgız Türkçesine çevirerek bir külliyat halinde yayımlamıştır. Buradaki “İnternatsiyonal”, “Yusufçuk Böceği ile Karınca”, “Matem Marşı”, “Kayrat”, “Genç Asker” ve diğer şiirleri çevirmiştir.
2. Manas destanının “Çoñ Kazat” (“Büyük Sefer”) parçası Rusçaya çevirir. Çeviri 3015 satırdan oluşmaktadır