Rusya'nın Gölge Ordusu: Wagner Grubu

Özel askeri endüstri içerisinde; paralı askerler, özel ordular, özel güvenlik şirketleri, özel istihbarat şirketleri ve özel askeri şirketler şeklinde çok sayıda unsur bulunur. Paralı askerlerin faaliyetlerini izlemekle görevlendirilen Birleşmiş Milletler Raportörü, özel askeri şirketleri “anonim şirket haline gelmiş paralı askerler” olarak tanımlar. Belli bir para karşılığında yönlendirildikleri bölgelerde görev yapan bu şahıslar, devlet ordularının kullanılamadığı bölgelerde “alternatif ordu” olarak kullanılmaktadır.

Devletlerin paralı askerlere yönelimi dört başlık ile özetlenebilir; inkar edilebilirlik, hızlı kurulum ve geri çekme, düşük maliyet, yaralı ve ölümlerden kaçınma.

Özellikle yaralı ve ölümlerden kaçınma maddesi, ciddi bir yönelim sebebidir. Çünkü özelikle yurt dışı çatışma bölgelerinde hayatını kaybeden askerlerin sayısı kamuoyuna duyurulduğunda ciddi tepkilerin oluştuğu tecrübe edilmiştir. Buna örnek olarak ABD’nin Irak işgali esnasında verdiği zayiatın ardından görülen tepki sebebiyle özel askeri şirket yöntemine başvurması gösterilebilir.

Rusya’da Özel Askeri Güç Kullanımı

Rus Kozakları, Rusya’nın özel askeri güç kullanma tarihi açısından önemlidir. Rusya'nın PMC gibi kullandığı başka bir devlet dışı grubu, Kozak toplumu ve gönüllü güçleridir. Kozak paramiliter oluşumları, Rusya’nın 18. ve 19. yüzyıllardaki emperyal yayılımı ve sağlamlaştırmasında önemli rol oynamıştır. Ukrayna'da kendilerine "Kozak" (Kazaçi veya Kazak) adını veren Ruslaşmış Ortodoks Hristiyan grup, köken olarak çeşitli kavimlerden meydana gelir. Bunların Orta Asya Kazakları ile alakaları yoktur. Bazı araştırmacılara göre "Kazak" kelimesi "Kaçak" veya serseri gezen anlamında Türkçe'den gelmiştir. Rus Çarlığı tarafından disiplin altına alına bu kanun dışı "Kaçaklar" (Kozaklar), istila emelleri için kullanılmıştır. Bugün Rus paralı askerlerinin de sivil hayata ayak uydurmakta zorluk yaşayan insanlardan seçildiği biliniyor. Rusya, dün olduğu gibi bugün de "sivil hayatta sorun çıkaran" kitleleri, etkin olmaya çalıştığı coğrafyalarda paralı asker statüsünde kullanıyor denilebilir.

Ancak Rusya, Sovyetlerin dağılması süresinde Kozakları bastırmıştır. 1994’te Rusya Devlet Başkanı Yeltsin, Kozak toplumunun hukuksal hakları yeniden kuran “Kozakların Devlet Politikası Konseptinin Düzenlenmesi”ni kabul etmiştir. Çünkü Kozaklar 6 yıl boyunca baskılanıyordu ve yeniden ortaya çıkan toplum, devletin önceki selefleri tarafından ağır bir şekilde şekillendiriliyor ve kontrol ediliyordu. Bu, onların bağımsızlığı için olduğu söylenerek uygulanıyordu.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin 2005’te “Rus Kozaklarının Devlet Hizmeti Üzerine” yasasını tanıttı. O tarihten itibaren Rus Kozaklarının Rusya’daki öncelikli rolü “vatansever ve Ortodoks gençlerin eğitimi” oldu. Bununla birlikte onların rolleri, iç güvenlik yardımı ve paramiliter güç olarak genişledi. Doğu Ukrayna çatışması hariç Kozaklar, PMC’lerin rolünden ziyade Rusya dışında Rus yumuşak güç etkisi için kullanılıyor. 2000’lerden itibaren Kozaklar, Gürcistan Savaşı’nda olduğu gibi Rus askeri faaliyetlerinde yardımcı olarak kullanıldı. 

Bugün bu gruplar, Sovyet döneminde engellenmelerinin ardından özel güç pazarına geri döndüler. Kozakların dışında Rusya’da kuvvet sağlayıcısı olarak gelişen başka gruplar, Ramazan Kadirov’un Terekleri gibi özel militanlar ve Rus PMSC’lerdir (Private Militry and Security Companies). Rus PMCS endüstrisini büyük olarak tanımlamak yanlış olabilir ama birkaç şirket, varlık göstermekte oldukça aktiflerdir.

Rus Özel Askeri Şirketler

1990’lar boyunca Rusya’nın yerel özel güvenlik endüstrisinde bir büyüme yaşandı. SSCB’nin dağılmasıyla çok sayıda asker, elit özel güç üyesi ve istihbarat personeli işsiz kaldı. Bu askerlerin çoğu eski birliklerin kıdemlileriyle kurum ve yeni özel güvenlik şirketleri kurdu. Yavaş yavaş bu firmalar ve kurumlar, uluslararası işlere bakmaya başladı ama Batılı özel güvenlik şirketlerinin sert rekabeti ile karşılaştılar. Bu bağlamda 1996’da Rus vatandaşlarının, mali kazanç için yurt dışındaki çatışmaya ortak olması yasaklandı.

PMC’ler onlara yasal statü verecek çeşitli girişimlere rağmen, görünürde Rus yasalarının altında illegaldir. Gözlemcilere göre bu yasallık, resmi güvenlik servislerinin ve askeri birimlerin muhalefetinden kurtulmak ve Rus güvenlik ajanslarının, bu özel aktörler üzerindeki kontrolünü ve rekabetlerinin yönetimini sağlamak için engellenmiş olabilir.

PMC’lerin yurt içinde faaliyet göstermesi, 1992’de Boris Yeltsin’in Federal Law No 2487-I “Rusya Federasyonu’ndaki Özel Koruma ve Güvenlik Faaliyeti Üzerine” yasasını onaylamasıyla yasallaştırıldı. Bu yasa 1990’lar ve 2000’lerin başlarında hukuksal bozukluk süresince özel iş ve bireylerin korunmasında önemli bir rol oynadı.

Bu yasallaşmaya rağmen PMC’ler 1990’lar boyunca etkili bir şekilde kontrolsüz kaldı. Bir analistin notuna göre “Savunma pazarı, Rusya’da iç düzenleme veya devlet kontrolünün eksikliği ile bölgedeki kolluk kuvvetleri ve güvenliğin özelleştirilmesi, geçici girişimler ve kısa vadeli politik düşüncelerle şekillenmiştir. Rusya’daki savunma pazarı, askeriyenin gayriresmi bağlantıları ve istihbarat kontakları ile karakterize edilmiştir. Özellikle yurt içine bakıldığında PMC’lerin yurt dışında aktif olduğu görülür.” Etkin oldukları bölgeler ise aşağıdaki gibidir:

• Yeni bağımsızlaşmış Rusya Federasyonu ve Ukrayna,
• 1990-2020 arası Afrika’daki özel girişimler,
• Eski Sovyet devletleri,
• Yaptırım altındaki devletler,
• Angola
• Çad
• Kongo Demokratik Cumhuriyeti
• Etiyopya
• Eritre
• Sudan

Büyüme ve Evrim

2010’da birkaç uluslararası odaklı, operasyonel Rus özel güvenlik şirketi öncelikli olarak resmi askeri ve güvenlik servisi subayları tarafından yönetiliyordu, Savunma Bakanlığı ile üstü kapalı bağlantılar ortaya çıktı. Başlangıçta bu şirketler, korsanlıkla mücadele servislerini de kapsayan özel şirketler için geleneksel eğitim ve koruma hizmeti teklifinde bulundular. Bu şirketlerin sıklıkla Rusya devleti tarafından yönetilen petrol ve gaz şirketleriyle bağlantıları vardı ya da onlar için çalışıyorlardı. Yavaş yavaş bu yeni şirketler, sadece yerel güçleri eğitmek ve koordine etmekle kalmamış; doğrudan harbe ortak olan ve harp hizmetini vurgulayan şirketler halini almışlardır.

Rus PMC’lerin türü, kapsamı ve yeterliliği çatışma içinde ve karşısında geniş çapta değişebilir gibi görülmektedir. Bu gruplarla ilgili bilgiler ve bunların faaliyetleri genel olarak belirsizdir. Bazı personeller büyük ölçüde tecrübelidir ve Rus seçkin güçlerinin veya istihbaratının eski elemanlarıdır. Bir kısmı da daha az eğitimli gibi görünür ve bilinene göre büyük oranda daha az ücret almaktadırlar. Analistler kalifiye, deneyimli Rus PMC personelinin özel operasyonlar için kullanıldığını ve yavaş yavaş daha az yetkili personel ile yer değiştirildiğinin örneklerini rapor etmiştir.

Wagner Grubu

Birçok Rus PMC’si Kıbrıs ve Hong Kong’u da kapsayacak şekilde yurt içi ve uluslararası olarak kayıtlıdır. Çoğu zaman şirketler kapanmakta ve genellikle gerçek sahiplerini gizlemek için yeni yönetim veya adlar altında yeniden yapılandırılmaktadır. Genel olarak bilinen PMC Wagner Grubu’dur (ve onunla bağlantılı varlıklar) ve devletle bağlantılı zengin iş adamı Yevgeny Prighozin (Concord şirketi) tarafından finanse ve opere edildiği iddia edilmektedir. ABD yönetimi Prighozin, Wagner Grubu ve/veya ilgili kuruluşlara yaptırım uygulamıştır. Bunun sebepleri Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesi, ABD seçimlerine müdahalesi ve eski Sudan hükümetine destek sağlamasıdır.

Medyanın kaydettiğine göre Wagner Grubu ve ilişkili varlıklar, Rus istihbarat teşkilatı (GU) ile yakın alakayı sürdürmektedir. Ayrıca Wagner eğitim kamplarının, Rusya’nın spetsnaz (özel güçler) tugaylarının üssüne yakın olarak kurulduğu rapor edilmiştir.

Rus PMC’lerinin yükselişi, devlet dışı aktörlerin çatışmada kullanımı ve rolüne ilişkin, Rus askeri doktrin ve stratejisindeki gelişmelerle denk geldi. ABD Hazine Bakanlığı’na göre “Rusya devletten ve devlet dışı ajanslar ve yetkililerden oluşan yüksek oranda sofistike araçlara, küresel çapta etkin operasyon uygulamada onlarca yıllık deneyime ve Rusya Devlet Başkanı’nın stratejik yönlendirmesine güveniyor.”

Rus ordusu, modern çatışmalarda bilginin ve siyasi etkinin öneminin arttığına ve bunun da geleneksel olmayan zorlama biçimlerini özellikle önemli kıldığına inanıyor. Rus devleti, savaş alanını hazırlamak için çatışmadan önce PMC'leri kullanabilir ve Rusya'nın düşük maliyetli güç projeksiyon yeteneklerini artırmak için çatışma sırasında PMC'leri konuşlandırabilir. PMC'ler ayrıca genellikle işlemlerin yürütülmesinde hızı ve esnekliği artırır.

Rus hükümeti başlangıçta PMC’leri Ukrayna’nın işgali ve Suriye’ye müdahalede kullandı. PMC’lerin rolü arttıkça, politik ve ekonomik güçleri de arttı. Zamanla Rus PMC’leri Rusya’nın dış politika hedefleriyle daha az bağlantılı ama ticari açıdan daha fazla yarar sağlayan fırsatları takip etmeye başladı.

Libya

Wagner Grubu ilk olarak 2014 yılında Doğu Ukrayna'daki çatışmalar esnasında tanımlandı. Rusya, Donbas'taki ayrılıkçılara destek verirken Wagner paralı askerlerini etkin bir şekilde kullandı. O zamandan bu zamana Wagner Grubu; Suriye, Mozambik, Sudan ve Orta Afrika Cumhuriyeti gibi bölgelerden faaliyet gösteriyor. 

Bugünlerde Rus paralı askerleri Libya’daki faaliyetlerinden dolayı gündeme gelmektedir. Nisan ayında ABD casus uyduları aracılığıyla elde edilen uydu görüntüleri, Wagner Grubu’nun Libya’daki teçhizatına ilişkin bilgileri ortaya çıkarmıştı. Özel olarak fonlanan Wagner Grubu’nun, tanklar ve ağır silahlarla yüksek oranda savaş suçunu da içeren faaliyetlerini gerçekleştirdikleri ve sayısının 5 bin ila 10 bin civarında olduğu düşünülüyor.

ABD casus uydularının görüntülerinden yola çıkılarak Wagner askerlerinin Libya’daki teçhizatında Rus Pantsir-S1 (NATO kod adı SA-22) karadan havaya uçaksavar füze sistemlerinin, Il-76 stratejik nakliye uçağının ve mayına karşı korumalı zırhlı araçlarının bulunduğu tespit edilmişti. 

Son yayınlanan rapor yeni bilgileri ortaya serdi

Paralı askerler savaş suçlarına devam ederken ve devletler hiçbir sorumluluk üstlenmeden menfaatlerini beslemeyi sürdürürken çeşitli raporlarla, bu "gölge ordular"a ilişkin bilgiler aktarılmaya devam ediliyor. Bu bağlamda BBC tarafından yapılan yeni araştırma, Rus paralı asker grubunun Libya iç savaşındaki savaş suçları ve Rus ordusuyla bağlantılarını içeren operasyonların ölçeğini ortaya çıkardı. 

Wagner Rus paralı askerleri, 2019'da Halife Hafter'in yanında yer almaya başladı. 2020 yılı baharında Trablus'un güneyindeki geri çekilme sırasında bir paralı asker tarafından unutulduğu sanılan bir tablet de gizemli "gölge ordu"ya ilişkin yeni detayları gösterdi. BBC'nin haberine göre Wagner paralı askerlerinin mahkumlarını öldürdüklerine ilişkin inancı besleyecek ciddi kanıtlar var. Aynı zamanda grubun Rusya ile bağlantılarına da ayrıca dikkat çekiliyor. 

Wagner askerlerinden birinin bıraktığı Samsung marka bir tabletin içindeki kod adlarından bir Wagner savaşçısının kimliğinin belirlendiği iddia edilirken, cihazda drone görüntüleri bulunduğu da belirtildi. BBC'ye verilen 19 Ocak 2020 tarihli 10 sayfalık kapsamlı silah ve askeri teçhizat listesinin de Wagner grubunun çekildiği bölgede bulunduğu tahmin ediliyor. Listenin, Wagner operasyonlarına kimin finansman ve destek sağladığına dair fikir verdiği ifade ediliyor.

Belgede, "askeri hedeflerin tamamlanması" için gerekli malzemeler listelenirken; listede 4 tank, yüzlerce Kalaşnikof tüfek ve son teknoloji ürünü radar sisteminin yer aldığı aktarıldı. 

İki eski paralı askere ulaşan BBC, onlardan aldığı bilgilere de haber yer verdi. Buna göre bu kişilerden biri, esirlerin öldürüldüğüne ilişkin iddiaya karşılık olarak "kimse doyuracak fazladan bir boğaz daha istemez" şeklinde konuştu. Muhtemelen savaş suçlarına dair bilgi veren bir Libya hükümeti askeri, Wagner'e teslim olan arkadaşının öldürüldüğünü ve onunle götürülen diğer arkadaşlarını da bir daha hiç gördiğini aktardı.

Bütün bunların ışığında gerek kullandıkları teçhizat gerekse bağlantılarıyla Wagner grubunun Rusya yönetiminden bağımsız olduğunu söylemek imkansız oluyor. Rusya bu grupla bağlantısını reddetmeye devam ediyor. 
Kaynak: İlk yayın yeri: https://www.savunmatr.com/arastirma-analiz/rusya-nin-golge-ordusu-wagner-grubu-h13689.html