R. Rüveyda OKUMUŞ yazdı: Üsküdar'da bir caddenin uzun hikâyesi

Üç asırlık tarihi bir serüven: Üsküdar’da bir caddenin uzun hikâyesi
R. Rüveyda OKUMUŞ

Üsküdar’ın tarihi merkezlerinden olan Gündoğumu Caddesi ve çevresinin sosyal, kültürel, tasavvufi zenginliği, Erkan Övüç’ün kaleme aldığı Sufi Kitap’tan çıkan “Osmanlı Üsküdar’ında Derviş Sokağı, Gündoğumu Caddesi” isimli eserde anlatılıyor.

İstanbul’da Üsküdar’ın Osmanlıları temsil ettiği kadar, Gündoğumu Caddesi’nin de Osmanlı Üsküdar’ını temsil ettiği rahatlıkla söylenebilir. Ahmediye, İnadiye ve Menzilhâne semtlerinin içinden geçen Gündoğumu Caddesi, Osmanlı şehirlerindeki günlük hayatın hemen hemen bütün unsurlarını içinde barındırmaktaydı. Bunlar arasında Ahmediye (Kefçe Dede) Külliyesi, Malatyalı İsmail Ağa Külliyesi’ndeki yapılardan Ağa Camii ve Ağa Hamamı, Tavaşî Hasan Ağa Camii, Kaymakçı (İskender Baba) Tekkesi ve Rifaî Âsitânesi günümüze kadar ulaşmıştır.

ÜSKÜDAR’DA ESKİ BİR SOKAK

Ahmediye Meydanı’ndan başlayıp Karacaahmet Türbesi ile nihâyete eren bugün Gündoğumu Caddesi olarak bilinen Hakimiyet-i Milliye Caddesi ve etrafındaki muhitin Osmanlı kültürü ve tasavvufi hayatındaki yerini Derviş Sokağı’nda etraflıca okumak mümkün.

İlk dini yerleşimin izlerine 16. yüzyılda rastlanan Gündoğumu Caddesi, tarihi hac yolu (sûrre) güzergahında yer almaktaydı. Yazar, Derviş Sokağı’nda okuyucularını sûrre alaylarının geçtiği tarihi cadde üzerinde üç asırlık bir yolculuğa çıkarıyor. Her yıl Recep ayının 12. gününden itibaren başlayan Sûrre Alayı söz konusu caddeyi şenlendirmekteydi. Sûrre’nin bu cadde üzerinden geçmesinin en önemli faydası çevredeki yapıların imarı ve ihyasına kapı aralamış olmasıdır. Nitekim caddedeki bina sahiplerinden bazıları Sûrre Alayı’nın hazırlanması ve denetlenmesi görevinde bulunmuş zevat idi.

Anadolu ve Rumeli Rifaî tekkelerinin merkezi kabul edilen Rifaî Âsitânesi de bu cadde üzerinde bulunmaktadır. Osmanlı asırlarında payitahta gelen seyyahların sıklıkla ziyaret ettiği mekânlardan olan Menzilhâne yokuşundaki Rifaî Âsitânesi ve burada icra edilen zikir halkası Fausto Zonaro, Hans Christian Andersen, William James Joseph Spry, Miss Pardoe gibi pek çok Batılı ressam ve gezginin gözlem ve anlatımlarına konu olmuştur.

Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan zaman içinde Gündoğumu Caddesi’nin geçirdiği değişim ve dönüşüm de kuşkusuz önem taşıyor. İbrahim Hakkı Konyalı, Cemaleddin Server Revnakoğlu, Süheyl Ünver ve Reşat Ekrem Koçu’nun Eski Üsküdar’a dair yazdıklarında bu tarihi cadde üzerindeki kimi günümüze ulaşamamış kimi yeniden ihya edilmiş mimari eserlerin tarihi hakkında bilgi vermektedir.

Çeşitli fotoğraf, belge ve resmin yer aldığı kitap, Üsküdar’da Karacaahmet Mezarlığı’na çıkan Gündoğumu Caddesi üzerinde bugün hâlâ ayakta veyahut ihya edilmekte olan cami, tekke, medrese, sebil, hamam, sadaka taşı, kütüphane gibi vakıf eserlerinden oluşan temsil gücü oldukça yüksek bir Osmanlı mahallesinin dünden bugüne ulaşan tarihini ele alması bakımından dikkate değer.

Bir Osmanlı mahallesinin tasavvufi hayat çerçevesinde teşekkül serüveni anlatan bu eser Üsküdar’ı gezmek isteyenler için de güzel bir rehber ve başlangıç noktası sunuyor.
Yazı ilk olarak 5 Ocak 2023 tarihinde https://www.yenisafak.com/hayat/uc-asirlik-tarihi-bir-seruven-uskudarda-bir-caddenin-uzun-hikyesi-4504833 sitesinde yayınlanmıştır.

Not: Manşette kullanılan resim için: "Bugün Karacaahmet’i sol tarafınıza alıp Üsküdar’a doğru yürüdüğünüz Göndoğumu Caddesi, Osmanlı döneminde Derviş sokağı olarak biliniyordu ve pek çok tarihi tekke ve külliyeye ev sahipliği yapıyordu." ifadesi yer almaktadır.