Prof. Dr. Kürşad Zorlu'nun Türkistan İzlenimleri

Bir süredir kadim Türkistan şehrindeyim. En son salgın yasaklarından hemen önce gelmiştim buraya...

Kazakistan’ın kurucu Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in görevi bırakma kararından önce aldığı kararlarından biri Türkistan şehrini Güney Kazakistan eyaletinin merkezi yapmaktı.

Yani o tarihten itibaren Türkistan ülkedeki bir bölgenin adı haline geldi.

Bu, ülke için son derece önemli ve bir o kadar tarihi bir karardı. Adını hem tarihte Türk Dünyasının ortak yurdu olan Türkistan coğrafyasından alıyor hem de Türk Dünyasının manevi atası Hoca Ahmet Yesevi’ye ev sahipliği yapıyordu...

Nazarbayev o kararını verdiği dönemde Türkistan’a gelmiş ve buranın inşası için düğmeye basmıştı. O gün çizdiği vizyon tıpkı daha önce ülkenin yeni başkentinin inşasına benziyordu.

Bu sebeple seyahatim benim için daha da heyecan vericiydi!

Acaba bu birkaç yıllık süreçte neler değişmişti?

Değişimin ayak seslerini ilk olarak uçuş güzergahımızda fark ettim. Buraya gelmek için İstanbul’dan iki aktarma yapar, ardından da Çimkent şehri üzerinden 1,5 saatlik kara yolunu kullanırdık. Yaklaşık bir gün demekti bu.

Bu kez İstanbul’dan doğrudan 4 saatlik bir uçuşla Uluslararası Türkistan Havalimanına indik.

İstanbul dışında Özbekistan'ın başkenti Taşkent ve Kırgızistan'ın başkenti Bişkek'ten uçuşlar var. Bu bile turizm-ticaret potansiyelini ortaya koyuyor.

Hemen söylemem gerekirse uçak bilet fiyatları konusundaki haklı eleştirilerinizi buradaki yetkililere de ilettim. Türkistan valiliği turizm ofisi önümüzdeki aylarda tur şirketleriyle de işbirliği yaparak gidiş-dönüş bilet fiyatlarını 200 dolar seviyesine çekebilme hedefindeler. Şu an 350-400 dolar seviyesinde.

Havalimanından şehre doğru ilerlerken farklı bir yoldan gittiğimizi fark etmiştim. Nurdevlet Bey'e sorduğumda Türkistan’da artık üç ayrı şehrin birleştiğini söyledi. Manevi/ruhani merkezin yer aldığı birinci kısım, yeni kamu binalarının yoğunlaştığı ikinci kısım ve eski şehrin yer aldığı kısım.

Girişte “Türk Dünyasının Manevi Başkenti” yazıyordu.

Yeni ve geniş yolları, yeni binaları, otelleri, sembol anıtları ile Türkistan şehri eşsiz bir görünüme taşınıyordu.

Yol üzerinde etrafı çevrili bir uzun inşaat alanı vardı. Meğer benim de bu köşeden daha önce duyurduğum Türkistan-Taşkent hızlı tren hattıymış. 2024 yılında tamamlanması planlanan bu hat ile Türkistan’a uçan bir kişi 1 saat sonra Özbekistan’ın başkenti Taşkent’e ve Buhara’ya varabilecek.

Bir anlamda İstanbul, Taşkent, Buhara projesi Anadolu’dan tıpkı eski Türkistan coğrafyasına uzanan bir yolculuk imkanı sunacak.

Tüm bunların aynı dönemde gerçekleşiyor olması başta bahsettiğim vizyonun aşamalı yansımalarından biri.

Yolun sağında Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev tarafından yaptırılan cami dikkat çekiyor. Zaten yeniden yapılan 257 farklı binanın bir kısmı da diğer eyaletlerin şehre katkılarından oluşuyor. Bu yönüyle merkezi bütçenin yanı sıra uluslararası, yerel ve özel sektörün desteği söz konusu.

Yaklaşık 2 milyar dolarlık bir bütçeden bahsediliyor.

Bu kısa sürede Türkistan'a 20’nin üzerinde otel yapılmış. Daha da yapılması planlanıyor. Şehir etrafına konuşlanacak 3 baraj projesi var. Bunlardan birinde su sporları da yapılabilecek.

Türkistan’da en çok dikkatimi çeken şeylerden biri hemen her şeyin milli kimlikle uyumlu ve özellikle Türk Dünyasıyla ilişkili şekilde hazırlanıyor olması. “Türkistanım Turanım” sözü boşuna değil. Futbol takımlarının adı Turan, bu adla bir TV kanalı var, hatta bir su markası...

Çok sayıda inşaata rağmen bölgenin merkez haline gelişi konut ihtiyacını artırıyor. 3 yıl önce 120 bin dolayında olan nüfus şimdiden iki katına çıkmış. Haliyle Kliniklere, mekteplere, yeni veya eksik kalan işlere, yatırımlara açık bir bölge. Ülkenin Ankara Büyükelçisi Abzal Saparbek ciddi bir süredir bu daveti yapıyor. İllere gidip Türk yatırımcılarıyla görüşüyor. Böyle bir düşüncesi olanların mutlaka burayı yerinde görmelerini tavsiye ediyorum.

Türkistan’da ilk ziyaret ettiğimiz yer elbette Hoca Ahmet Yesevi’nin türbesi oldu. Emir Timur tarafından 13.yüzyılda yapılan görkemli türbe büyük ölçüde korunuyor. Türbenin hemen yan kısmındaki “çilehane” adlı kısımda Ahmet Yesevi’nin 63 yaşında yer altına indiği bölüm var. Sadece temel ihtiyaçları ve öğrencilerin eğitimi için çıkıyormuş. Burada Hazret Sultan’ın öğrencilerini gönderdiği dünya haritası çok çarpıcı... Anadolu’ya gelen Alperenler numaralarla gösteriliyor.

Hoca Ahmet Yesevi’nin en önemli özelliklerinden biri Türk dilini yükseltmesi, bir diğeri de tahta kaşık yaparak geçimini sağlamasıydı. Günümüzün karanlığına ışık tutacak türden!

İşte böylece Türk Dünyasının ortak atası olan Ahmet Yesevi türbesi merkezinde kalacak şekilde yeni ve eski şehir birleştiriliyor.

Türbeden sonra tamamen yeniden inşa edilen Kervansaray bölgesine geçiyoruz. Zaten türbeyle bütünleşik bir biçimde yapılmış. Yol üzerinde bazı boş arazilere tarihi Kazak evlerinden yapılacakmış. Yol kenarında Uluslararası Turizm Üniversitesi açıldığımı fark ettim. Yeni dönemde buranın en çok ihtiyaç duyduğu konu hizmet sektörünün kalitesinin artırılması olacak. Türkiye’den her türlü işbirliğine açık olduklarını ifade ettiler.

Bölgenin turizm sorumlularından Olcas Bey yakında İatanbul'a ve Ankara'ya gelerek Türkistan şehrini anlatmak istediklerini belirtti. Doğrusu bu özveri hoşuma gitti. Zira önce insanlara böyle bir şehrin varlığını anlatmak gerek...

Kervansaray daha önce hiç görmediğim bir mimariye sahipti. Etrafında geniş park alanları var. Su kanallarıyla bölümlendirilen ev ve iş yerleri eşsiz bir fotoğraf çekme ayrıcalığı sunuyor. İçinde küçük sandallarla dolaşabiliyorsunuz. Bir kişi 3 bin Kazak Tengesi. Yani yaklaşık 60 TL.

Bu arada TL değer kaybını tıpkı Bakü'de olduğu gibi bu ziyaretimizde de hissediyoruz. Aralık 2015’te 1 TL 116 Tenge imiş bugün ise 48 TL. Benzin Türkistan'da 3 TL düzeyinde.

Kervansaray sahası için en az bir gününüzü ayırmanız gerekiyor. Zira içerisinde Samruk (Altın Kartal) Müzesi, Ulu Dala (büyük bozkır) müzesi, Farabi Kütüphanesi yer alıyor.

Samruk’ta Kazak tarihinin ve topraklarının dönüşümü müthiş bir teknoloji ile anlatılıyor. Başlangıçta Kültegin vurgusu var. Arından bozkır yaşamına, kervansaray kültürüne ve 20. yüzyılın bağımsız Kazakistan’ına varıyorsunuz.

Eşimle birlikte en çok etkilendiğimiz kısım ise son bölümdeki “uçan tiyatroydu”...

Neredeyse tüm Kazakistan ve Türkistan tarihine sesiyle, kokusuyla, hareketli şekilde tanıklık ediyorsunuz. Ülkenin doğasında ve güzelliklerinde uçuyor, yolculuk ediyorsunuz. Bu teknoloji gösterisi Ahmet Yesevi’nin dört bir yana saldığı öğrencilerine “dünyayı ve neler yapabileceğimizi henüz görmemişlerdi” diyerek başlıyor. Kapanışta ülkenin başkentine kadar gelen bir kartalın yine Yesevi’ye dönüşüyle sona eriyor. “Ve anladılar, öğrendiler!” cümlesiyle...

Ardından hemen karşısındaki Ulu Dala müzesine giriyoruz. Müzeyi gezdiren görevli arkadaş “bu müze sadece Kazakistan değil tüm Türkleri tarihini birlikteliğini dünyaya göstermek için yapıldı” deyince ne kadar duygulandığımı anlatmam güç! Nitekim binanın girişinde Kültegin Yazıtının birebir kopyasıyla karşılanıyorsunuz. Ortasında meşhur Bayterek ağacı var ve dalları tüm binayı kuşatıyor. Başkentte de Bayterek anıtı var.

Bir bölümünde tüm Türk devletlerinin ve kağanlıklarının bayrakları ve tanıtımları var. Kazakistan’da bulunan altın adam, altın işlemelerle gönülen at ve Saka dönemine ait diğer parçalar yer alıyor. Tüm Kazak hanları sesli ve görüntülü şekilde anlatılıyor.

Ulu Dala müzesinde de tıpkı Samruk’ta olduğu gibi bir görsel şölen hazırlanmış. Panoramik olarak izlenen çok boyutlu filmde Türk tarihinin gelişimini ve dönüşümü, nasıl bir ortaklığa sahip olduğu anlatılıyor. Ve 6 Türk devletinin Birlik animasyonu “Biz Türkleriz!" sözüyle tamamlanıyor.

Farabi kütüphanesi de bir o kadar güzel bir yapıt olmuş. Kervansaray ile arasında bir yaya geçidi var. Sadece kitaplık değil ücretsiz teknoloji ve tasarım dersleri veriliyor 10-15 yaş arası gençlere. Büyük okuma salonları, konferans salonları, internet ve bilgisayar odaları mevcut. Gelmişken “Büyük Bozkırın Yükselişi: Nazarbayev Liderliği” adlı kitabımızı kütüphaneye yerleştiriyoruz. Müze sorumlusu Dinara hanım Türkçe’yi iyi biliyordu. Kütüphanede dolaşırken Ahmet Yesevi Üniversitesinde okuyan bir Türk öğrenciyle karşılaştık. Ahmet’in dediğine göre salgın yasaklarında Türkiye’ye dönüp uzaktan eğitim almışlar ve tekrar Türkistan’a geldiklerine onlar da inanmamışlar şehirdeki dönüşüme. Şimdi mezuniyet sonrası Kazakistan’da geleceğini kurmak istediğini ifade etti.

Türkistan’da tabii ki kazak geleneksel kültürünü ve lezzetli yemeklerini de tatma fırsatı bulduk.

İşte tamaşa (güzel) Türkistan sizleri ve tüm Türk Dünyasını çağırıyor.
Haberin ilk yayımı: https://www.haberturk.com/yazarlar/prof-dr-kursad-zorlu/3220597-turkistanda-buyuk-degisim-turk-dunyasini-cagiriyor