NÜKLEER SİLAHLARIN TEST EDİLMESİYLE MÜCADELE GÜNÜ VE KAZAKİSTAN'IN ÇABALARI - Mesut Emre KARAKÖSE

29 Ağustos, Uluslararası Nükleer Silahların Test Edilmesiyle Mücadele Günü olarak kutlanmaktadır. Bugün, 2 Aralık 2009 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 64. oturumunda oybirliği ile kabul edilen 64/35 sayılı kararla oluşturulmuştur. Karar, özellikle nükleer silah testi patlamalarının veya diğer nükleer patlamaların zararlı etkileri hakkında farkındalığın artırılması ve nükleer silahsız bir dünya hedefine ulaşmanın araçlarından biri olarak bunların durdurulması için çağrıda bulunmaktadır. Karar, 29 Ağustos 1991 tarihinde Semipalatinsk Nükleer Test Sahası’nın kapatılmasının anısına Kazakistan tarafından sunulmuştur.

29 Ağustos’un Uluslararası Nükleer Silahların Test Edilmesiyle Mücadele Günü olarak belirlenmesi, Kazakistan diplomasisinin önemli başarısı olarak değerlendirilmektedir. Çünkü Kazakistan nükleer denemelerin mağdurlarından biridir. Sovyet döneminde Kazakistan toprakları Sovyetlerin nükleer silahlarının deneme alanı olarak kullanılmaktaydı. 1947 yılından 1991 yılına kadar başta Semipalatinsk Nükleer Test Sahası olmak üzere Kazakistan topraklarında 456 test yapılmıştır. Bu nükleer patlamaların 30’u yer üstünde, 86’sı havada ve 340’ı yer altında patlatılmıştır. Günümüzdeki Kazakistan’daki çevre sorunları ve doğum oranının düşük olması bu denemelerle açıklanabilir. Nitekim nükleer denemelerin etkisi yıllarca devam edebilmektedir.

Bu korkunç tehlikeyi göz önünde bulunduran Kazakistan Kurucu Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev bağımsızlığa giden süreçte 29 Ağustos 1991 tarihinde dünyanın en büyük nükleer deneme sahalarından biri olan Semipalatinsk Nükleer Test Sahası’nın kapatılması kararı aldı. Bu karar Kazakistan’ın nükleer silahlardan vazgeçme kararıyla beraber alındı. Nazarbayev’in bu cesur kararı sayesinde Kazakistan, dünyanın dördüncü nükleer silah cephaneliği statüsünden çıkarak hızla nükleer silahsızlanma ve nükleer silahların yayılmasını önleme konusunda öncü ülkelerden biri haline geldi.

Kazakistan’ı nükleer test sahalarının çalışmalarına son veren diğer ülkeler izledi ve bunun neticesinde 1996’da Kapsamlı Nükleer Denemelerin Yasaklanması Antlaşması’nın (CTBT) kabul edilmesinin önü açılmış oldu. Antlaşmayı bugüne kadar 184 ülke imzalamıştır. Aynı zamanda merkezi Viyana’da bulunan Nükleer Denemelerin Kapsamlı Yasaklanması Antlaşması Örgütü (CTBTO) kurulmuştur.

2009 yılında Kazakistan’ın önerisi ve bölge devletlerinin desteklemesiyle Orta Asya’da Nükleer Silahsız Bir Bölgenin Kurulmasına İlişkin Antlaşma yürürlüğe girdi. Bu bölge şimdiye kadar, 21. yüzyılda kurulan son nükleersiz bölgedir. Böylece nükleer güçler olan Rusya, Çin, Hindistan, Pakistan ve nükleer silah elde etmeye çalışan İran ortasında, Avrasya’nın merkezinde Nükleer silahlardan arındırılmış istikrarlı ve barışçıl bölge oluşmuş oldu.

Nazarbayev, 2015 yılında BM Genel Kurulu tarafından “Nükleer Silahsız Bir Dünyaya Ulaşmak İçin Evrensel Beyanname”nin kabul edilmesi girişimini başlattı. 2016 yılında Washington’daki Nükleer Güvenlik Zirvesi’nde Nursultan Nazarbayev, nükleer silahsız dünya tezinin kavramsal vizyonu olan “Dünya: 21. Yüzyıl Manifestosu”nu sundu. 10 Ekim 2016’da Kazakistan Cumhurbaşkanı-Elbası Nursultan Nazarbayev’in Kararnamesiyle savaş ve kriz korkusundan arınmış bir dünya için taviz vermeden mücadele eden siyasi ve sivil toplum liderlerinin ve örgütlerin çabalarının takdir edilmesi maksadıyla “Nükleer Silahsız ve Küresel Güvenlik İçin Nazarbayev Barış Ödülü” tayin edilmiştir.

Görüldüğü gibi Kazakistan küresel barışı ve güvenliği güçlendirmek, istisnasız bütün ulusların sürdürülebilir kalkınma ve refah hedeflerini gerçekleştirmek, dünyayı savaş ve şiddetten kurtarmak ve ayrıca uluslararası hukuk ilkelerine bağlı kalmak için aktif olarak çalışmaya devam etmektedir. Özellikle Kazakistan’ın dünyayı nükleer silahlardan arındırma konusundaki çabaları takdire şayandır. Bu bağlamda Nazarbayev’in Nobel Barış Ödülüne birkaç kere aday olarak gösterildiğini hatırlatmakta yarar vardır. En son 2017 yılında İsviçre’deki Barış Bilim ve Araştırma Enstitüsü Müdürü Alyn Ware, nükleer silahsızlandırma çabalarından ötürü Kazakistan Cumhurbaşkanı Nazarbayev’i Nobel Barış ödülüne aday göstermiştir.

Türkiye kardeş ülke Kazakistan’ın nükleer silahsızlanma konusundaki çabalarına her zaman destek vermektedir. 2 Aralık 2009 tarihinde BM Genel Kurulu 64. oturumunda, 29 Ağustos gününü “Nükleer Silahların Test Edilmesiyle Mücadele Günü” ilan edilmesi için Kazakistan tarafından sunulan kararı, Türkiye de desteklemiş ve memnuniyetle karşılamıştır. Türkiye Dışişleri Bakanlığı web sitesinde açıklandığı üzere “Türkiye, nükleer silahsızlanma ve yayılmanın önlenmesi bakımından etkin bir tedbir teşkil edecek olan nükleer silah denemelerinin yol açtığı patlamalar ve diğer nükleer patlamalara son verilmesinin, nükleer silahsızlanma sürecinde anlamlı bir adım olacağını düşünmektedir. Bu bağlamda Türkiye, bu sonucun elde edilmesi için Nükleer Denemelerin Kapsamlı Yasaklanması Antlaşması (CTBT) ve Nükleer Denemelerin Kapsamlı Yasaklanması Antlaşması Örgütü’nün (CTBTO) önemli rolüne vurgu yapmaktadır.”

Sonuç olarak, Kazakistan dünyanın daha güvenli ve yaşanılır hale gelmesi için etkin olarak çalışan ülkelerin biridir. Bu diplomasi bir yandan küresel ve bölgesel güvenliğe katkı sağlarken, diğer yandan Kazakistan’ın uluslararası arenadaki itibarını yükseltmektedir.

Mesut Emre KARAKÖSE

SASAM Başkanı