Nejdet Bilgi'nin 'Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Manisa Basın Tarihi (1908-1928)' Kitabı yayınlandı
MCBÜ Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Nejdet Bilgi'nin 'Manisa Basın Tarihi' çalışması kitaplaştı. Manisa Büyükşehir Belediyesi tarafından yayınlanan kitabın önsözünü yayınlıyoruz.
21 Eylül 2024 - 08:28 - Güncelleme: 21 Eylül 2024 - 08:37
Önsöz
Manisa basın tarihine ilişkin uzun yıllardır yaptığım çalışmaları yeniden ele alarak ve yazılmayanları da yazarak bir kitap haline getirme ihtiyacını hissettim. Bunun için öncelikle bir planlama yaptım. Planlama yaparken II. Meşrutiyet ve Cumhuriyet’in ilk yıllarını (1908-1928) ayrı dönemler olsa da aynı kitapta ele almayı tercih ettim. Aslında bu dönemleri bir arada ele almayı kolaylaştıran şey, dönemin alfabesi oldu. Kitabın sınırlarını, Manisa basın hayatının başladığı 1908 yılı ile Arap alfabesinin yerine Latin alfabesi esaslı yeni alfabeye geçişin yapıldığı 1928 yılı oluşturdu demek daha açıklayıcı olabilir. Kapsam açısından belirtilmesi gereken bir husus da kitapta sadece Manisa merkezinde yayımlanan gazete ve dergilere değil, Saruhan sancağı veya Manisa vilayetine bağlı kazalardaki gazete ve dergilere de yer verilmiş olmasıdır. Matbaalarla ilgili bilgiler de aynı kapsamda değerlendirilmiştir.
Manisa basın hayatının, özellikle bu dönemleri için vasat sayılabilecek bir seviye tanımlaması yapılabilir. Birçok yerde vurguladığım gibi, matbuata ilgisi zayıf bir toplumda, başka etkiler de devreye girince daha iyi bir durumla karşılaşılamıyor. Bu bakımdan Manisa’yı olumsuz etkileyen unsur İzmir’e coğrafi yakınlığıdır denilebilir. Ülkemizde yerel basının Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde en güçlü olduğu yerlerden birisi İzmir’dir. İzmir gazetelerinin çoğunun İzmir’in sınırlarını aşan, bölgesel nitelikli olması, bu yakınlığın da etkisiyle Manisa basınının güçlenmesine imkân vermemiş görünüyor. Özellikle bu dönemlerde çıkan Hizmet, Ahenk ve Anadolu gazeteleri, bölgeye ilişkin haber ve yorumlarıyla gazete ihtiyacını önemli ölçüde karşılayabilmişlerdir.
Kitabın kapsamındaki 1908-1928 yılları arasında Manisa’da gazete ve dergi olarak yayımlandığı tespit edilebilen süreli yayın sayısı toplam 19’dur. Hemen vurgulamak gerekir ki bu sayı bugünkü tespitlerimize dayanıyor. Yeni keşiflerle bu sayının değişme ihtimali vardır ve olması umulur. Bu 19 gazete ve derginin 11 tanesi II. Meşrutiyet dönemine aittir. On bir gazete ve derginin beş tanesinden günümüze ulaştığı tespit edilen nüsha yoktur. Yine bu on bir gazete ve derginin üç tanesi Manisa merkezi dışındaki kaza/ilçe merkezlerinde (Kırkağaç, Salihli ve Soma) yayımlanmışlardır.
Toplam 19 gazete ve derginin 8 tanesi ise Cumhuriyet döneminde yayımlanmıştır. Bunlardan sadece bir tanesinin günümüze ulaşmış nüshası şimdilik yoktur. Bu sekiz gazete ve derginin ikisi Akhisar kazasında yayımlanmıştır.
Kitap kapsamındaki gazete ve dergilerden günümüze ulaşabilen sayı miktarı çok sınırlıdır. Günümüze ulaşabilen sayı itibariyle en çoğu Nasreddin Hoca gazetesine aittir. 157 sayı çıktığı bilinen Nasreddin Hoca’nın koleksiyonlarında sadece 3 sayısı eksiktir. Yani 154 sayısı günümüze kalabilmiştir. İkinci olarak toplam 19 sayı yayımlandığı bilinen İslâm ve Ulûm dergisinin 17 sayısı günümüze ulaşabilmiştir. Üçüncüsü ise Akhisar’da yayımlanan Yeni Yol dergisidir. Akhisar’da yayımlanan 10 sayının tamamı günümüze ulaşbilmiştir. Diğer gazete ve dergiler ise 1 ile 5 sayı arasında değişen miktarlarda günümüze ulaşabilmişlerdir. Bu gazete ve dergilerin koleksiyonlarının genelde birkaç sayıdan ibaret bulunası, nadir eser kapsamına alınmalarına veya belge muamelesi görmelerine neden olmuştur. Bu yüzden gazete ve dergiler hakkında bilgi vermekle yetinilmemiş, mevcut sayılardaki metinler bazen özetlenmiş, bazen aynen aktarılmıştır.
Bu kitabın sınırları Manisa basın hayatının sınırlarını bir miktar aşmaktadır. Kitabın birinci bölümünde II. Meşrutiyet dönemi gazete ve dergileri, ikinci bölümünde Cumhuriyet’in ilk yıllarının gazete ve dergileri ele alınmaktadır. Giriş bölümünde ise Manisa basın hayatının üzerinde yerleştiği eğitim, kitap, kütüphane ve matbaa zemini ana hatlarıyla ele alınmaya çalışılmıştır. Umarım maksat aşılmamıştır.
Daha önce yayımlanmış olan 8 ayrı makalem, bu kitabın ilgili kısımlarının esasını oluşturmaktadır. Buna rağmen hiçbirisi aynen buraya aktarılmamıştır. Az veya çok hepsi değişikliğe uğradı. Bazıları çok genişletildi, bazılarındaki bilgiler çok değişti. Çoğundaki eski ve yanlış bilgiler düzeltildi. Bu kitap bana, yıllar önce sınırlı kaynaklara dayanarak kaleme aldığım yazılardaki hataları düzeltme, eksiklerini giderme şansını da vermiş oldu.
Bir şey daha, burada incelenen gazete ve dergilerden bir tanesi hariç hiçbiri Manisa kütüphanelerinde veya Manisa sınırları içinde bulunmuyor. Kütüphane veya arşivlerde bulunmayan iki ayrı gazeteye ait iki ayrı sayı, satınalma yoluyla girdikleri özel arşivimde yer alıyorlar. Dolayısıyla şimdilik Manisa sınırları içinde bulunuyorlar. Ayrıca burada ele alınan gazete ve dergiler hakkında Manisa hakkında yayımlanan kitap ve makalelerde çok az bilgi yer alıyor. Manisa tarih ve kültürüne aşina olanların bile duymadıkları, bilmedikleri yayınlar hakkında ilk kez kamuoyu bu çalışma vesilesiyle haberdar olacaklardır diyebilirim.
Çalışmanın eksik ve kusurları şüphesiz yazarına aittir. Ama buradaki gazete ve dergilerin sahipleri, sorumluları ve yazarlarının terâcim-i ahvalleri hakkında bir şey yapamamanın ve dolayısıyle matbuat tarihi ile erâcim-i ahval sahalarının üstâdı, kıymetli ağabeyim Ali Birinci’nin tenkitlerine maruz kalma ihtimalinden kendini kurtaramamanın çaresizliği içinde olduğumu da tahfif-i tenkide medar olması ümidiyle beyan eylerim.
Kitabı okuyarak yaptığı düzeltme ve uyarılar için dostum ve meslektaşım Mevlüt Çelebi’ye teşekkür boçluyum. Aynı şekilde kitabı okuyarak yaptığı düzeltme ve uyarılar için Gürol Pehlivan kardeşime de minnettarım.
Kitabın Büyükşehir yayınları arasında yer almasını sağlayan Manisa Büyükşehir Belediye Başkanı Cengiz Ergün Bey’e teşekkür ederim. Kitabın yayımlanmasındaki katkılarından dolayı Başkan Danışmanı ve Manisa’nın mütevazı kültür insanı Mimar Azmi Açıkdil Bey’e de müteşekkirim.
Manisa basın tarihinin 1928 sonrasıyla ilgili çalışmalarım sürmekle beraber, ete kemiğe bürünmesinin öne çekilmesi, bu kitabın göreceği rağbete bağlı olduğunu söyleyebilirim.
Manisa basın hayatının, özellikle bu dönemleri için vasat sayılabilecek bir seviye tanımlaması yapılabilir. Birçok yerde vurguladığım gibi, matbuata ilgisi zayıf bir toplumda, başka etkiler de devreye girince daha iyi bir durumla karşılaşılamıyor. Bu bakımdan Manisa’yı olumsuz etkileyen unsur İzmir’e coğrafi yakınlığıdır denilebilir. Ülkemizde yerel basının Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde en güçlü olduğu yerlerden birisi İzmir’dir. İzmir gazetelerinin çoğunun İzmir’in sınırlarını aşan, bölgesel nitelikli olması, bu yakınlığın da etkisiyle Manisa basınının güçlenmesine imkân vermemiş görünüyor. Özellikle bu dönemlerde çıkan Hizmet, Ahenk ve Anadolu gazeteleri, bölgeye ilişkin haber ve yorumlarıyla gazete ihtiyacını önemli ölçüde karşılayabilmişlerdir.
Kitabın kapsamındaki 1908-1928 yılları arasında Manisa’da gazete ve dergi olarak yayımlandığı tespit edilebilen süreli yayın sayısı toplam 19’dur. Hemen vurgulamak gerekir ki bu sayı bugünkü tespitlerimize dayanıyor. Yeni keşiflerle bu sayının değişme ihtimali vardır ve olması umulur. Bu 19 gazete ve derginin 11 tanesi II. Meşrutiyet dönemine aittir. On bir gazete ve derginin beş tanesinden günümüze ulaştığı tespit edilen nüsha yoktur. Yine bu on bir gazete ve derginin üç tanesi Manisa merkezi dışındaki kaza/ilçe merkezlerinde (Kırkağaç, Salihli ve Soma) yayımlanmışlardır.
Toplam 19 gazete ve derginin 8 tanesi ise Cumhuriyet döneminde yayımlanmıştır. Bunlardan sadece bir tanesinin günümüze ulaşmış nüshası şimdilik yoktur. Bu sekiz gazete ve derginin ikisi Akhisar kazasında yayımlanmıştır.
Kitap kapsamındaki gazete ve dergilerden günümüze ulaşabilen sayı miktarı çok sınırlıdır. Günümüze ulaşabilen sayı itibariyle en çoğu Nasreddin Hoca gazetesine aittir. 157 sayı çıktığı bilinen Nasreddin Hoca’nın koleksiyonlarında sadece 3 sayısı eksiktir. Yani 154 sayısı günümüze kalabilmiştir. İkinci olarak toplam 19 sayı yayımlandığı bilinen İslâm ve Ulûm dergisinin 17 sayısı günümüze ulaşabilmiştir. Üçüncüsü ise Akhisar’da yayımlanan Yeni Yol dergisidir. Akhisar’da yayımlanan 10 sayının tamamı günümüze ulaşbilmiştir. Diğer gazete ve dergiler ise 1 ile 5 sayı arasında değişen miktarlarda günümüze ulaşabilmişlerdir. Bu gazete ve dergilerin koleksiyonlarının genelde birkaç sayıdan ibaret bulunası, nadir eser kapsamına alınmalarına veya belge muamelesi görmelerine neden olmuştur. Bu yüzden gazete ve dergiler hakkında bilgi vermekle yetinilmemiş, mevcut sayılardaki metinler bazen özetlenmiş, bazen aynen aktarılmıştır.
Bu kitabın sınırları Manisa basın hayatının sınırlarını bir miktar aşmaktadır. Kitabın birinci bölümünde II. Meşrutiyet dönemi gazete ve dergileri, ikinci bölümünde Cumhuriyet’in ilk yıllarının gazete ve dergileri ele alınmaktadır. Giriş bölümünde ise Manisa basın hayatının üzerinde yerleştiği eğitim, kitap, kütüphane ve matbaa zemini ana hatlarıyla ele alınmaya çalışılmıştır. Umarım maksat aşılmamıştır.
Daha önce yayımlanmış olan 8 ayrı makalem, bu kitabın ilgili kısımlarının esasını oluşturmaktadır. Buna rağmen hiçbirisi aynen buraya aktarılmamıştır. Az veya çok hepsi değişikliğe uğradı. Bazıları çok genişletildi, bazılarındaki bilgiler çok değişti. Çoğundaki eski ve yanlış bilgiler düzeltildi. Bu kitap bana, yıllar önce sınırlı kaynaklara dayanarak kaleme aldığım yazılardaki hataları düzeltme, eksiklerini giderme şansını da vermiş oldu.
Bir şey daha, burada incelenen gazete ve dergilerden bir tanesi hariç hiçbiri Manisa kütüphanelerinde veya Manisa sınırları içinde bulunmuyor. Kütüphane veya arşivlerde bulunmayan iki ayrı gazeteye ait iki ayrı sayı, satınalma yoluyla girdikleri özel arşivimde yer alıyorlar. Dolayısıyla şimdilik Manisa sınırları içinde bulunuyorlar. Ayrıca burada ele alınan gazete ve dergiler hakkında Manisa hakkında yayımlanan kitap ve makalelerde çok az bilgi yer alıyor. Manisa tarih ve kültürüne aşina olanların bile duymadıkları, bilmedikleri yayınlar hakkında ilk kez kamuoyu bu çalışma vesilesiyle haberdar olacaklardır diyebilirim.
Çalışmanın eksik ve kusurları şüphesiz yazarına aittir. Ama buradaki gazete ve dergilerin sahipleri, sorumluları ve yazarlarının terâcim-i ahvalleri hakkında bir şey yapamamanın ve dolayısıyle matbuat tarihi ile erâcim-i ahval sahalarının üstâdı, kıymetli ağabeyim Ali Birinci’nin tenkitlerine maruz kalma ihtimalinden kendini kurtaramamanın çaresizliği içinde olduğumu da tahfif-i tenkide medar olması ümidiyle beyan eylerim.
Kitabı okuyarak yaptığı düzeltme ve uyarılar için dostum ve meslektaşım Mevlüt Çelebi’ye teşekkür boçluyum. Aynı şekilde kitabı okuyarak yaptığı düzeltme ve uyarılar için Gürol Pehlivan kardeşime de minnettarım.
Kitabın Büyükşehir yayınları arasında yer almasını sağlayan Manisa Büyükşehir Belediye Başkanı Cengiz Ergün Bey’e teşekkür ederim. Kitabın yayımlanmasındaki katkılarından dolayı Başkan Danışmanı ve Manisa’nın mütevazı kültür insanı Mimar Azmi Açıkdil Bey’e de müteşekkirim.
Manisa basın tarihinin 1928 sonrasıyla ilgili çalışmalarım sürmekle beraber, ete kemiğe bürünmesinin öne çekilmesi, bu kitabın göreceği rağbete bağlı olduğunu söyleyebilirim.
Nejdet BİLGİ
Manisa-Ocak 2024
Manisa-Ocak 2024
FACEBOOK YORUMLAR