Mustafa Özçelik: Yunus Anadolu'da tasavvufu inşa etti

Semiha Kavak  31 Ocak 2021
Yunus Emre’nin bu topraklar için önemini Mustafa Özçelik şu cümlelerle anlatıyor: Yunus’u kendi gerçekliği içerisinde anlayanlar onu hem din hem dil tutumuyla Anadolu’da Kur’an ve sünnet temelli bir din ve tasavvuf anlayışını inşa etmiş bir şahsiyet olarak görürler. Yunus’un dili de ona olumlu yaklaşımın bir başka sebebidir. Zira o, Türkçeyi bir şiir ve din dili haline getirmiş, vahdet-i vücud anlayışını sade anlatımıyla yaşanabilir bir felsefeye dönüştürmüştür."

Yunus Emre üzerine yazılan kitaplara, yapılan çalışmalara dünden bugüne hep yeni isimler, yeni eserler eklendi. Yunus Emre üzeirne çalışan isimlerden birisi de yazar Mustafa Özçelik. Yazar Mustafa Özçelik Yunus’u şu cümlelerle anlatıyor: “Yunus’u kendi gerçekliği içerisinde anlayanlar onu hem din hem dil tutumuyla Anadolu’da Kur’an ve sünnet temelli bir din ve tasavvuf anlayışını inşa etmiş bir şahsiyet olarak görürler.” 2021 Yunus Emre Yılı. Biz de bu vesileyle Özçelik’le Yunus Emre’yi konuştuk.

Yunus Emre üzerine çeşitli eserleriniz ve bunlarla ilgili aldığınız birçok ödülünüz var. Son olarak Türkiye Yazarlar Birliği İstanbul Şubesi’nin düzenlediği Edebiyat Mevsimi Festivali’nde “Gönül Dili Yunus” adlı eserinizde Deneme Dalında ödül aldınız. Kitabınızdan yola çıkarak sormak istiyorum; Yunus’un gönül diliyle anlattığı şey nedir?

Yunus Emre bir “gönül şairi”dir. Zira kendisi, dünyaya gelme gayesini “Ben gelmedim davi için/Benim işim sevi için/Dostun evi gönüllerdir/Gönüller yapmaya geldim” şeklinde açıklar. O, gönlü “Hakk’ın tecelligahı” olarak görür. İnsanın gönlünü masivadan arındırarak Hakk’ın tecellilerine mazhar, hakikat ve marifet bilgisine de muhatap olabileceğini söyler. O, bu anlayışı ile çağında bir gönül inkılâbı gerçekleştirmiş ve böylece Anadolu’da, onun birliğe dayalı, farklılıkları hoş gören, muhabbeti ve bütün varlıklara saygıyı esas alan bu tavrıyla Moğol travmasının, Selçuklunun çöküşünün getirdiği sorunlar aşılarak Osmanlı devletinin kurulması sağlanmıştır.

HAKKA YÖNELİK BİR ŞAİR DİYEBİLİRİZ

Yunus, çeşitli yönleriyle sadece edebiyatımızda değil, Türkçenin kullanımından, tasavvufa kadar çeşitli alanlarda örnek gösterilen bir isim. Önemli görüldüğü kadar eleştireni de var. Sizce öven ve eleştirenleri dikkate aldığımızda Yunus nereye oturuyor?

Yunus, bir tasavvuf şairidir. Bu anlayışı doğru anlayabilmek için kavramlarına aşina olmak gerekir. İşte bazen bu konudaki bilgi yetersizliğinden bazen de tasavvufa muhalif olma gibi bir tutumdan dolayı eleştiri okları zaman zaman onu da bulmuştur. Bu tür eleştirilere göre; Yunus, bir Bâtıni, kalenderi dervişidir. Merkezi İslam anlayışından uzak bir heteredoks anlayışı yansıtır. Hayatın ve soysal hadislerin dışında pasif bir karakterdir. Yunus’u kendi gerçekliği içerisinde anlayanlar ise onu hem din hem dil tutumuyla Anadolu’da Kur’an ve sünnet temelli bir din ve tasavvuf anlayışını inşa etmiş bir şahsiyet olarak görürler. Yunus’un dili de ona olumlu yaklaşımın bir başka sebebidir. Zira o, Türkçeyi bir şiir ve din dili haline getirmiş, vahdet-i vücud anlayışını sade anlatımıyla yaşanabilir bir felsefeye dönüştürmüştür. Bu yüzden edebiyatımızın en zengin damarı olan şiirimiz, tarih boyunca hep Yunus üzerinden yürüyüşünü sürdürmüştür.

MİLLİLİKTEN EVRENSELLİĞE YÜKSELTEN BİR ANLAYIŞ

Sabahattin Eyüpoğlu “Yunus Emre” adlı eserinde Yunus için; “O Bütün dindarlığına ve müslüman görünüşüne rağmen hiçbir dinin adamı değil, tersine, bütün dinlerin ötesinde, camilerin, kiliselerin dışında, kitapsız, tapınmasız, törensiz, kıblesiz bir inancın adımıdır. Bu inancın tek kuralı, yasası sevgidir.” diyerek Yunus’u hümanist bir yaklaşımla her şeyin üzerinde “sevgi” ile donanmış bir isim olarak tanımlar. Yunus’a bu şekilde yaklaşanlar için neler söylenebilir?

O dönemin hâkim paradigması, Yunus’u hem İslam gerçeğinden uzak yerde konumlandırmak hem de batılıların kabul edeceği bir çerçeveye sokmak gibi bir gaye taşıdığı için onu hümanist olarak görmek ve göstermek istemiştir. Bu değerlendirme elbette yanlıştır. Zira batıda Hümanizm, Yunus’tan çok sonra başlamıştır. Hümanizmle tasavvuf arasında insanı sevme meselesi ortak bir kavram gibi görünse bile bu sevginin anlamı aynı değildir. Hümanizmde insan sevgisi, Tanrı sevgisinden bağımsız bir şekilde ele alınır. Yunus’a göre asıl olan Allah ve insan sevgisidir. Hatta bu sevgi, insanla da sınırlı kalmaz, bütün yaratılmışları kapsar. Yunus, bu tür iddiaların önünü daha o zamanda “Yaradılmışı severiz Yaradan’dan ötürü” diyerek keserek kendi duruşunu açıkça göstermiştir. Onun yetmiş iki millete bir gözle bakma, Tanrı inancını mabede ve belli ritüellere has kılmama konusundaki tavrı ise onu din, mabed, İslam ve millet anlayışından uzaklaştırmaz. O, dinin özünü, ahlakını esas aldığı için onun anlamını ritüellerle, mekanlarla sınırlamak isteyenlere karşı çıkar. Onun için dar anlamda mabed cami, geniş anlamda bütün kainattır. Sevilmesi gerekenler ise özelde aynı değerleri taşıdığı kendi milleti olmakla birlikte geniş anlamda bütün insanlardır. Zira onlar fıtratta kardeştir. Yunus’u millilikten evrenselliğe yükselten de işte bu kuşatıcı anlayışıdır. Bunun temelinde ise Allah’ı bütün alemlerin Rabbi, Hz. Peygamberi alemlere rahmet olarak gönderilmiş elçi ve Kur’an’ın herkese hitap eden bir kitap olarak görme inancı yatar.

Söyleşinin devamı için: https://www.yenisafak.com/hayat/yunus-anadoluda-tasavvufu-insa-etti-3596728