MEHMET ŞAHİN YAZDI: ALTININ BAŞKENTİNDEN ANADOLU KASABASINA UZANAN HÜZÜNLÜ ŞEHİR "SARDES (SART)"

ALTININ BAŞKENTİNDEN ANADOLU KASABASINA UZANAN HÜZÜNLÜ ŞEHİR “SARDES (SART)”

Sardes, tarihe deresinden akan altınla; dünyaya duyurmuş, büyük bir medeniyet olan Lidya Devletinin başkentidir. Lidya adının geçtiği en eski metin olan Asur Bannipal’ın yazısında ülkenin adı Lu-ad-du şeklinde geçiyordu.[1] Sardes ismi ise Kral Kroisos (Krezos-Karun) döneminde Helenleşme akımının etkisinden olacak ki karşımıza Sardes veya Sardis olarak çıkıyor.

Sardes Atyatlar tarafından kurulduğunda bugünkü Lidya sınırlarına yerleşen boylardan oluşmaktaydı. Atyatlar hanedanlığı; aynı zamanda Lidyalılara ismini veren Atys oğlu Lydos’un bulunduğu bağlı olduğu kurucu hanedanlıktır. Bu olayı daha iyi anlamak için şöyle örneklendirelim: Anadolu’da 1299! (1302!)’ da kurulan Türk devletinin kurucu hanedanı Kayılar, isim babası da Kayı Bey’i Osman Bey’in olduğu gibi.

Atyatlar boy olarak Lidya’nın temel taşını oluşturdular, fakat Lidya devletinin kurulması biraz zaman almıştır. Çünkü Lidya (Lidu) boyunun devlet olması devletin ikinci hanedanı olan Heraklidler zamanında olmuştur. Heraklidler, yüksekliği 12 m. Kalınlığı 20 m. Olan surların inşası ile Kent (devlet) sınırlarını güvenli hale getirince devlet, kral Meles tarafından kurulmuştur.

Lidya krallığında bir kentleşmeden söz edilemez. Başkent Sardes dışındaki Lidyalıların ekseriyeti kabilesel yaşam biçimlerini koruyan; köylü, çiftçi ve hayvancılıkla uğraşan kırsal yaşam sakinleriydiler. Başkent Sardes’te çok farklı meslekler ve uzmanlıklar vardır. Ticaret; altın yolu (Kral yolu) ile çok yaygınlaşmış ve bu olayı Herodot eserinde şöyle anlatmıştı: “Dünyada ilk olarak ufak tefek ticaret işlerine girişenler” şeklindeki ifadesi desteklemektedir.

Lidya devleti, dünya tarihine altın ve paranın dışında birçok konuda da ismini duyurmayı başarmıştır. Kısaca bu konulara bakacak olursak:

Dünyanın en eski tiyatrosu olan Dionysos tiyatrosu Sardes’tedir. Öyle ki ülkemizde bu bilgi tiyatrocu dostlar tarafından 2015’e kadar fazla bilinmiyordu. 2015-16 sezonunda; 2500 yıl sonra yeniden Dionysos tiyatrosunu tanıtmak ve şenlikleri tekrardan canlandırmak için Salihli- Sardes (Sart)’te Dionysos Tiyatro şenlikleri başladı. Bu şenliklerin tekrar başlayıp; kültürde, Sardes’e bir nebzede olsa eski günlerini yaşatan; Dionysos’a ve tiyatroya gönül veren Azerbaycan Çocuk oyun tiyatrosunun kurucusu Yrd. Doç. Dr. Rasim Aşın’dır.

Değerli hocamızın yapmış olduğu Uluslararası Salihli-Sardes Dionysos Tiyatro şenlikleriyle Sardes; uluslararası ve ülke tiyatro- sanat camiasında sesini tekrardan duyurmaya başladı.

Sardes’in ismini dünyaya duyuran 2. Bir konu ise “Karun kadar zengin” sözünün 2. Sahibi Lidya Kralı Karun ( Krezos)’dur. Karun zenginliğiyle dünyaya ün salmış; bütün devletlerde konuşulur olmuştu. (MÖ 546)

Sardes görkemli dönemlerinde kozmetikte de ün salmayı başarmıştı. Ulaşılan bilgilere göre dünyanın ilk parfümü Lidya’da Bakkaris yapılmıştır. Bunun yanında Lidyalılar yumuşak ayaklı millet olarak ta bilinmektedir. Yine edebiyatta masallarıyla ün salan Ezop, Sardes’lidir.

Salihli Turizm Derneği Onursal Başkanı Araştırmacı- Yazar Mustafa Uçar’ın tabiriyle: “Lidya Devleti arkeolojik kazılarla çıkarılmaya başlayınca Ezop’a ait diğer eserlerde gün yüzüne çıkacaktır.” demektedir.

Günümüzde toprağı bol olsun sözünün anavatanı Sardes’tir. Çünkü Sardes’te Bin tepeler olarak adlandırılan bölge Nekropol alanıdır. Yani Lidya Kral mezarlığıdır. Lidyalı kralların mezarlarının üzerine ne kadar çok toprak atılırsa o kadar çok seveni vardır demektedir. Toprağı bol olsun sözüde buradan gelmektedir.

Dünyada o kadar çok başkent yıkılıp şöhretini kaybetmiştir ki hiçbiri Sardes kadar hüzünlü olmamıştır. Çünkü Sardes’i diğerlerinden ayıran en önemli özellik; dünyanın gelmiş geçmiş en zengin başkenti olma ünvanına sahip olmasıdır. Tabi ki bunun yanında bir de hüzünlü bir çöküş vardır.

Sardes bugün sıradan bir Anadolu kasabası haline gelmiştir. Sardes, Lidya Devleti’nin görkemli başkenti olan Sardes’in kalıntıları arasında bir tarım kasabası olarak ayakta durmaktadır.

KAYNAKLAR

Lidyalılar ve Dünyaları, Yapı Kredi Yay.

Zümrüt Bir Kent Salihli, Mustafa Uçar

Klasik Yunan Mitolojisinin En Güzel Efsaneleri, Gustav Schab, İlya Yay.

Herodot Tarihi

Sardes Lidya Krallığının Başkenti, Ali Haydar Aksakal

Türkiye Tarihi ve Uygarlıkları, Prof. Dr. Mehmet Ali Kaya