Mehmet GÖKYAYLA Yazdı: MAZİLERİYLE TURGUTLU'NUN TARİHÎ YAPILARINA ÖRNEKLER

MAZİLERİYLE TURGUTLU’NUN TARİHÎ YAPILARINA ÖRNEKLER

Hükümet Konağı ve Halk Eğitim Merkezi

29 Mayıs 1919’da Yunan Ordusu’nun işgaline kadar Kasaba; Rumlar, Ermeniler, Yahudiler ve Müslümanlar’ın birlikte ve münferit hadiseler dışında herhangi bir sıkıntı olmadan yaşadıkları bir yerdi. Onlarca cami ve mescidin yanı sıra Kasaba’da Rumlar’a ait iki, Ermeniler’e ait bir kilise mevcut iken, Yahudiler’in ise iki havra ya da sinagogları mevcuttu.[1]

Günümüzde Hükümet Konağı’nın olduğu yerde mevcut olan Ayios Nikolaos Kilisesi[2], Rumlar’ın büyük ibadethaneleriydi. Tıpkı camilerin çevresindeki hazireler yani mezarlıklar gibi, bu kilisenin çevresinde de Rumlar’a ait mezarlık olduğunu biliyoruz. Kasaba’da yaşayan Rumlar, bu bölgenin yerlileri olmaktansa, 1700’lerin ikinci yarısından ve bilhassa 19. yüzyıl başlarından itibaren buralarda artan işgücü ihtiyacı karşılığında Yunanistan ve Ege Adaları’ndan gelmiş ve zamanla yerlileşmişlerdi. Ancak yapı tarzı ve bazı kaynaklardan anlaşıldığı kadarıyla bahsi geçen Ayios Nikolaos Kilisesi muhtemelen, bölgenin Türkleşmesinden önceki dönemde, belki de bugünkü Turgutlu da daha henüz mevcut değil iken inşa edilen bir yapıdır.[3]

Turgutlu’da Rum nüfus yerleşip artınca kendilerine ait eğitim kurumları da açmışlardır. Biri kız, diğeri de erkek çocuklar için olan iki mekteb-i ibtidâî (ilkokul), ayrıca bir de 1873’te eğitime başlayan rüştiye yani ortaokul, Rum çocuklarının eğitim gördüğü mekânları oluşturmaktadır.[4] Ayios Nikolaos Kilisesi’nin hemen yanında yer alan ve günümüzde Halk Eğitim Merkezi olarak da kullanılan bina bunlardan birisidir fakat hangisi olduğunu söyleyebilmek şu an için mümkün görünmemektedir. Bu bina düşman işgalinden kurtuluşu takip eden yıllarda Hilal İlkokulu olarak hizmet vermiştir. İlerleyen dönemde Hilal İlkokulu eski belediye binasının yanına, Leylak Sokak üzerindeki yerine taşınır ve bina bu sefer de Kız Meslek Lisesi’nin öncülü olarak nitelendirilebilecek olan Akşam Kız Sanat Okulu olarak kullanılmaya başlanır. Son olarak ise halen olduğu gibi, Turgutlu Halk Eğitim Merkezi bu binada eğitim vermeye başlar.

Ayios Nikolaos Kilisesi, kurtuluşa kadar Kasabalı Rumlar’ın büyük ibadethanesi olarak kullanılmaya devam etmiştir. Turgutlu’nun düşman işgalinden kurtuluşu günlerinde Gazi Mustafa Kemal Paşa, kurmaylarıyla birlikte buraya gelir. Karargâh çadırını kurdukları alan, günümüzde Karpuzkaldıran Parkı olan ve döneminde Bodos adlı bir Rum’a ait bahçedir. Karargâh çadırı buradayken ileride bir kilisenin yanmakta olduğu ve çatısında da bir Türk bayrağının asılı olduğu görülmektedir. Alevler büyük bir hızla kubbeye, bayrağa doğru yönelmektedir: “Kurşun tabakalarını birbirine kavuşturan lehimler, sabah güneşinin ışıkları içinde billûr tanelerinden dizim dizim pırıltılar halinde çözülüyordu… Ve uzun gümüş çizgiler künbedin yukarısından aşağıya doğru durmadan sızıyor, eriyordu!.. Herkes seyre dalmışken birden el çırpmaları duyuldu: ‘Hey aslan, yaşa! Büyük uğur, büyük uğur!’ diye haykırışlar işitildi… Seyredenler bir keramet karşısında gibi coşmuşlardı… Zira yanacak diye üzüldükleri bayrak, kendini kubbenin üstündeki puta dikilmiş direğe bağlı tutan ip yanınca birden havalanmış, uçmuş, kendini o harlı baskıdan dışarı atmış; yoldaki bir büyük çınarın üstüne sağ salim konmuştu.”[5]

Bu olayın ardından ibadethane artık ‘yanık kilise’ olmuş; Yunan Ordusu’nun bölgeden kaçmalarıyla beraber Turgutlu’da yaşayan Rumlar da gidince yapı, kelimenin tam anlamıyla metruk hale gelmiştir. Merhum Dr. İsmail Erkan’ın anlattığına göre sonraki yıllarda inşaat malzemesi olarak binanın bazı parçaları ve yapı taşlarını birbirine sabitleyen kurşunlar parça parça alınıp kullanılmaya başlamıştır.[6] Az ilerideki Ermeni Kilisesi farklı işlevler verilerek kullanılmaya devam etse de, Ayios Nikolaos Kilisesi’nin önemli ölçüde tahrip olmuş durumdaki hali, binanın sonunu hazırlamaktadır.

İşgalin son günlerinde Yunan Ordusu tarafından çıkarılan yangında neredeyse tamamen yok olan yapılardan birisi de Kasaba’nın hükûmet konağı olmuştur ve yangından sonra kaymakamlık ve bağlı resmî kurumların birçoğu farklı yerlerde, farklı kiralık binalarda hizmet vermektedirler. 1937’de tüm bu kamu hizmetlerinin tek bir çatı altında yürütülebilmesi için yeni bir bina yapılması için çalışmalara başlanmıştır. 17 Mayıs 1937’de yayınlanan bir gazete haberi bunun müjdecisi niteliğindedir: “Kurtuluş harbında Turgudlu hükümet konağı yanmış olduğundan resmî daireler dağınık yerlerde bulunuyordu. Parti dilekleri arasında bulunan Turgudlu hükümet konağının inşası finans bakanlığınca da uygun görülmüş, derhal keşfinin yapılması istenmiştir.” [7]

1939’a gelindiğinde artık kilisenin tamamen yıkılması gündeme gelir. Kilise yıkılarak arsası üzerine yeni hükûmet konağı inşa edilecektir. Ulus Gazetesi’nin 23 Mart 1939 tarihli nüshasında konuyla ilgili olarak yayınlanan haber şöyledir: “Kasabamızda hükûmet konağı ve orta mektep yapılacaktır. Eskiden kalma yanık Rum Kilisesi bu iş için dinamitlerle yıktırılmıştır. Kilisenin arsasında hükûmet konağı yapılacak, enkazından da orta mektep inşasında istifade edilecektir.”[8] Gerçekten de planlandığı gibi bu alana hükûmet konağı inşa edilerek 1942’de tamamlanmış ve kaymakamlık, bir süredir kiralık olarak kullanılan Üzümcü Konağı’ndan[9] taşınarak yeni binasında çalışmaya başlamıştır. Elimizdeki fotoğraflardaki yerleşim ve oranlardan anlaşıldığı kadarıyla yeni inşa edilen hükûmet konağı, yıkılan kilisenin hemen hemen yarısı kadar bir büyüklüğe sahiptir. Yıkılan kilise yaklaşık olarak bugünkü Akçakmak Yolu’ndan Atatürk Bulvarı’na doğru, tıpkı mevcut Hükümet Konağı’nın istikametinde uzanmaktadır.

Kilisenin yıkılmasının ardından yukarıdaki haberde belirtildiği gibi, yıkıntının yapı elemanları inşa edilecek olan orta mektep binası için değil; önemli ölçüde hükümet konağı inşaatında kullanılmıştır. Binanın temelleri ise kilisenin temellerinin bir bölümünün üzerine oturtulmuştur. Orta mektep binasına gelince (bugünkü Turgutlu Lisesi binasıdır burada kast edilen), bu bina ancak 1940’ların ikinci yarısında inşa edilmeye başlanacaktır.

Mehmet GÖKYAYLA