Mehdi Dehkan: Batı Azerbaycan Bölgesindeki Türklerin Türk Sözlü Edebiyatında Halk ve Ünlü Hep Sana Şiirinin Filologisi

İran'ın Urmiye ve Batı Azerbaycan Bölgesindeki türklerin Türk Sözlü Edebiyatında Halk ve Ünlü Hep Sana Şiirinin Filologisi

Mehdi Dehkan
araştırmacı yazar

1. hep sənə ay hep sənə

2.hep sənə bir quşudu

3. bağçaya qonmuşudu

4.bəy oğlu görmüşüdü

5. oxunnan vurmuşudu

6. Bəy Oğlundan Bezaram

7. Kətan koynək Yazaram

8. kətən köynək mil mili

9. Gəl Oxo Bizim dili

10. Bizim Dil urmu dili

11. Urmudan Gelen Atlar

12. Ağazinda Yuyen çatlar

13. tat bana darı verdi

14. Darıyı Səpdim quşa

15. quş mənə qanat verdi

16. qanatlandım uçmaqa

17. haq qapısın açmaqa

18. haq qapısı kilidli

19. kilidi şirvan belində

20. şirvan yolu sər be səf
21. içinde
Ahu Gəzər
22.ahunun balaları

23. Meni Gördü Agladı

24.ətəgimə qıgladı

۲۶.ətəgim dəlik dəlik

27. Kurbağa poluk poluk

28.qurbağayı haqladın

29. Hasan Beyi Sakladım

30. Hasan Beyin Neyi var?

31. Hasan Beyin Iti var.

32. Göy mıncıqlı atı var


İran'ın Türkçe konuşan etniklerinin, özellikle İran'ın Batı Azerbaycan bölgesinin azerbaycam Türkçesi konuşan halkının sözlü edebiyatı (şifahi halk edebiyatım) çok zengin ve öğretici şiir ve hikayelerle doludur. Bu edebiyat türünde şiirler ve hikâyelerin şairi ve bestecisi genellikle bilinmez ve nesilden nesile aktarılmıştır.
Bu çocuksu şiirlerden biri de 18'inci yüzyılının Birinci Dünya Savaşı'nın başlangıcında ve Osmanlı'nın kuzey İran'ı, özellikle sınır şehirlerini ve Urmiye'yi fetih etme sırasında yerel halk tarafından söylenmiş ve Hep Sana şiiri haline gelmiştir.18 yüzyılın sonlarında bu bölgelerde bu alanların sakinleri tarafından bir dilden diğerine aktarılmıştır.
Bu şiirin filologisine bakıldığında Anadolu'da, Türkiye'de yaygın olan zengin kelimeleri (Hep'in her zaman anlamına geldiği gibi) bulabilirsiniz.Bu şiirde Han ve oğlunun zulmü 4, 5 ve 6 ıncı misralarda açıkça anlatılmaktadır. Urmiye şehrinin tarihi ismi urmu söylenmiş ve şair Urmiye veya urmu şehrinin ortak dilini Azerbaycan Türkçesi olarak aktarmıştır.
13. misrada Tat ismli bir kelime veya etnik gruptan bahsedilmektedir.Fakat Tat veya Tati nedir ve bu etnisite ve dil kelimesinin kökeni nereden gelmektedir?Başka bir kategoridir.Tat İran'ın kuzeyinde bir bölgenin halkı olarak ve Tatiçe de onların dili olarak adlandırılır. kendi dili ve gelenekleri olan günümüz Azerbaycan'nın bir parçasındada tatiçe ve tat halkı bulunmaktadır,Ancak Tati dili, Kuzey Horasan eyaletinin bazı bölgelerindeki insanlar tarafından da konuşulur. Azerbaycan ve Kuzey Horasan ve şair, Şirvan şehrinde bulunan bilginin anahtarıdır.Şirvan şehri, her iki bölgenin coğrafi yapısısında bulunmaktadır.ancak hayvan ve bitki örtüsü nedeniyle şairin şiirinde bahsettiği Şirvan şehri Büyük ihtimalle Kuzey Horasan bölgesinde bulunuyor.Şirvan'dan Azerbaycan'a giden ticari develerin buğday (darı) ve ya ahu (geyik) hayvanı iranın horasan bölgesindeki şirvan şehrini ve eski çağda bu şehrin şark ve doğu dünyanın bilim ve ilimsel oldunu anlatır.son misralarda gelen kelime hasan beyise kürt biradust aşireti beyidir ve Urmiye'nin Osmanlı hakimiyeti sırasında ve Birinci Dünya Savaşı sırasında dom dom kalesinde yaşamış ve Urmiye şehri ve Urmiye çevresindeki köylerde yaşayan halka çok fazla zülme neden olmuştur ve şair bu zülmümleri açıkça söylemiştir.
böylece bu şiir bu yörenin anonim şairlerinden biri tarafından çocuksu bir dille yazılmıştır.