Manisa Yahudileri ve Faaliyetleri
Unutulmuş Bir Cemaat Manisa Yahudileri - Oryehouda Tarım Okulu - Akhisar Musevi Mezarlığı - Manisa'da Yahudi İzleri
Manisa’daki Sardes Sinagogu milattan önce 5. yüzyıldan kalmadır. Yahudiliğin, Sefarad kolu burada doğmuştur. Manisa’daki Sardes’in ismi, Lidya ve Pers dillerinde “Sfard” olarak geçer. Manisa Yahudi Cemaati çok eskidir, tarihte unutulmuştur ve gereken araştırma ve özen gösterilmemiş izleri bilinçli yada değil silinip kaybolmuştur. Yahudiler'in Manisa’ya ne zaman yerleştiklerine ilişkin, kesin bir veri mevcut değildir. Bölgede, Bizans Dönemi'ne ait olduğu saptanan bir Yahudi’ye ait, kitabesinde Grek alfabesi kullanılmış bir mezar taşı (MS. 4. yüzyıl ya da5. yüzyıl şeklinde tarihlendirilmiştir) bulunmuştur. Mezar taşı üzerinde, sadece 9 Kollu Şamdanıtemsil eden bir ağaç motifi ve mezar sahibinin adı yer almaktadır. Bulunan mezar taşının bir adet olması, Yahudiler'in bölgeye Bizans döneminde yerleştikleri ile ilgili herhangi bir yargıya varmayı güçleştirmektedir. Avram Galante (yada Abraham Galante, Yahudi asıllı Türk eğitimci, siyaset adamı ve Türk Milliyetçisi. Soyadı Kanunu ile Bodrumlu soyadını almıştır), Turgutlu’da 1391tarihli İbranice bir mezar kitabesine rastladığını yazmakta ve 1416 tarihli Şeyh Bedreddin İsyanı’nın ele başlarından biri olan Manisalı Torlak Kemal’in Yahudi asıllı olduğunu iddia etmektedir.
Manisa Yahudileri'nin kökeni 1492 İspanya göçmenleridir. Yahudiler, yaklaşık olarak 1500 yılından itibaren, Manisa’da yaşamaya başlamışlardır.
-Niçin burada bekliyorsun? Büyük bir kent olan Manisa’ya git. Orada dinlen ve Venedik’e gidecek gemiyi orada bekle...
1601 yılının Ağustos ayında ise, Manisa Yahudi Cemaati, Cemaat Başkanı Hoca Meyir’in girişimleri ile, “Saz Mahallesi yakınlarında halk arasında Armudluk Kesiği” olarak bilinen yerden “mevcut mezarlık alanı yetmiyor gerekçesi” ile mezarlık olarak kullanılmak üzere 40 dönüm arazi satın almıştır. Saz Mahallesi Yahudi Mezarlığı, Manisa Yahudi Cemaati’nin ikinci mezarlığı olacaktır. Anlaşıldığına göre 1599 tarihinde, hem Manisa İzmir’den hem de Manisa Yahudi Cemaati, İzmir Yahudi Cemaati'nden daha büyüktür. Üstelik 1601 yılında, Manisa Yahudileri'nin nüfusu biraz daha büyümüş ve mevcut mezarlık alanı (Dilşikar Hatun Camii yanında bulunan) artık yeterli gelmediği için, cemaat, yeni bir mezarlık arazisi satın almak zorunda kalmıştır. O halde, 16. yüzyılın sonlarından itibaren Manisa’ya büyük bir Yahudi Göçü olduğu düşünülebilir.
Yine "Alliance İsraelite Universelle" adlı diğer bir Yahudi örgütü ile birlikte Osmanlı toprakları,İran ve Kuzey Afrika'da altmışa yakın okul kurmuşlardır. Okul, Akhisar'dan önce 1890 yılında tarım okulu İzmir Bornova'da kurulmuştur. Okulun arazisi yetersiz olunca Akhisar'daKayalıoğlu Kasabası'nın bulunduğu yer satın alınarak okul buraya taşınır. Eğitim dili Fransızca olan okulda ayrıca İbranice ve Türkçe'de öğretilmekte idi. Tarımdan Botaniğe,Jeolojiden Veterinerliğe bir çok alanda ders verilen okul 1908 yılında ilk Türk öğrencilerini kabul etmiştir. Okul ve arazisi 1925 yılında Ahmet Kayalı adlı bir çiftçiye satılmıştır. Yeni sahibi okul binasını devlete bağışlamış bina da 1944-1997 yılları arasında ilköğretim binası olarak kullanılmıştır.
ÖZEL TEŞEKKÜR;
Az sayıdaki bilim insanlarımızdan Yahudi tarihi üzerine çalışan, yazdığı tez, kitaplar ve çalışmalarla bu konuya katkıları ve yardımlarından dolayı Tarihçi-Yazar Dr. Siren Bora'ya sonsuz teşşekürler.
KAYNAKÇA;
1-"Madam Çela'yla Yeraltı Tarihi: Manisa´nın Yahudi tarihi yoktur, varsa silelim" - Şalom Gazetesi - 21 Eki 2015.
2-"MANİSA YAHUDİ MEZARLIĞI HAKKINDA KISA BİR DEĞERLENDİRME" - adlı makale - Yazar: DR. Siren BORA
Kaynak: Yazımız alıntıdır: https://sinirlarolmadan.blogspot.com/2017/08/unutulmus-bir-cemaat-manisa-yahudileri.html
FACEBOOK YORUMLAR