Manisa Yahudileri ve Faaliyetleri

Unutulmuş Bir Cemaat Manisa Yahudileri - Oryehouda Tarım Okulu - Akhisar Musevi Mezarlığı - Manisa'da Yahudi İzleri

Dinle

02 Mart 2019 - 20:42

Or Yehouda Tarım Okulu'nun girişindeki kitabe.

Tamamen amme hizmeti olan bu blogda firsat ve vakit oldukça gezilerim, düşüncelerim, yorumlarım, gözlemlerim ve çektiğim fotoğrafları kısa araştırmalarla zenginleştirerek sizlerle paylaşmaya çalışıyorum. Hayatın olağan akışı (yani çalışıp para kazanma - özel hayat) nedeniyle konuların bazıları halen tamamlanmadı ve bu konu da yarım. Umarım en kısa zamanda konuları tamamlarım. Anlayışınız için şimdiden teşekkürler. (edit. Konu tamamlandı)

Manisa’daki Sardes Sinagogu milattan önce 5. yüzyıldan kalmadır. Yahudiliğin, Sefarad kolu burada doğmuştur. Manisa’daki Sardes’in ismi, Lidya ve Pers dillerinde “Sfard” olarak geçer. Manisa Yahudi Cemaati çok eskidir, tarihte unutulmuştur ve gereken araştırma ve özen gösterilmemiş izleri bilinçli yada değil silinip kaybolmuştur. Yahudiler'in Manisa’ya ne zaman yerleştiklerine ilişkin, kesin bir veri mevcut değildir. Bölgede, Bizans Dönemi'ne ait olduğu saptanan bir Yahudi’ye ait, kitabesinde Grek alfabesi kullanılmış bir mezar taşı (MS. 4. yüzyıl ya da5. yüzyıl şeklinde tarihlendirilmiştir) bulunmuştur. Mezar taşı üzerinde, sadece 9 Kollu Şamdanıtemsil eden bir ağaç motifi ve mezar sahibinin adı yer almaktadır. Bulunan mezar taşının bir adet olması, Yahudiler'in bölgeye Bizans döneminde yerleştikleri ile ilgili herhangi bir yargıya varmayı güçleştirmektedir. Avram Galante (yada Abraham Galante, Yahudi asıllı Türk eğitimci, siyaset adamı ve Türk Milliyetçisi. Soyadı Kanunu ile Bodrumlu soyadını almıştır), Turgutlu’da 1391tarihli İbranice bir mezar kitabesine rastladığını yazmakta ve 1416 tarihli Şeyh Bedreddin İsyanı’nın ele başlarından biri olan Manisalı Torlak Kemal’in Yahudi asıllı olduğunu iddia etmektedir.

Manisa'nın Akhisar ilçesinin Kayalıoğlu Mahallesi'nde yer alan ve günümüzde "Kayalıoğlu İlkokulu" olarak bilinen "Or Yehouda Tarım Okulu".

Ancak bugün, ne 1391 tarihli mezar taşı ne de Torlak Kemal’e ilişkin ayrıntılı bir bilgi mevcuttur. Üstelik Galante’nin iddiaları, fotoğraflarla ve belgelerle desteklenmemiştir. Manisa Tahrir Defterleri'nin ve Manisa Şer’iye Sicilleri’nin bir bölümünü inceleyen Feridun Emecen’in Manisa Yahudileri ile ilgili izlenimi şudur:

Manisa Yahudileri'nin kökeni 1492 İspanya göçmenleridir. Yahudiler, yaklaşık olarak 1500 yılından itibaren, Manisa’da yaşamaya başlamışlardır.

Or Yehouda Tarım Okulu'nun giriş bölümü.

1531 tarihli tahrir defterine göre, Manisa Yahudi nüfusu, 88 hanede yaklaşık 500 kişi iken; 1575 tarihinde hane sayısı 117’ye yükselmiş, nüfus ta 800 olarak saptanmıştır. Elimizde bulunan iki adet kayda göre, 16. yüzyılın sonlarından itibaren Manisa’da, oldukça büyük bir Yahudi Cemaati bulunmaktadır: Rabbi Menahem Ben Elyezer, 1599 tarihinde Tsafet’ten İzmir’e gelmiştir. İzmir ve çevresine ilişkin anıları, “Şir Haşirim” adlı kitabın ön sözünde şöyle anlatılmaktadır: “Rabbi Menahem Ben Elyezer İzmir’e gelmiş. Venedik’e gidecek bir gemi bulamamış. Oradaki insanlar lütfedip ona demişler ki – ona doğru yürüyüp;

-Niçin burada bekliyorsun? Büyük bir kent olan Manisa’ya git. Orada dinlen ve Venedik’e gidecek gemiyi orada bekle...

Or Yehouda Tarım Okulu'nun 2. katında bir derslik.

1601 yılının Ağustos ayında ise, Manisa Yahudi Cemaati, Cemaat Başkanı Hoca Meyir’in girişimleri ile, “Saz Mahallesi yakınlarında halk arasında Armudluk Kesiği” olarak bilinen yerden “mevcut mezarlık alanı yetmiyor gerekçesi” ile mezarlık olarak kullanılmak üzere 40 dönüm arazi satın almıştır. Saz Mahallesi Yahudi Mezarlığı, Manisa Yahudi Cemaati’nin ikinci mezarlığı olacaktır. Anlaşıldığına göre 1599 tarihinde, hem Manisa İzmir’den hem de Manisa Yahudi Cemaati, İzmir Yahudi Cemaati'nden daha büyüktür. Üstelik 1601 yılında, Manisa Yahudileri'nin nüfusu biraz daha büyümüş ve mevcut mezarlık alanı (Dilşikar Hatun Camii yanında bulunan) artık yeterli gelmediği için, cemaat, yeni bir mezarlık arazisi satın almak zorunda kalmıştır. O halde, 16. yüzyılın sonlarından itibaren Manisa’ya büyük bir Yahudi Göçü olduğu düşünülebilir.

Or Yehouda Tarım Okulu'nun 2. katı, diğer bir derslik.

Manisa'nın Akhisar ilçesinde 1905 yılında yapımı tamamlanıp eğitim öğretime başlayan okul "Jewish Colonization Association" adlı Yahudi Derneği tarafından yaptırılmıştır. Fransa'da 19. yüzyılda kurulan dernek Dünya üzerinde dağınık bir şekilde yaşayan Yahudi topluluklarının maddi ve manevi açıdan geliştirmeyi amaçlamaktaydı.

Or Yehouda Tarım Okulu'nun bodrum katı.

Yine "Alliance İsraelite Universelle" adlı diğer bir Yahudi örgütü ile birlikte Osmanlı toprakları,İran ve Kuzey Afrika'da altmışa yakın okul kurmuşlardır. Okul, Akhisar'dan önce 1890 yılında tarım okulu İzmir Bornova'da kurulmuştur. Okulun arazisi yetersiz olunca Akhisar'daKayalıoğlu Kasabası'nın bulunduğu yer satın alınarak okul buraya taşınır. Eğitim dili Fransızca olan okulda ayrıca İbranice ve Türkçe'de öğretilmekte idi. Tarımdan Botaniğe,Jeolojiden Veterinerliğe bir çok alanda ders verilen okul 1908 yılında ilk Türk öğrencilerini kabul etmiştir. Okul ve arazisi 1925 yılında Ahmet Kayalı adlı bir çiftçiye satılmıştır. Yeni sahibi okul binasını devlete bağışlamış bina da 1944-1997 yılları arasında ilköğretim binası olarak kullanılmıştır.

Or Yehouda Tarım Okulu'nun Yurt Binası.

Yurt binası ve okul halen ihtişamlarını korumakta ancak bakımsızlıktan ve sahipsizlikten perişan durumda. Bu tarihi binalar en kısa süre içerisinde koruma altına alınmalı ve gelecek nesillere aktarılmalı... Yurt binası özel mülk olduğu için içerisinden fotoğraflama imkanı bulamadık...

Akhisar Musevi Mezarlığı girişi.

Akhisar ilçesinde Reşat Bey Mezarlığı yakınlarındaki Yahudi Mezarlığı koruma altına alınmış ve düzenlenmiş. Mezar taşlarının büyük bir bölümü halen okunabilir durumda. Okunabilen en eski mezartaşı 1876, en genç tarihli mezartaşı ise 1933 yılına aittir. Bazı mezar taşlarının üzerindeki kabartmalar gerçekten görmeye değer. Altta tercümeleri yapılmış bazı mezartaşlarına gözatabilirsiniz. Mezarlıkta bir mezartaşı ise dikkat çekmekte; Türkçe olan mezartaşı 1933 yılına ait ve üzerinde "Avram Zevcesi Sünbül - Ruhuna Fatiha" yazmakta.

Isak Nahum - 5 Şubat 1918.

Şemtov Ninio 'nun zevcesi kadın - 23 Eylül 1928.

Aron Bonfil - 9 Kasım 1913.

Solomon oğlu Samuel'in zevcesi Noya - 14 Aralık 1911.

Yasef Aşer'in dul zevcesi Kadın Dulsa - 16 Ekim 1916.

Mezarlıktaki tek Türkçe mezartaşı - "1933 - Avram zevcesi Sünbül - Ruhuna Fatiha" yazmakta.

-YAZI SONU-

ÖZEL TEŞEKKÜR;
Az sayıdaki bilim insanlarımızdan Yahudi tarihi üzerine çalışan, yazdığı tez, kitaplar ve çalışmalarla bu konuya katkıları ve yardımlarından dolayı Tarihçi-Yazar Dr. Siren Bora'ya sonsuz teşşekürler.

KAYNAKÇA;
1-"Madam Çela'yla Yeraltı Tarihi: Manisa´nın Yahudi tarihi yoktur, varsa silelim" - Şalom Gazetesi - 21 Eki 2015.

2-"MANİSA YAHUDİ MEZARLIĞI HAKKINDA KISA BİR DEĞERLENDİRME" - adlı makale - Yazar: DR. Siren BORA

Kaynak: Yazımız alıntıdır: https://sinirlarolmadan.blogspot.com/2017/08/unutulmus-bir-cemaat-manisa-yahudileri.html