M. Çağatay Uluçay'ın 'Saruhan'ı İdare Eden Şehzadeler' Üzerine

M. Çağatay Uluçay’ın ‘Saruhan’ı İdare Eden Şehzadeler’ Üzerine

Not: Yazımız daha önce bölümler halinde yayınlanmıştır. Bütünlük sağlaması açısından yazımızın tamamını yayınlıyoruz.

Naci Yengin*
 

1945’ten bu güne 80 yıldır yayınlanmayı bekleyen bir kitap nihayet yayınlandı dersek ne dersiniz? İnsanın inanası gelmiyor. Ancak anlatacağım bir hikaye değil!

M. Çağatay Uluçay (1907, Çankırı- 4 Ağustos 1970, İstanbul)  hayatını tarihi araştırmalara adamış değerli bir şahsiyettir. Uluçay’ın kitap, makale ve dergi yazılarının toplamının 300’ü geçtiği ifade edilmektedir.¹ Tarih ve eğitim camiasında bilinen ve özellikle Manisa ile ilgili yapmış olduğu özgün çalışmalarla eserlerinde yer verdiği vesikalar nedeniyle kaynak gösterilen özgün çalışmalara imza atmıştır.

M. Çağatay Uluçay’ın yazmış olduğu ancak bir türlü yayınlanamayan kitabı tarihçiler ve konunun uzmanları arasında adeta şehir efsanesi haline gelmiştir. Şehir efsanesi 2024 yılında efsane olmaktan çıkmış ve yayınlanmıştır.

M. Çağatay Uluçay’ın Manisa için yazmış olduğu ve 1945’ten bu yana yayınlanamayan kitabı Prof. Dr. Nejdet Bilgi’nin yoğun mesaisi ve titiz çalışmasıyla gün yüzü gördü.

M. Çağatay Uluçay ve İbrahim Gökçen Manisa ile adeta özdeşleşmiş iki müstesna simadır. Her iki şahsiyetin de yapmış olduğu çalışmaların çoğunluğu Manisa ve şehrin tarihi, kültürel yönüyle ilgildir.

Uluçay ve Gökçen 1930 ve 1940’lı yılların kıt imkanlarına aldırış etmeden bir yandan Manisa Ortaokulu ve Manisa Lisesindeki öğretmenlik, idari görevlerini aksatmadan Manisa Şer’iye Sicillerinden yola çıkarak yazmış olduğu kaynak eserler günümüz araştırmacılarına, bilim insanlarına ışık tutmaya devam ediyor. Uluçay ve Gökçen bir yandan da Gediz dergisini yayınlamış ve Manisa Halkevindeki çalışmalarına devam ettirmişlerdir.

Günümüzün sınırsız imkanlarında bile üstesinden kolaylıkla gelinemeyecek insanüstü gayretlerle ortaya koymuş oldukları çalışmalar, Manisa Şer’iye Sicillerinin kurtarılması, şehrin tarihi ve kültürel değerlerinin ortaya çıkarılmasındaki mücadeleleri takdir, hayranlık ve minnetle anılmalarına yeter de artar sebeplerdendir.

“Uluçay ve Gökçen, Manisa tarihine ilişkin yayımlanmış ilk kitabın yazarlarıdır. Manisa Tarihi (1939) adını taşıyan bu kitap, her iki tarih öğretmeninin aynı zamanda Manisa hakkında yayımladıkları ilk kitaplarıdır. Uluçay bu kitaptan sonra Manisa tarihiyle ilgili olarak 1940 yılında Saruhan Oğulları ve Eserlerine Dair Vesikalar’ı, 1941 yılında Manisa’daki Saray-ı Amire ve Şehzadeler Türbesi’ni, 1942’de XVII’nci Yüzyılda Manisa’da Ziraat, Ticaret ve Esnaf Teşkilatı’nı, 1943’te Yunus Emre’nin Mezarı’nı ve 1944’te XVII. Asırda Saruhan’da Eşkiyalık ve Halk Hareketleri’ni yayımladı. Uluçay’ın yayın listesinde 1945 yılında yayımlanmış Manisa hakkında müstakil bir eser yer almamaktıdır. Sadece, Turist Gözü ile Manisa kitabının dört yazarından birisidir. 1946 yılında Saruhanoğulları ve Eserlerine Dair Vesikalar, II ile Manisa Ünlüleri kitaplarını çıkarır. 1947 yılında Manisa’dan ayrılsa da sonraki yıllarda yine Manisa hakkında önemli eserler yayımlayacaktır.”²

Yazımızda M. Çağatay Uluçay’ın “Saruhan’ı İdare Eden Şehzadeler, Maiyetleri ve Devirlerinde Yapılan Eserlere Dair Bir Araştırma” olacağı için İbrahim Gökçen’le ilgili detaylı bilgileri tez olarak hazırlayıp yayınladığımız “İbrahim Gökçen, Hayatı, Eserleri ve Manisa.”³

M. Çağatay Uluçay’ın Manisa’da görev yapan Osmanlı şehzadeleriyle ilgili bir kitap yazdığını ancak kitabın yayınlanmadığını uzun yıllar önce Feridun M.Emecen’den duymuştum. Bundan 5-6 yıl kadar önce M. Çağatay Uluçay’ın söz konusu kitabının MCBÜ Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nejdet Bilgi’de olduğunu öğrendiğimde kitabın emin ellerde olduğunu düşünmüş ve çok mutlu olmuştum.

Uluçay’ın 1945’te yazıp TTK’ya verdiği “Saruhan’ı İdare Eden Şehzadeler, Maiyetleri ve Devirlerinde Yapılan Eserlere Dair Bir Araştırma” kitabı 2024’te yayınlandı. Kitabın yayınlanma hikayesini kitabı yayına hazırlayan Nejdet Bilgi geniş şekilde anlatmaktadır. Yayın tarihi: 25 Şubat 2025

II

Geçen haftaki yazımızda (https://www.tarihistan.org/yazarlar/naci-yengin/saruhan-i-idare-eden-sehzadeler-i/11609/) M. Çağatay Uluçay’ın 1945 yılından bu yana yayınlanamayan ve Prof. Dr. Nejdet Bilgi tarafından yayına hazırlanıp 2024 yılında yayınlanan “Saruhan’ı İdare Eden Şehzadeler,...” kitabından bahsetmiştik.

Uluçay’ın Nejdet Bilgi tarafından yayına hazırlanan kitabının yayınlanma hikayesi kitabın takdim bölümünde detaylı şekilde anlatılmaktadır.

Saruhan Sancağında görev yapan Osmanlı şehzadeleri her zaman merak konusu olmuştur. Öyle ki konuyla ilgili 1945 yılında TTK’ya teslim edilen M. Çağatay Uluçay’ın eseri alanında öncü eserlerdendir.

Manisa’da görev yapan Osmanlı şehzadeleriyle ilgili İ. Hakkı Uzunçarşılı tarafından kaleme alınan ‘Sancağa Çıkarılan Osmanlı Şehzadeleri’⁴ makalesi ilk ve en önemli makalelerden birisidir.

Son yıllarda Feridun M. Emecen’in ‘XVI. Asırda Manisa Kazası⁵’, ‘Tarihin İçinde Manisa⁶’, ‘ Fetih ve Kıyamet⁷’ gibi çalışmaları ile yine Feridun M. Emecen, Sezai Küçük, Arif Bilgin tarafından hazırlanan ‘Şehzade Divanı Defterleri⁸’, ‘Şehzade Şehirden Payitahta Manisa’da Yetişen Şehzadeler⁹’ , ‘Şehzade Sultan, Fatih Sultan Mehmet’in Şehzadelik Yılları¹⁰’ gibi konuyla ilgili kitaplar yayınlanmış ve Saruhan sancağında görev yapan şehzadelerle ilgili sis perdesi kısmen aralanmıştır. Ancak Osmanlı şehzadelerinin Manisa’da görev yaptığı yıllardaki faaliyetleri, şehri nasıl yönettikleri, eserleri, saray mutfağı, Saray-ı Amire, halkın durumu, şehrin sosyo-ekonomik yapısı, yönetim tecrübeleri vb. birçok konuda bilgilerimiz henüz yetersizdir.

Çağatay M. Uluçay’ın “Saruhan’ı İdare Eden Şehzadeler, Maiyetleri ve Devirlerinde Yapılan Eserlere Dair Bir Araştırma”,kitabı 1945 yılının bilgileri ve vesikalardan yola çıkılarak hazırlanan ilk eser olma özelliğine sahiptir.

Kitap dört bölümden oluşmaktadır.

I. Bölüm ‘Saruhan’ı İdare Eden Şehzadeler’, II. Bölüm “Şehzadelerin Maiyetleri”, III. Bölüm “Şehzadeler Devrinde Yapılan Eserler”,IV. Bölüm ise “Bu Hususa Dair Resmi Vesikalar” başlıklarından oluşmaktadır. Uluçay, kitabını dönemin çağdaş yazarlarından ve arşiv vesikalarıyla desteklerken konuyla ilgili o döneme kadar yayınlanmamış 78 vesikayla da güçlendirmektedir.

1945 yılının bilgi ve belgeleri ışında hazırlanan Uluçay’ın kitabıyla ilgili Feridun M. Emecen’in ‘Ön Söz’deki değerlendirmesinden de anlaşılacağı gibi kitabın titizlikle tekrar yayınlanması gerektiğininin altı çizilmiştir “Unutulmuşluk içinde kalan ama bilenler açısından değeri olduğu düşünülen bu eserin iyi bir editöryal çalışma ile yayımlanması uygun olabilir.”¹¹

“Saruhan’ı İdare Eden Şehzadeler, Maiyetleri ve Devirlerinde Yapılan Eserlere Dair Bir Araştırma” kitabı Prof. Dr. Nejdet Bilgi tarafından titiz bir editöryal çalışma, dipnot ve çağdaş kaynaklarla desteklenerek yayınlanarak bilim dünyasına kazandırılmıştır.

Manisa’da görev yapan Osmanlı şehzadelerinin faaliyetleri, maiyetlerinde bulunan şahısların kimler olduğu, şehre kazandırdığı mimari eserler; camiler, hamamlar... şehzadelerin lalaları, hocaları, Manisa sarayında görev yapan nedimeler, saray ağaları, şehzade anneleri, Saray-ı Amirenin haremi...

Birçok konuya açıklık getiren eser aynı zamanda Saruhan sancak merkezi Manisa’nın bir yönetim merkezi olduğunu, adeta bir başkent gibi faaliyetler yürüttüğünü anlamamıza yardımcı olmakta ve 78 vesikayla desteklenmektedir. [email protected], yayın tarihi: 04 Mart 2025

*Tarih Bilim Uzmanı: ORCID: 0000-0003-3580-313X ; [email protected]

Kaynaklar:

1Bayram Eyüp Ertürk, Mustafa Çağatay Uluçay, Hayatı, Eserleri ve Tarihçiliği (Yüksek Lisans Tezi, 1993), Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü; “Mustafa Çağatay Uluçay Bibliyografyası Denemesi”,
https://ataturkilkeleri.deu.edu.tr/pdf/dergi8/c3_s8_bayram_eyup_erturk.pdf, (11 Şubat 2025)

2M. Çağatay Uluçay, Saruhan’ı İdare Eden Şehzadeler, Maiyetleri ve Devirlerinde Yapılan Eserlere Dair Bir Araştırma, Hazırlayan: Nejdet Bilgi, TTK Yayınları, Ankara, 2024, ‘Ön Söz’ yazısından.

3 Naci Yengin, İbrahim Gökçen, Hayatı, Eserleri ve Manisa, Manisa, 2024, 265sh.

4UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı. “Sancağa Çıkarılan Osmanlı Şehzadeleri”. BELLETEN 39, sy. 156 (Ekim 1975): 659-96. https://doi.org/10.37879/ttkbelleten.1166695.

5 EMECEN, M. Feridun, XVI. Asırda Manisa Kazası, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989.

6EMECEN, Tarihin İçinde Manisa, Manisa Belediyesi Kültür Yayınları, Manisa 2006.

7EMECEN, Fetih ve Kıyamet, İstanbul, 2012.

8 EMECEN, Feridun, , Arif Bilgin, Zekai Mete, Şehzade Divanı Defterleri, TÜBA, Ankara, 2017.

9 USTAOĞLU, Züleyha, Yalçın Görkem, Sudak, İbrahim, Şehzade Şehirden Payitahta Manisa’da Yetişen Şehzadeler, İstanbul 2024.

10YENGİN, Naci Şehzade Sultan, Fatih Sultan Mehmet’in Şehzadelik Yılları, İstanbul 2024.

11 ULUÇAY,M. Çağatay, Saruhan’ı İdare Eden Şehzadeler, Maiyetleri ve Devirlerinde Yapılan Eserlere Dair Bir Araştırma, Hazırlayan: Nejdet Bilgi, TTK Yayınları, Ankara, 2024, ‘Ön Söz’ yazısından.