Kırım Tatarları, Kırım'ın yerli halkıdır ve kendi devletçiliğini hak ediyorlar - Asan Aliyev

Aliyev, 2005 yılından 2014 yılına kadar Herson Kırım Tatar Bölge Meclisi Başkanlığı görevini yürüttü ve milliyetler arası ilişkilerden sorumlu Ukrayna Cumhurbaşkanı Kırım Daimi Temsilci Yardımcısı olarak görev yaptı.

Asan Aliyev, Kırım Haber Ajansı’na verdiği demeçte, Kırım Tatarlarının Novoaleksiyivka’daki hayatları, Kırımlı mülteciler için konut inşaatı, anne babasının 1944 Sürgününde yaşadıklarını ve diğer birçok konu hakkında anlattı.

HERSON SAKİNLERİNİN KIRIM TATARLARINA KARŞI TUTUMU

– Asan Bey, Herson Bölgesi, 1980’lerin sonunda – 1990’ların başlarında Özbekistan’dan dönen ama Kırım’a yerleşmelerine izin verilmeyen Kırım Tatarlarının yerleştiği yer oldu. Kırım’da yaşayanların Kırım Tatarlarına karşı tutumu olumsuzdu. Peki Herson bölgesi sakinleri ile ilişkiler nasıldı?

-Öncelikle küçük bir düzeltme yapmak istiyorum. Kırım’dan sürgün edilen ilk Kırım Tatar aileleri, Herson iline, özellikle Geniçesk bölgesi Novoaleksiyivka kasabasına 1967-1968 yıllarında yerleşmeye başladı. Yani, Kırım Tatarlarının güya Kırım’a dönebileceğine ilişkin karar çıktığı dönemde, fakat pratikte bu çok zordu. Kırım Tatarlarının vatanımız Kırım’a toplu şekilde dönüşü ancak 1980’lerin sonunda başladı. Fakat bizi orada kimse beklemiyordu, ikamet izni verilmiyordu, istihdam edilmiyordu, kısaca Kırım’ın dışına itmek için herşey yapılıyordu. Ve işte bu aileler Novoaleksiyivka’ya yerleşiyorlardı. Sizin sorunuza gelince… Burada Kırım Tatarlarına karşı tutum Kırım’daki kadar olumsuzdu. Tek fark, burada ev satın almak, ikamet kaydı yaptırmak ve iş bulmak daha kolaydı.

-Günümüzde Herson ilinde kaç Kırım Tatar ailesi yaşıyor?

-2005 yılında Kırım Tatar Milli Kurultayı, Herson Kırım Tatar Bölge Meclisi seçimleri düzenleme kararı aldı ve yaptığımız ilk şey Kırım Tatar nüfusunun sayımını yapmak oldu. O zamanlar, resmi belgelere ve bizim yaptığımız sayıma göre, Herson ilinde yaklaşık 8 bin Kırım Tatarı vardı. En çok Kırım Tatarı Novoaleksiyivka kasabasında ikamet ediyor-yaklaşık 4 bin kişi, yani kasaba nüfusunun yüzde 40’ı. Daha sonra Partizanı (2016’da Rıkovo ismi verildi) kasabası geliyor, orada yaklaşık bin 200 Kırım Tatarı ikamet ediyor. Geniçesk (Cenişke) şehrinde yaklaşık 500 Kırım Tatarı var. Geniçesk ve Novotroyitsk bölgelerinin her birinde 300 ila 500 Kırım Tatarı yaşıyor, Herson şehrinde de sayı aynı. Herson ilinde 2014 yılına kadar toplam yaklaşık 10 bin Kırım Tatarı yaşıyordu. 2014 yılından sonra durum değişti, Kırım’dan göç edenlerin sayısı arttı. Günümüzde Herson bölgesinde yaklaşık 12 bin Kırım Tatarı yaşıyor.

EN GÜNCEL SORUN İSTİHDAMDIR

-2012 yılında QHA’ya verdiğiniz demeçte, Kırım Tatarlarının bölgedeki okullar için Kırım Tatar dili ders kitapları alma, milli etkinlikler düzenleme imkanının olmadığını anlatmıştınız. Aradan 8 yıl geçti, Herson bölgesindeki Kırım Tatarlarının durumu nasıl değişti?

– Birçok şeyin olumlu yönde değiştiğini söylemek isterdim, ama olduğu gibi söyleyeceğim. Maalesef o zamandan beri anadil eğitimi, milli kültür, Kırım Tatarca ders kitapların edinilmesi ile ilgili durum çok değişmedi. Bazı durumlarda ise kötüleşti de. Novoaleksiyivka’da öğretim dili Kırım Tatarca olan sınıf açıldı. Partizanı kasabasında okulda Kırım Tatar dili seçmeli ders olarak okutuluyor. Ama bu yetersiz. Sorunlar aynı- ders kitapları, metodik kitaplar vesaire eksik.

O zamanlar, milli bayramlarımı, sürgün yıl dönümleri vesilesiyle geniş çaplı etkinlikler düzenliyorduk. Kırım Tatar sürgününün 70. yıl dönümü dolayısıyla Novoaleksiyivka’da düzenlenen matem mitingine aralarında milletvekilleri ve valilik temsilcilerinin de olduğu yüzlerce kişi katılmıştı. Milli ve dini bayramlarımızı kutluyorduk. Kültür Evi’nde 2 çocuk folklor topluluğu faaliyet gösteriyor. Binasının alınlığında ise Kırım Tatar bayrakları asılıydı. 

-Kırım’ın işgalinden sonra yarımadaya en yakın nokta olan Novoaleksiyivka’ya çok sayıda Kırım Tatarının göç ettiğinden bahsettiniz. Göçmenler bölgeye nasıl adapte oluyorlar, ne ile uğraşıyorlar?

– 2014 sonbaharına kadar Herson Kırım Tatar Bölge Meclisi Başkanlığı görevindeydim ve o dönemi çok hatırlıyorum. O zaman Meclis, göçmenlerin kabulü ve iskanı meseleleri ile uğraşmak zorunda kalıyordu. O zaman Meclis, Kırım’dan gelen 200 kişi ve aileye yardımcı oldu. İnsanlar daha çok bilgi almak için başvuruyordu. Bazı aileler Novoaleksiyivka’da kaldı, ama çoğu Kıyiv, Lviv, İvano-Frankivsk ve Ukrayna’nın diğer bölgelerine gittiler.

Bugün, departmanlar Novoalekseevka’da faaliyet göstermektedir ve ilçede göçmenler kayıtlıdır, burada konaklama için gerekli belgeleri alabilirler. Geri kalan ailelerin bazıları burada küçük bir işletme açtı. Çocukları yerel bir okulda okuyor. En acil olanı istihdam sorunudur. İnsanlar sahada mevsimsel çalışma ile biraz tasarruf edilir, denizde turizm sezonunda çalışabilir, burada biraz para kazanabilirsiniz. İş açılışları ile yatırımcıları ve uluslararası yatırım programlarını çekmek büyük bir ihtiyaçtır. Bugün Novoaleksiyivka ve bölgede göçmenlerin kaydını yaptırabildiği ve ikamet için gereken belgeleri alabildiği departmanlar faaliyet gösteriyor. Burada kalan bazı aileler kendi işini açtı. Çocukları buradaki okullarda okuyor. En güncel sorun ise istihdam sorunudur. İnsanları biraz para kazanabilecekleri tarım, turizm sektöründeki mevsimsel işler kurtarıyor. Buraya, yeni istihdam yerlerinin açılmasını sağlayacak yatırımcı ve uluslararası yatırım programlarını çekme ihtiyacı var.

Halkımızın ruhunun kaybolmaması için Kırım Tatarlarını Novoaleksiyivka’ya gelip burada yaşamaya çağırıyoruz. Burada ciddi bir diaspora, büyük cami, gelişmiş altyapı var, kültürümüz gelişiyor, okulumuz, kreşlerimiz faaliyet gösteriyor. Kırım Tatarları anadilinde konuşuyor. Belgeler ve ikamet kaydı konusunda yardımcı oluruz. Özellikle Kırım’ın idari sınırına yakın olduğumuz için buraya gelmelerini istiyoruz.

-Kırım işgalinin ilk yıllarında Ukrayna kimliğine 45 yaşında yeni fotoğraf yapıştırılmayan Kırımlılar (Ukrayna yasalarına göre vatandaş 25 yaşını ve 45 yaşını doldurduğunda kimliğine yeni fotoğraflar yapıştırılıyor. Belirli yaşta yeni fotoğraf yapıştırılmayan kimlik geçersiz kabul ediliyor.) Ukrayna’nın ana kısmına giriş yapamıyorlardı ve kimlikleri geçersiz kabul ediliyordu. Bu sorun çözüldü mü?

– Evet, işgalin ilk yıllarında bu süreç çok zordu. Kimse ne olup bittiğini anlamıyordu. Bu sorunla şahsen ilgileniyordum, o zaman Ukrayna Cumhurbaşkanının Kırım Daimi Temsilcisi Natalya Popovıç’ın yardımcısıydım. 25 ve 45 yaşında kimliğe fotoğrafın yapıştırılması meselesi de dahil tüm sorunlar Temsilcilik aracılığıyla çözülüyordu.

MÜLTECİLER İÇİN KONUT, KONTROL NOKTALARI VE İNŞA EDİLMEYEN CAMİLER

-Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, şubat ayında, ülkesinin Ukrayna’daki Kırım Tatarları için 500 konut inşa etmeyi planladığını açıklamıştı. Bildiğimiz kadarıyla, Türkiye Ukrayna Büyükelçisi, bölge ve şehir yönetimi temsilcileri 27 Şubat tarihinde, inşaatın planlandığı Geniçesk’e ziyaret gerçekleştirdiler. Bu inşaatın nasıl ilerlediğini biliyor musunuz?

-Evet, 27 Şubat’ta Geniçesk bölgesini Türkiye’nin Kyiv Büyükelçisi Sayın Yağmur Ahmet Güldere ziyaret etti. Türk heyetine birkaç arazi gösterildi ve bir yer seçildi. Geniçesk’in kenarında, denize yakın, ki bu da önemli. İnşaat planına göre yanılmıyorsam 350 aile için iki katlı müstakil evlerden oluşan site olacak. Gerçi Meclis olarak biz, mümkün olduğunca çok Kırım Tatarını kapsaması için bin ev olur diye ümit ediyorduk. Ama bununla birlikte Türk tarafına çok minnettarız. Şimdi göçmenler için site inşaatı ile ilgili prosedürler devam ediyor. Geniçesk Kaymakamlığında, konut için göçmen listelerinin hazırlandığı bir bölüm çalışıyor.  

-Bu yılın şubat ayında Herson ilinde yeni İdari Yardım Merkezleri açıldı, Kırım ile idari sınırdaki kontrol noktalarında onarım çalışmaları yapıldı. Sizce Herson, bir tür kartvizit, Kırım Tatarları için bir merkez olabilir mi?

– Ukrayna’nın Kırım’ın yerli halkı Kırım Tatarlarına karşı tutumu da dahil olmak üzere, farklı milletlerden ve inançlardan insanların hoşgörülü tutumunun bir örneği olarak Ukrayna’nın kartviziti konusunda iyi söylediniz. İdari sınırdaki kontrol noktalarına gelince… Bu süre içinde kontrol noktalarındaki çalışma çok değişti. Bunlar artık sınır muhafızları ve gümrük görevlilerinin oturduğu kulübeler değil. O zaman idari sınırı geçmek çok zordu. Yollar yapıldı, Ukrayna idari sınırından geçme prosedürü kolaylaştırıldı, birkaç belge kayıt noktası oluşturuldu.

Merkez konusuna gelince… İdari sınırın güçlendirilmesi yönünde devlet çok şey yapıyor ama küçük ve orta ölçekli işletmelerin sorunları ile de ilgilenmelerini, yeni istihdam yerlerinin açılması için fırsat vermelerini isterdik. Tarımsal bir bölgemiz var, burada sebze yetiştiriliyor ve ana satış pazarı -yaklaşık yüzde 80- Kırım, Lugansk ve Donetsk illerinin sanayi bölgeleri ile Ukrayna’nın büyük şehirleriydi. Bugün Kırım pazarı kapalı, bu nedenle ürünler için yeni pazarların açılması çok önemli.

-Ukrayna Cumhurbaşkanı, Kırım Tatar Milli Meclisi üyeleri ile yaptığı görüşme sırasında, Kıyiv’de büyük bir caminin inşaatından bahsetmişti. Peki Herson bölgesinde durum nasıl? Bu tür dini yapı eksikliği var mı?

– Zamanında Novoaleksiyivka imamı merhum hacı Belâl ağa önderliğinde sakinlerimiz tarafından inşa edilen güzel bir camimiz var. Cuma namazları ve tüm dini tedbirler camide yapılıyor. İki ya da üç yıl önce bize Türkiye’den, Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Başkanı Mükremin Şahin’in de aralarında olduğu misafirler gelmişti. Bu ziyaret sırasında cami inşaatı konusu da görüşülmüştü, zira Kırım Tatarları sadece Novoaleksiyivka’da değil, Herson bölgesinin diğer yerleşim yerlerinde de yaşıyor. İki cami inşa etmeye karar verildi – dediğim gibi yaklaşık bin 200 Kırım Tatarının yaşadığı Partizanı kasabasında ve Şçaslıvtseve köyünde. Bu amaçla bir fon oluşturuldu, temel atma çalışmaları yapıldı. Ama benim bilmediğim sebeplerden dolayı inşaat hiç başlamadı. Belki de cemaat arasında bazı anlaşmazlıklar vardı, kısaca süreç durdu.

“BURAYA BİR DAHA DÖNMEYECEKSİNİZ”

-18 Mayıs’ta Kırım Tatar sürgününün 76. yıl dönümüydü. Bize ailenizin sürgün hikayesini anlatır mısınız…

– 18 Mayıs 1944 trajedisi, Kırım Tatarlarının kara tarihlerinden biridir. Ailem, tüm Kırım Tatarları gibi sürgün edildi. Annem 1938’de, babam ise 1936’da doğdu. Annem Tav Badrak köyünde doğdu, günümüzde Bahçesaray bölgesindeki Skalistoye köyü, babam ise Töle (Daçnoye) köyünde. Annem o zaman altı, babam da sekiz yaşındaydı. Hem babam hem de annem kalabalık ailelerin çocuklarıydı. Annemin ailesinde yedi, babamın ailesinde dokuz kişi vardı.

Sabah saat beşte, tüm Kırım Tatarlarının evlerine olduğu gibi, onların da evlerine askerler daldı. 20-30 dakika içinde eşyalarını toplamaları emredildi. Annem, bir askerin kendilerine ihtiyaç duydukları her şeyi – evraklar, yiyecek, un – almalarını söylediğini hatırlıyor. Asker onlara, “Buraya bir daha dönmeyeceksiniz” demiş. Daha sonra onları vagonlara yüklediler. Sürgün yerlerine kadar yol bir ay sürdü. Bu süre zarfında birçok kişi öldü. Annem iki erkek kardeşini kaybetti. Özbekistan’a giderken insanlar çocuklarını kaybetti. Bu anne babamın da başına geldi- onları da bir yetimhaneye götürüldüler, ancak kısa süre sonra aileleri onları buldu ve oradan aldı. Böylece Ferghana bölgesi Margilan şehrine yerleştiler. Sürgün hakkında annemden çok şey öğrendim, Anavatanımız Kırım’a olan sevgiyi bana onun hikayeleri aşıladı.

-Margilan’da mı doğdunuz?

-Evet, 1963’te. Okuldan sonra politeknik yüksek okulundan mezun oldum ve sonra askerliğimi yaptım. Şanslıydım, hava kuvvetlerinde görev yapmayı hayal ederdim. Kaunas şehri (Litvanya) paraşütçü alayında görev yaptım. İki yıl askerlik yaptıktan sonra okulda beden eğitim öğretmeni olarak işe başladım. Sporu seviyordum ve hala seviyorum. 14 yaşımda sambo ve judo ile uğraşmaya başladım, uluslararası yarışmalara katıldım, “spor ustası adayı” oldum. Sonra pedagoji enstitüsü beden eğitimi fakültesine girdim. Okulda 17 yıl beden eğitimi öğretmeni, sonra da sambo eğitmeni olarak çalıştım.

-Kırım’a dönmeye nasıl karar verdiniz?

-1995 yılında oldu. Evimi satıp eşim ve küçük çocuğumuzla Kırım’a gittim. Annemle babam Özbekistan’da kaldı. Bahçesaray bölgesine geldik, atalarımın köyü olan Tav Badrak’ta ev almak istiyordum. Eşim bir haftalığına, onun anne babasının, akrabalarının yaşadığı Novoaleksiyivka’ya gidelim dedi. Bir hafta, bir ay, sonra 6 ay oldu. Daha sonra ben kuzeyde (Rusya’nın kuzeyi) Murmansk bölgesinin Kandalakşa şehrinde çalıştım. Kazandığım paralarla Novoaleksiyivka’da ev aldım, buradaki yüksek okulu binasında spor salonu kiraladım. Burada çocuklara sambo ve judo dersleri vermeye başladım.  

2003 yılında birkaç Kırım Tatarıyla birlikte “Birlik” Kırım Tatarları kültür ve eğitim merkezini kurduk. O zamanlar merkezimiz, Herson bölgesinde Kırım Tatarlarının ilk ve resmi olarak kayıtlı teşkilatı oldu. Teşkilatımız 40’tan fazla kişiden oluşuyordu.

-İki yıl sonra da Herson Kırım Tatar Bölge Meclisi Başkanı olarak seçildiniz…

-Evet, 2005 yılında Herson Kırım Tatar Bölge Meclisi seçimlerini düzenleme kararı alındı ve insanlar beni bu büyük sorumluluk isteyen, saygın göreve layık gördüler – önce Novoaleksiyivka Kırım Tatar Yerel Meclisi Başkanı ve sonra Herson Kırım Tatar Bölge Meclisi Başkanı. 2005’ten 2014’e kadar Herson Kırım Tatar Bölge Meclisi başkanıydım. 2013 yılında Akmescit’te yapılan Kırım Tatar Milli Kurultayı’nda Kırım Tatar Milli Meclisi seçimleri yapıldı ve ben de Meclis’te Herson bölgesini temsil etme göreviyle onurlandırıldım.

Novoaleksiyivka kasabasında kıdemli beden eğitimi ve spor eğitmeni olarak çalışıyorum. Eşim ilkokul öğretmeni, çocuklar onu çok seviyor. Kasabada çocuk spor okulu inşaat çalışmaları devam ediyor. Arazi tahsis edildi, bir sonraki aşama proje belgelerinin hazırlanması ve ilgili evrakların toplanması. Daha sonra, devlet bütçesinden fon isteyeceğiz ve spor kompleksi inşaatı için dostlarımıza, Türk tarafına yardım başvurusunda bulunacağız.

-Asan Bey, 29 Mart 2014 tarihinde Kırım Tatar Milli Kurultayı’nda, “Kırım Tatar halkının ulusal-bölgesel özerkliğini” yeniden kurma prosedürlerinin başlamasını sağlayan “Kırım Tatar Halkının Tarihi Toprağı Kırım’da Kendi Kaderini Tayin Hakkını Kullanmasına İlişkin” kararı kabul edildi. O günden bu yana 6 yıldan fazla bir zaman geçti. Sizce Verhovna Rada (Ukrayna Parlamentosu) bunu yasa düzeyinde ne zaman kabul edebilir?

-Bu, günümüzün en zor sorusu muhtemelen. Ne yazık ki, Petro Poroşenko’nun 5 yıllık cumhurbaşkanlığı dönemi, umut ve vaatler dönemiydi. Belki de o zaman milletvekilleri, iktidar temsilcileri bu konu için hazır değildi, çünkü milletvekillerinin zihinlerini yeniden şekillendirmek zor. Ancak Kırım Tatarları, Kırım’ın yerli halkı olarak devletçiliğini hak ediyorlar. Belki de Poroshenko’nun cumhurbaşkanlığı zamanında, Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu ve Refat Çubarov tarafından dile getirilen Kırım Tatar ulusal-bölgesel özerkliği meselesi yanlış anlaşılıyor, anlaşılmıyor ve kabul edilmiyordu. Bu konuyu o zaman oylamaya sokmak “ham” bir karar olurdu – onaylanmazdı.

Bugün, Volodımır Zelenskiy bu sorunu anlıyor, ancak yine de bu mesele tam anlaşılmıyor. Aynı zamanda, Verhovna Rada (Parlamento) 2 Haziran’da, parlamentonun BM ve diğer uluslararası kuruluşlara Kırım Tatar soykırım kurbanlarını anma ve Rusya’nın Kırım Tatarlarının haklarını ve özgürlüklerini ihlal etmesini kınama çağrısını öngören karar tasarısını kabul ettiğini kaydetmek istiyorum.  Bu, diğer şeylerin yanı sıra, milletvekillerimiz Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu, Rüstem Umerov, Ahtem Çiygöz ve Kırım Tatar Milli Meclisi Başkanı Refat Çubarov’un akıllıca attıkları adımlar sayesinde kabul edildi. Bugün, birçok milletvekili Kırım Tatarları için ulusal-bölgesel bir özerkliğin kurulmasının önemini anlıyor ve bu Ukrayna’nın tamamı için de çok önemli. Bu nedenle, sürecin ilerlediğini düşünüyorum, daha hızlı gitmesini isterdik.

Herson ilinin, Kırım Tatarlarının kartviziti olabileceğine ilişkin soruya dönmek isterim. Geniçesk, Novotroitske ve diğer bölgelerin topraklarının bir zamanlar Kırım Hanlığı toprakları olduğunu hatırlatmak isterim. Biz bugün burada yaşıyoruz ve sadece Kırım Tatarlarının değil, ilimizde yaşayan tüm milletlerin sosyal ve ekonomik sorunlarının çözülmesi belki de en iyi kartvizit olurdu. Kıyiv’deki yöneticilerin bizi sıkça ziyaret edip güncel sorunları birlikte çözmemizi çok isterdik.

Kaynak: https://asasmedya.info/