Kırgız Milli Baş Giysisi Kalpak - Yazar: Dastanbek Razak Uulu

Her halkın kendine ait mili kıyafetleri, baş giysileri vardır. Onlar ise halkların tarihini, kültürünü, değerlerin temsil eder. Böyle bir temsilli mili şapka Kırgız halkında da mevcuttur. Bu milli baş giysi  ise Ak Kalpaktır.

5 Mart Kırgızlarda Ak kalpak günü olarak kutlanıyor. Film yapımcı Rısbek Cabirov 2011’de 5 Mart günün milli Ak Kalpak günü olarak belirlemeyi önermiştir. O günden itibaren tüm Kırgız erkekleri, resmi ve gayrı resmi devlet adamları, öğrenciler ak kalpak giyerler. Okul ve üniversite öğrencileri, sivil örgütler ak kalpak takarak meydanlarda yürüyüşe çıkarlar.

2016’da Kırgız Parlamentosu milli şapkaları koruma ve saygı gösterme, milli gelenekleri destekleme ve halkı Kırgız kültürüne olan gurur ve duygularını uyandırmak amacı ile resmi olarak 5 Mart Ak Kalpak Günü olarak belirlenmiştir.

Kalpak Tarihi

Kırgızlar tarihi kaynaklara göre 2 bin sene öncesine gidiyor. Kalpağın yapılış tarihi de 2 bin sene önceye dayanmaktadır. Kalpağın her motif, simgeleri derin bir felsefeyi içinde barındırmaktadır. Kırgızların yaşı ve sosyal statüsü, taktıkları ak kalpakların türünden anlaşılabiliyor. İlk kalpaklar bir çizgili olmuştur. Daha sonra iki çizgili kalpaklar, günümüzde 4 çizgilidir. Zamanla bu çizgiler eklenmiştir. Kırgızcada bunu talaa (yayık, arazi, bozkır) denir.

 Kalpaklar yaş statülerini belirler

Kalpaklarda yaş statüsüne göre denen, oymalar yapılmıştır. Mesela çocukların kalpağına Umay Ana deseni, Karga Tırnak, Bulak motifleri işlenirken, Avcı kişiler için kalpaklarına dağ keçisi, kartal, geyik motifleri, halk kahramanlarına ise kaplan, kurt, sırtlan motifleri işlenmektedir.

Eskiden genç çocuklar için: yeşil kalpak, evlilik yaşa gelenler için kırmızı kalpak giyilirdi. Eğer kırmızı kalpak giyenleri görürse kendisine eş, yar aradığı anlaşılırdı.

Eğer evlenip, evlat sahibi olursa siyah kalpak giyinilirdi. Yine öyle ğer eşi vefat etse çizgileri siyah kalpak giyinilirdi. Halkı, yurdu idare edenler, beyler beyaz kalpak giymişler. Yaşlı, saygılı ak sakal kişiler tepesi daha yüksek, iki dilimli kalpak giymişler. Bu kalpak sonra “Bakay Kalpak” adını almıştır. Fakat zamanla Kırgızların hepsi beyaz kalpak giymeye başlamışlar. Manas Destanında Kırgızlar “Ala Dağların zirvelerine benzeyen tepeli ak kalpak giyen halk” olarak tanımlanmıştır.

Kalpak yapımı

Kalpaklar genelde beyaz keçeden dikilir. Beyaz olması kalpak da kutsal ve temiz anlamını verir. Çizgi ipleri ise ipekten, üstündeki saç gibi kumaş kadifedir. Keçeden yapılması kışın soğuktan, yazın sıcaktan korur. Kalpak her zaman yüksek yere koyulur. Kalpakları doğum, düğün, cenaze gibi özel ve önemli anlarda takarlar.

Çin ordusunu kazanan kalpaklı ordu

Doğu Türkistan için Uygurlar, Kazaklar ve Kırgızlar beraber milli mücadeleleri yapmışlar. 1944’te Doğu Türkistan Cumhuriyeti kurulur. Bu cumhuriyetin ordu başında Kırgız general İsakbek Monuyev bulunuyordu. Cumhuriyeti yıkmak için Çin hükümeti 100 bin askerin gönderir. Genelde bir ordunun forması aynı olmalıdır. Ancak yeni kurulan cumhuriyet ne aynı forma dike bilir ne de dışarıdan getirebilir. Çok düşünüyorlar. Birkaç müddet sonra bir Uygur kalpağı getirmiş ve hepsinin başına bunu takma önerisinde bulunur.

Isakbek Monuyev der ki bu Kırgızların milli şapkasıdır, benim her zaman giydiğim baş giysidir. Bunu bizim Kırgızlar kolay yapabilir sözüyle Doğu Türkistan’da yaşayan tüm Kırgızlara haber salar. 1 hafta içinde 30 bin kalpak hazır olur. Isakbek askerlerin diğer kıyafeti aynı olmasa da şapkaları aynı olsun düşüncesiyle 30 bin askere kalpak dağıtır. 1945’te Urumçi yakınlarında 100 bin kişilik Çin ordusuna karşı 30 binlik kalpak giyen Doğu Türkistan ordusu galip gelmiş halk söylentileri vardır.

https://orhaajans.com/