Karakalpak Destanı

 
Yazan: Rustam MUSURMON*

Savaş, dünya edebiyatının en trajik ve korkunç temasıdır. İnsanı ağlatan, hüzünlendiren, acıtan, umut veren bir eser,   mazlum bir halkın dramını, çaresizliğini, özgürlük özlemini gerçekçi bir dille anlatan bir eserdir.
 
Şair Osip Mandelstam'ın "Kassandra'ya" adlı şiirinde,   "Aşık oldum sana, elsiz zafer" dizesi vardır. Herkes zaferi sever. Peki neden zafer eli yok? Antik Yunan mitolojisinde Nike zafer tanrıçasıydı. Nike heykelinin kanatları var ama kolları yok... Yunan heykeltıraş tanrıçanın heykelini yaptığında vücudu sağlamdı. Ancak yaşanan birçok yıkımın ardından 1863 yılında Yunanistan'ın Trakya bölgesindeki Samos adasında bir tapınağın kalıntıları arasında silahsız bir Nike heykeli bulundu. Ellerinin nerede olduğu ve nasıl kaybolduğu bilinmiyor.
 
İşte şair Osip Mandelstam bu imgeyi kullanarak savaşta kazanılan zaferin elsiz olacağını anlatmak istiyor. Zafer, zafer bile olsa, mutluluk ve saadet getiremez; savaştan çaresiz ve sakat olarak çıkılır. Çünkü savaş insanlığa sadece kayıp getirir. 
 
Gözlerim yaşlı, gidiyorum, çarem yok,
Tek Allah'tan başka sığınacak yer yoktur.
Herkes gitti, kimse kalmadı,
Elveda, elveda, gittin Bozatov! [1]
 
Alıntılanan bölüm, Ajinyoz'un başyapıtlarından biri olan "Bu'zatov" destanından alınmıştır. Destanda Bozatov halkının yaşadığı zor dönemler anlatılmaktadır. Tarihte Bo'zatov'un trajedisi, düşman işgali sonucu kitlesel baskılara uğrayan halkın kaderi, şairin yüreğinde derin bir acıya ve bitmeyen bir yaraya neden olur. Destanda, “Gözlerimizde yaşlarla vedalaşalım”, “Düşmanlarımın zulmünden ayrılıyorum [2] ”, “Şafak vakti kıllı bir dupen [3] vuruldu, Esir düştüm, elim kesildi”, “Bahçeydin, bülbül uçtu, karga kaldı, Bütün göğsüm yandı, içimde bir leke kaldı, Eğri Porhan Atov, düşman aldı seni”, “Başın mübarek olsun, son harabe, Bo'zatov!”, “Birçok Müslüman evladı sana ağladı, Kıyamet  koptu başına, Bo'zatov!” Bu tür hüzünlü dizeler okuyucunun yüreğini sızlatıyor.
 
Destanda, doğduğu topraklara, kutsal topraklara, vatana duyulan sevgi,   düşman okuyla yaralanan bir yürekten akan kan olarak anlatılır.
 
Toprak halkla beraberdir, halk toprakla beraberdir,
Topraksız halkın günü avare ile beraberdir,
Ömür boyu sürecek bir sevgiyle kalbimde,
Şerefiniz bize intikal etti, Bo'zatov!
 
Ajinyaz’ın bu dizeleri bir atasözü, bir slogan haline geldi. "Vatan nedir? Vatanın kıymeti nedir? Vatan nasıl bir topraktır?" Şair sorulara net cevaplar veriyor. Topraksız millet, milletsiz topraktan da vatan olmaz. Topraksız millet , vatansız , gezgindir . Şiirdeki imgelerin uyumu, "yer" ve "el" sözcüklerinin dönüşümlü tekrarı, "yer", "derbeder" (Özbekçe'de "darbadar" olarak yazılan bu sözcük, Karakalpak dilinde senarmonislik yasasına göre, sözcüğün ilk hecesindeki ünlü harfin son hecede de aynı "ye" olarak telaffuz edilmesidir), "cher" gibi kafiyelerin çınlaması fonolojik sanat yaratır.   
 
Genç bir adamın zor bir görevi vardı,
Yüreğim ve ruhum kederle kavruluyor,
Ruhun senden uçup gitti...
Sen yurdun ve mer'ansız kaldın, Bo'zatov!
 
Kendi topraklarında barış içinde yaşayan bir halkın toptan yok edilmesi ve baskı altına alınması en büyük trajedidir. "Soykırım" olarak adlandırılan bu olgunun Bozatov'da da yaşandığı tarihi bir gerçektir. Bu trajedinin kurbanlarından biri de Ajiniyaz. Şairin yazdığı gibi, bu hanedanların temsilcileri Atrek, Gürgan, Hazar, Irak, Suriye, Kürdistan ve Tahran'a darı gibi dağılmışlardı. Kimisi köle olarak alındı, kimisi şehit edildi. 
 
Kılıç kullanan, sivri dilli bir şairle düşman bir milleti yenemez. Ajiniyaz Vatani, Bo'zatov'un tarihini şiir olarak yazmıştır. Hem mutluluğunu hem de mutsuz, karanlık günlerini sadakatle resmederek, eserlerini nesilden nesile miras bıraktı. Ta ki oğullar, kızlar, çocuklar vatanın kıymetini bilsinler ve milletin mutluluğunun ne olduğunu anlasınlar .
 
Şair şiirini umut dolu dizelerle bitiriyor:
 
Sevdiğiniz, sizin değerinizi bilerek
gözlerinden yaşlar döker ve sizi kucaklar,
Eğer güvende iseler gelip sana nasılsın diye soracaklar,
Elveda Bozatov, aramızdan ayrıldın.
 
Ajinyoz'un tahmin ettiği gibi Bo'zatov yenildi. Bugün Ajinyoz'un torunları Bo'zatov'da huzurlu bir hayat yaşıyorlar. Vatanlarının aydınlık geleceğini inşa etmek için umutla, güvenle çalışıyorlar.

*Özbekistan'ın Onurlu Kültür Çalışanı,
Karakalpakstan Halk Şairi
Kaynak: 24.10.2024, https://oyina.uz/uz/article/3140