Kadim Alban kilseleri Azerbaycan devletinin bir mirası - Elnara Madatova

Alban kilisileri hakkında hiç duydunuz mu ? Peki Albanya devleti nasıl ? Muhteşem mimarisi olan tarihi anıtlar ve günümüzde ermeniler tarafından Ermeni kiliseleri gibi tanınmaya maruz kalan Alban kiliseleri eskı Azerbaycan devleti olan Kafkaz Albanyasının topraklarınının hazinesidir. Kadim tarihden bugüne kadar Azerbaycanın çarpan kalbi olan Karabağ Kafkaz Albanyasının ayrılmaz bir parçası olmuştur. Yukarı Karabağ’ın Hankendi, Ağdere, Hocavend, Şuşa, kırsal Karabağ’ın Berde, Terter, Ağdam, Ağcabedi, Füzuli, Beylegan, ayrıca Laçın ve Kelbecer bölgelerinde arkeolojik araştırmalar sırasında tespit edilmiş maddi kültürel örnekler Karabağ’ın eski maddi kültürünü, etno-kültürel durumunu, nüfusun sosyoekonomik düzeyini, ev ortamını, genellikle, Azerbaycan’ın bu bölgesinin ekonomik, sosyal ve kültürel tarihini kapsamlı araştırmağa olanak sağlamaktadır.

Albanya, 26 etnik gruptan oluşarak ve bu grupların sahip olduğu kültürel unsurlar ile güçlü bir medeniyet inşa etmişti.

Albanya’da erken orta yüzyılda 313te (IV yüzyılda) Hıristiyanlık dini kabul edildikten sonra Azerbaycan’ın tarihi toprakları olan Karabağ bölgesinde IV-VII yüzyıllar inşaat kültürünü belirginleştiren Hıristiyan mimarisi türünde, mimari tarzında yapılar – Alban Hıristiyan dini anıtları yaratılmıştır. Bu bölgenin esas nüfusu gelme Ermenilerden farklı olarak, köken, dil ve kültür itibariyle bin yıllarca Büyük Kafkas dağlarıyla Aras Nehri arasında yaşamış Türk kökenli ve Kafkas dil grubuna ait olan etnik gruplardan ibaretti.

Albanya’da Hıristiyanlığın yerini Müslümanlığa verdiği dönemlerde Karabağ’ın dağlık arazisinde yaşayan ve Hıristiyanlık dini ideolojisini uygulamağı sürdüren yerli Albanlar`ın Hıristiyan olmaları ele alınarak, oraya XIX yüzyıldan itibaren birçok Ermeni ailesi aktarılmıştır. Onlar yerli Hıristiyan Albanlar`ı grigoryenleştirerek,asimile etmişler. Ermeniler 301de kendılerini hristianlığı devlet dini olarak ilk kabul ettiklerini iddia etselerde iddiaların tarihi gerçeklerden uzak olduğu kanısındadır.. Çünkü bu tarihlerde katı bir pagan inancına sahip olan ve Hristiyanlara karşı acımasız bir mücadele yürüten Diokletian Roma imparatoruydu. Diokletian’ın 303 yılında yayınladığı bir fermanla Hristiyanlar üzerindeki baskıyı artırdığı bir dönemde Roma İmparatorluğu’nun bir vassalı durumunda olan ve siyasi bağımsızlığı mevcut olmayan Ermeni prensi Tridat’ın Hristiyanlığı resmi din olarak kabul etmesi mümkün görünmemektedir.Ermeniler yüzyıllardır Alban dini ve kültürel mirasına karşı acımasız bir asimilasyon politikasına girişmiş ve Alban mirası üzerinden efsanevi bir Ermeni tarihi yazmaya çalışmışlardır.

Günümüzde Azerbaycanın tarihi anıtları olan Alban kilseleri ermenilerin iftiralarına maruz kalıyorlar. Kafkas Albanyası`nın mimari anıtlarını bilimadamları araştırmış bu yapıların büyük ölçütte karakteristik özelliklerine ve mimari planlama stillerine göre Ermeni dini mimari yapılarından farklı olduğu belirtiyor. Aynı anıtlar tüm tarihi kanıtlara göre, Azerbaycan halkının milli kültürel mirasına aittir.

Örneğin günümüzde ermeniler tarafından işkalde olan Azerbaycan Dağlığ Qarabağın illerininin anıtları sırasında Laçında Ağoğlan monastrı birimi IX yüzyılda yapıldı. Sağlam bazalt taşlarından yapılmış bu manastır ustaca yapımına göre Alban Hıristiyan mimarisine ait anıtlar içerisinde özel bir konuma sahiptir.Kelbecer ilinde Hudavenk monastrı Alban başyepiskopu`nun konutu ve dini eğitim merkezi bulunmaktaydı.Bu anıtların dışında Hocavend ilçesinde Amaras monastrı, Ağdere ilçesinde Kutlu Elysee tapınak birimini, Ağdere ilinde Genceser ve daha çok monastırları gösterilebiliriz.Bu kiliselerin mimari türüne ve tarzına devam olarak Azerbaycanın diger bölgeleri olan Şekide Kiş , Qah, Balaken ve Zakatalada Alban kiliselerini gösterebiliriz.

Ermeniler yüzyıllardır Alban dini ve kültürel mirası üzerinde Ermeni tarihi yazmaya çalışıyorlar Azerbaycan devletinin mirası olan Alban kiliselerini Ermeni kilisileri gibi dünyaya tanıtmakla uğraşıyorlar. Azerbaycan topraklarının mirası olan Alban kiliselerini kendı adlarına yazmaya çalıştıkları gibi belkede örneğin Türkiyede de pek çok Bizans kiliselerine ait olan anıtları Ermeni kiliseleri gibi adlandırıp dunyaya tanıtıyorlar.

Elnara Madatova

Kaynak: KAFKASSAM – Kafkasya Stratejik Araştırmalar Merkezi