İsmail UÇAKCI: ANKARA YÖRÜKLERİ VE TAHTACI/ÇITAK TÜRKMEN TEŞEKKÜLÜ…!

ANKARA YÖRÜKLERİ VE TAHTACI/ÇITAK TÜRKMEN TEŞEKKÜLÜ…!!!

Ulu Yörükler adıyla da kaynaklarda yer alan Ankara Yörükleri içerisinde bir çok Yörük teşekkülünün bulunduğunu ve bu teşekküllerin  “Çıtak, Haymana, Aydın Beyli, Kasaba, Çukurca, Beylerbeyi, Gündoğmuş, Karakeçili, Karalar, Kalaba, Baydı Yüzü, Hüseyin Yüzü, Satılı Yüzü, Oğul Beyli, Cimşit, Hacılı” gibi adlarla anıldığını Oğuz Boyları adlı kitabımızın Şecere baskısında ayrıntılı değinmiştik.

Çıtaklar ve bölgede yurt tutmuş Tahtacılarla ilgili yaptığımız arşiv ve alan araştırmalarında XV. Yüzyılda Ankara ve Anadolu’nun diğer bölgelerinde çıtak adlı bir aşiret, oymak, cemaat, oba, şehir, köy ismine rastlayamıyoruz. XVI. Yüzyıla gelindiğinde Ankara/Çubuk Kazası idari sahasında Çıtakyaylası adlı bir köy ve bu köy arazisi içerisinde bulunduğu anlaşılan Çıtak Yaylası adlı bir yaylanın bulunduğunu görüyor ve söz konusu köyün günümüzde Çubuk İlçesi Çit köyü olduğunu anlıyoruz.

Şark-i Karaağaç Livası idari sahasında Çıtak Abdal adlı bir aşireti, Denizli/eski adı Çıtak olan Çivril İlçesi, Urfa (Ruha)/Bozili Nahiyesi idari sahasında Çıtak-ı Sülfa adlı bir yerleşim yeri ile Çemişgezek Sancağı idari sahasında Çıtak adlı bir köyün bulunduğunu söz konusu yüzyıl kaynaklarında görüyor ve Çıtakların ataları olduğu anlaşılan Tahtacıyan (Tahtacı) adı almış kalabalık bir aşiretin, Kastamonu/Küre Kazası idari sahasında kurulmuş pek çok köyde yurt tutuğunu söz konusu yüzyıl Osmanlı kaynaklarından anlıyoruz.

Beylikler devri hakimiyet savaşlarında Ulu Yörükler, Ankara Yörükleri ve Tahtacı Türkmenlerinin Osmanlı muhalifi olarak, bu beylik güçlerine karşı tarihte Kalender Mehmet İsyanı, Deli Hasan İsyanı, Cimşit Paşa İsyanı, Köroğlu İsyanı gibi adlarla anılan büyük isyanlar çıkarttıklarını ve isyanların merkezini tarihte Ankara/Binarili, Şorba, Yaban-Abâd, Murtaza-Abâd, Çubuk-Abâd adıyla, diğer bir anlatımla günümüzde Çıtak yurtları olarak anılan Kızılcahamam, Çamlıdere, Çubuk, Kazan, Kastamonu/Küre ve Çankırı/Çerkeş havalisi olduğunu kaynaklardan okuyoruz.

XVII. Yüzyıl’da Kuzey Bulgaristan Uz (Oğuz) bölgesi adıyla anılan Silistre ve Dobruca yöresinde kaydolunan Çıtaklar adlı kalabalık Oğuz kabilesinin söz konusu isyanlar nedeniyle Ankara, Çankırı, Kastamonu/Küre Kazası idari sahasından Rumeli’ye tehcire yollanmış Yörüklerden olduğunu düşünüyoruz.

Ankara yöresini konu eden bazı araştırmacıların Çıtak adını, Denizli/eski adı Çıtak olan Çivril İlçesi adıyla özleştirmiş olduklarını Çiğillere ve buna izafeten Kıpçak’lara bağlı olduğu tezleri ile 1402 yılında Timur ile Yıldırım Beyazit arasında geçen Çubuk Savaşı’nda yörede bulundukları görüşlerine katılmıyoruz.

Eski adıyla Binarili, Şorba, Yaban-Abâd, Murtaza-Abâd, Çubuk kazaları, günümüzde Kızılcahamam, Çamlıdere, Kazan, Çubuk ilçeleri idari sahasında kurulmuş “Kayı, Peçenek, Eymir, Bayat, Afşar, Yuva, Bayındır, Salur, Kınık, Alayundlu, Çavundur, Büğdüz, Kızık, Yazır, İğdir” gibi adını doğrudan 24 Oğuz Boyundan almış onlarca köyü, bu veya Oğuz Boylarına bağlı olduğu bilinen “Kalender, Balaban, Şah Budak, Turhasan, Buğra, Kalaba, Samut, Torunobası, Nenek, Mamak, Solakuşağı, İnebeyli, Cimşit, Danişmend, Alpagut, Karaman, Okçular, Evci, Kamanlar, Yağmurdede, Karailyas, Sirkeli, Hacımusa, Hıdırşeyh, Koyunbaba, Hacenti, Kızılkoyunlu, Güvenç, Akkoyunlu, Kutludiğin, Karalar” gibi adlarla anılan yüzlerce Oğuz adı taşıyan mahalle, köy kurmuş, “Bayram-î Veli, Ulu Bey, Kızıl Bey, Hacı Şeyh Hasanlar, Tur Hasan” gibi ünlü Oğuz Beylerinin yurdunun Kıpçaklara dayandırılmasına ilişkin iddiaları dayanaksız buluyoruz.

Çıtak adının Rumeli’de kaba, saba dağlı Türkmen anlamına geldiğini kültür kaynaklarından okuyor ve bu adın kendilerine Batı Anadolu’da ki Yörükler, Akdeniz bölgesinde ki Varsaklar, Orta Anadolu’da ki Dağlılar, Doğu Anadolu’da ki Ekrâdlar (Kürdler, Kırolar), Trakya bölgesinde ki Gacallar gibi şehirli ve ova ahalisi tarafından kanun, nizam bilmez kaba saba Dağlı Türkmen olarak tanımlandıklarını kültür kaynaklarından okuyoruz.

Çorum, Kırıkkale, Yozgat ve Ankara yöresinde Çıtak ya da Tahtacı adıyla anılan bu Yörük teşekkülü adının çıta veya çit kelimesinden türediği ve çıta adının bölgede yapı, ev veya tarım işlerinde kullanılan testere ile işlenmiş ince uzun tahtalara, çit adının ise sabanla toprağı sürme (herk etme) anlamına geldiğini ve bölge ahalisinin geçmişten, günümüzde ahşap işlerini ata mesleği olarak sürdürdüğünü anlıyoruz.

Tahtacı adının ağaç, tahta işlerini meslek edinmiş Türkmenlere, Çıtak adının Manav Türkleri örneğinde olduğu gibi yerleşik hayata geçerek, ziraat yapmaya başlamış Yörükler ile ağaç işleme işini meslek edinmiş Tahtacı Türkmenlerine verilen isim olduğunu düşünüyoruz.

Çıtaklar, diğer bir anlatımla Tahtacı Türkmenlerinin Ankara yöresinde olduğu gibi tarihte Kırıkkale, Çorum, Yozgat, Çankırı yöresinde de “kapı, pencere, döğen, dirgen, balta sapı, kürek sapı, yaba, sepet, ekmek teknesi, oklava, sandık, araba tekeri, kağnı tekeri, şirevit (şirane) gibi ahşap malzemeler yapan, yaptıkları bu malzemeleri at arabaları, kağnıları ve yahut atları sırtında söz konusu bölge köylerini dolaşarak satışlarını yaptıklarını alan araştırmalarımızda bölge köylülerinden dinliyoruz.

Tahtacılar, diğer bir adıyla Çıtakların ahşap işçiliği geleneğini halen sürdürerek günümüzde Başkent ağaç/ahşap, mobilya sanayisinin ekseriyetini oluşturmaları, Çorum/Sungurlu İlçesi Hacıosman köyünde yurt tutmuş Çıtaklar sülale Koldaş soyadı almış oymak ile Kırıkkale İli Aşağı Mahmutlar köyünde yurt tutmuş Çıtaklar sülale Özyön soyadı almış oymağın atalarının atlarıyla, arabalarıyla bölgede ahşap satıcılığı yaparlarken söz konusu köylere yerleştikleri bilgileri ve konuyla ilgili benzer içerikli pek çok anlatımı halk günlüğünde duyuyoruz.

Özet olarak tarihte Tahtacı adıyla anılan Türkmenlerinin XVI. Yüzyıldan itibaren Çıtak adıyla da anıldığını düşünüyor, Ankara, Çankırı, Kastamonu arasında bulunan ve Çıtak/Tahtacı  yurtları adıyla anılan dağlık/sık ormanlık bölgeye de, Beylikler devri hakimiyet savaşları ve söz konusu isyanlar nedeniyle Osmanlı güçlerinden korunmak amacıyla Maraş, Malatya, Sivas yöresinden geldiklerini ve burada topluca kaldıklarını düşünüyoruz.

Konulara ilişkin kaynakçalı ve ayrıntılı bilgiler: Bilge Oğuz Yayınları arasında yayın hayatına geçirdiğimiz OĞUZ BOYLARI, Aşiret, Oymak, Cemaatler adlı kitabımızın ŞECERE Baskısı ve Orta Anadolu Halk Kültüründe Deyimler ve Hikayeleri adlı kitabımızda verilmiştir. Bakınız.

Araştırmacı Yazar
İsmail UÇAKCI