İran Şangay İşbirliği Örgütüne üye oldu

Ozan Barış ERİM / QHA Ankara

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Şangay İşbirliği Örgütüne tam üye olarak kabul edildiklerini açıkladı. İran’ın üyeliği ile ilgili Kırım Haber Ajansına değerlendirmelerde bulunan Ortadoğu Uzmanı ve siyaset bilimci Arif Keskin, “Batı’nın ambargo listesinde olan İran için Şangay İşbirliği Örgütü önemli bir pazar haline gelecektir ancak İran’ın bunu değerlendirip değerlendiremeyeceğini ilerleyen süreçte göreceğiz” ifadelerini kullandı.

16-17 Eylül’de Tacikistan’ın başkenti Duşanbe’de bir araya gelen Şangay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) üyeleri İran’ın tam üyeliğini resmen kabul etti. İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Şangay İşbirliği Örgütü’nün 21. Devlet Başkanları Zirvesi’nde bir konuşma gerçekleştirdi. Reisi, üyelere samimi teşekkürlerini ileterek, “Bölgesel düzeyde gerçek barış ve iş birliğini sağlamak için birkaç fırsattan biri olan bu önemli ve etkili toplantıya katılmaktan duyduğum memnuniyetimi ifade etmeme izin verin. İran’ın daimi üyeliği vesilesiyle tüm üyelere samimi teşekkürlerimi sunuyorum” ifadelerini kullandı. Konu ile ilgili QHA’ya değerlendirmede bulunan Ortadoğu Uzmanı ve siyaset bilimci Keskin ise İran ile Şangay İşbirliği Örgütünün arasındaki siyasi farklar olduğuna dikkat çekerek, “İran Ortadoğu’da sürdürdüğü ABD karşıtlığını Şangay İşbirliği Örgütü üzerinden yürütemez.” dedi.

Ortadoğu Uzmanı ve siyaset bilimci Arif Keskin’in röportajın tamamı şu şekilde:

İran’ın ŞİÖ ile ilişkileri ne zaman başladı? Üye olma çalışmalarını ne zamandan beri yürütüyor?

Aslında bu İran’ın 16 yıllık bir öyküsü. İran 16 yıldır Şangay İşbirliği Örgütüne girmek istiyordu ancak bazı somut veya siyasi nedenlerle kabul edilmiyordu. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin İran üzerinde uyguladığı ambargo İran’ın Şangay İşbirliği Örgütüne girmesinde önemli bir engeldi. İran, 2015 yılında yaptığı nükleer anlaşma ile bu ambargoları kaldırdı. Yani 2015 yılında yaptığı nükleer anlaşma ile İran’ın Şangay İşbirliği Örgütüne girmesi açısından önü açılmış oldu. Ancak iktidarda Hasan Ruhani vardı. Ruhani bir yönü ile Batıya eğilimli bir kişi olarak görüldüğü için Çin ve Rusya, çok fazla imkan vermek istemiyordu.

İran’ın ŞİÖ üyeliğinde Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin ne gibi bir etkisi var?

İbrahim Reisi iktidara geldiğinde ise açıkça Batı karşıtlığı yapmaya başladı. Ayrıca Reisi net bir şekilde Rusya ve Çin ile olan ilişkilerini geliştirebileceğini de söyledi. Aslında Çin ve Rusya bir yönüyle Reisi’yi ödüllendirmiş oldu. Reisi’ye yakın basın yayın organları da bunu ciddi bir propaganda aracı olarak kullanıyor. Bir yandan da Çin ve Rusya, İran’da bulunan muhafazakarların başarılı olmasını ve bir şekilde bunu kullanarak İran ile ola işbirliklerini geliştirmek istiyorlar. Batı’nın ambargo listesinde olan İran için Şangay İşbirliği Örgütü önemli bir pazar haline gelecektir. Öte yandan İran, siyasal ve güvenlik anlamında Örgüt içinde bulunan ülkeler ile işbirliğini geliştirme imkanı elde etti. Bu anlamda İran açısından bakıldığında önemli bir anlaşma.

İran’ın ŞİÖ’ye kabul edilmesi ile birlikte ABD ve Batı’ya olan tutumunda bir değişiklik yaşanır mı?

Şangay İşbirliği Örgütü İran’a propaganda imkanı da sunabiliyor. İran uluslararası anlamda yalnız olmadığını göstermek açısından Örgüte üye olmasını gösteriyor. ‘İran, Şangay İşbirliği örgütüne üye olmasıyla birlikte iddia ettiği isteklerini gerçekleştirebilecek mi?’ bu önemli bir soru… Öncelikle Şangay İşbirliği Örgütü, ABD hegemonyasına karşı kurulmuş bir bölgesel işbirliği örgütü ancak ABD’ye karşı çok sert, saldırgan ve radikal bir mücadele içinde değil. Bu sert ve radikal bir biçimde Batı ile çatışan bir ülke olan İran açısından farklı bir anlam ifade ediyor. Bu şu anlama geliyor, İran Ortadoğu’da sürdürdüğü ABD karşıtlığını Şangay İşbirliği Örgütü üzerinden yürütemez. Önümüzdeki süreçlerde İran’ın tavırları ile Örgüte üye diğer ülkelerin ABD’ye olan tavırları, Örgüt içi durumu nasıl etkileyecek bu da önemli bir konu.

İran’a uygulanan ambargolar, ŞİÖ üyesi diğer devletlerin ticaret yapmasına bir engel oluşturacak mı?

Rusya ve Çin, İran ile olan ticaretini artırmak için İran’ın uluslararası anlaşmaları imzalamasını istiyor. Ayrıca Çin, İran’ın FATF’a ((Financial Action Task Force) da üye olmasını istiyor ancak İran’daki muhafazakar kesim bu anlaşmaya karşı durumda. İran’ın bu anlaşmayı imzalamaması durumunda Şangay İşbirliği Örgütüne üye olması çok etkili olmaz. Çin ve Rusya, İran’a yönelik ambargolara uyuyor ancak şimdi İran’ın Örgüte girmesiyle birlikte, ambargolara uyulmayacak mı? Bu önemli bir soru… Bir diğer önemli husus Çin ve Rusya, İran ile olan ticaret hacmini geliştirmek için nükleer anlaşmaların imzalanmasını bir zorunluluk olarak görüyor. İran, nükleer anlaşmaları imzalamadığı takdirde ticaret yapmak kolay olmayacaktır. Çin ve Rusya’nın Şangay İşbirliği Örgütü üzerinden İran’ı nükleer anlaşmaları imzalaması için ikna etmesi bekleniyor.

ŞİÖ’nün İran açısından önemi nedir?

Bu örgütün yapısına baktığımızda, İran’ın siyasetinden çok farklı. Bakınız, üye ülkelerin bazılarının ABD ile olan askeri anlaşmaları daha fazla. Şangay İşbirliği Örgütüne üye olan devletler kendi aralarındaki sorunları da henüz çözebilmiş değil. Örneğin Hindistan ile Pakistan arasındaki sorunlar devam ediyor ya da Çin, Hindistan ve Pakistan arasındaki gelişmeler… Yani İran’ın propagandasını yaptığı Şangay İşbirliği Örgütü ile gerçek biraz daha farklı. Bütün bunlar İran’ın Örgüte üye olmasının önemsiz olduğu anlamına gelmiyor. İran’ın ilişkilerini geliştirmesi açısından önemli bir adımdır. Dünya nüfusunun önemli bir bölümü, Örgüte üye olan devletlerde yaşıyor. Bu nedenle ticaret açısından önemli bir pazar ama ‘İran bunu değerlendirebilecek koşullara sahip mi?’ ilerleyen günlerde göreceğiz.