MAJİD RAFİZADEH
Mart 2025 itibarıyla, ABD, İsrail ve İran arasında İran'ın nükleer programı konusunda devam eden gerginlik kritik bir noktaya ulaştı. ABD Başkanı Donald Trump'ın İran'a nükleer altyapısını söküp tüm zenginleştirme faaliyetlerini sonlandırması gereken yeni bir nükleer anlaşmayı kabul etmesi için iki aylık bir ültimatom vermesinin ardından gerginlikler tırmandı. Bu, Tahran'ın kabul etmesi pek olası olmayan bir talep.
Bunun yerine, İran'ın yaptırımların hafifletilmesi karşılığında bazı nükleer faaliyetlerine devam etmesine izin verirken diğerlerini sonlandırmasına izin veren 2015 Ortak Kapsamlı Eylem Planı'na (JCPOA) benzer koşullar altında nükleer programını sürdürmekte ısrar ediyor . İki taraf arasındaki pozisyonlardaki çarpıcı karşıtlık, İsrail'in İran'ın nükleer tesislerine karşı askeri eylem düşündüğü bildirilmesiyle birlikte askeri müdahale olasılığı konusunda artan endişelere yol açtı.
Mart 2025'in başlarında Trump, Yüce Lider Ayetullah Ali Hamaney'e hitaben yazdığı bir mektupta İran'a doğrudan bir ültimatom verdi. Tahran'ın iki ay içinde yeni bir nükleer anlaşmayı kabul etmesini veya belirtilmeyen sonuçlarla karşılaşmasını talep etti.
Talepler açıktı: İran, tüm uranyum zenginleştirme faaliyetlerini ve balistik füze programlarını durdurmak da dahil olmak üzere nükleer altyapısını tamamen sökmeli ve uluslararası müfettişler için tüm nükleer tesislere açık, sınırsız erişim sağlamayı kabul etmeliydi. Bunun anlamı, şartlara uyulmamasının askeri eyleme yol açacağıydı ve bu, Ulusal Güvenlik Danışmanı Michael Waltz'un Face The Nation'daki "tüm seçenekler masada" yorumlarıyla daha da pekiştirildi.
Daha geniş ABD stratejisi
Ültimatom, İran'ın nükleer hırslarını sınırlamayı ve Orta Doğu'daki etkisini azaltmayı amaçlayan daha geniş bir Amerikan stratejisinin parçasıdır. Trump yönetimi, nükleer altyapısını tamamen ortadan kaldırarak İran'ı nükleer silah geliştirme yolundan mahrum bırakacak kapsamlı bir anlaşma arayışındadır.
İran'ın Dini Lideri Ayetullah Hamaney ise Trump'ın bu teklifini hemen reddederek, bunu "aldatıcı bir oyun" olarak niteledi. Ulusal güvenliği büyük ölçüde nükleer kapasitesine dayanan bir ülke için tam nükleer silahsızlanma bir seçenek değil .
İran, 2015 Ortak Kapsamlı Eylem Planı'na benzer bir anlaşma istiyor, ancak bazı ayarlamalar da içeriyor. JCPOA, yaptırımların hafifletilmesi karşılığında İran'ın katı sınırlamalar altında sınırlı bir nükleer program sürdürmesine izin veriyordu. İran, herhangi bir yeni anlaşmanın kendisine nükleer programı üzerinde bir miktar özerklik vermesi ve ayrıca ekonomisini önemli ölçüde zorlayan yaptırımların kaldırılmasına yönelik hükümler içermesi gerektiğinde ısrar ediyor.
İran'ın tercih ettiği çerçeve muhtemelen nükleer zenginleştirme programını bazı sınırlamalarla bozulmadan tutmayı içerecektir. Ancak füze programları tartışmaya açık değildir . İran bunları ulusal güvenlik açısından hayati önemde görmektedir - özellikle de bölgede giderek daha düşmanca bir hale gelen ABD ve İsrail varlığı sırasında. İsrail ve ABD ise bu programları bölgesel güvenlik ve istikrara yönelik doğrudan bir tehdit olarak görmektedir.
İran'a bir saldırı olursa , nasıl yanıt verileceğine karar vermek zor olacaktır. Tahran tam ölçekli bir çatışmadan kaçınmaya istekli olsa da, tamamen geri adım atmayı da göze alamaz .
Gerçek bir olasılık
Görünürde bir anlaşma olmaması ve diplomatik çabaların sekteye uğraması nedeniyle askeri müdahale olasılığı çok gerçek bir olasılık haline geldi. İsrail uzun zamandır İran'ın nükleer programından şikayetçi ve bunu varoluşsal bir tehdit olarak görüyor.
Son haftalarda, İsrail'in İran'ın nükleer tesislerine karşı önleyici saldırılar düzenlemeyi düşündüğüne dair haberler çıktı. İsrailli yetkililerin, Amerikalı meslektaşlarıyla askeri seçenekleri görüştüğü bildirildi. Washington Post'ta yayınlanan bir ABD istihbarat raporuna göre , İsrail'in 2025'in ilk altı ayında İran'ın Fordow ve Natanz nükleer tesislerine saldırı girişiminde bulunması muhtemel.
İsrail'in askeri yetenekleri, artık bu tür zor saldırıları gerçekleştirebilecek kadar iyi donanımlı olduğu noktaya kadar gelişti. Sadece son derece gelişmiş istihbarat toplama yeteneklerine sahip olmakla kalmıyor, aynı zamanda hava kuvvetleri de dünyanın en gelişmişlerinden biri. İran'ın derinliklerindeki hedefleri vurabilecek uzun menzilli füzeler ve hassas güdümlü mühimmatlar geliştirmeye büyük yatırımlar yaptı.
Ancak İsrail, İran'ın nükleer tesislerine hava saldırıları düzenleme kapasitesine sahipken , böyle bir saldırıyı gerçekleştirmek kolay bir iş değil. İran'ın nükleer tesisleri ülke genelinde yoğun bir şekilde güçlendirilmiş ve dağıtılmış durumda, bu da hedef alınmalarını ve yok edilmelerini zorlaştırıyor. İsrail, özellikle gelişmiş bombardıman uçakları ve istihbarat desteği şeklinde ABD'nin yardımına ihtiyaç duyacağını kabul etti. Raporlara göre İsrail, İran'ın hava savunmasını delebilen ve hassas saldırılar gerçekleştirebilen ABD gizli bombardıman uçakları istiyor.
İran'a karşı herhangi bir askeri operasyonun başarısı büyük ölçüde ABD-İsrail koordinasyonuna bağlıdır. İki ülke geçmişte ortak askeri tatbikatlar düzenledi ve askeri ve istihbarat konularında yakın bir şekilde koordine oldular. İsrail askeri bir eylemde bulunacak olursa , ABD'nin lojistik ve istihbarat desteği sağlaması ve hatta muhtemelen doğrudan askeri yardımda bulunması neredeyse kesindir.
AFP
İran'ın güneyinde, Tahran'ın 1200 km güneyinde bulunan Buşehr nükleer santralindeki reaktör.
Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA), İran'ın nükleer faaliyetlerini yakından izliyor ve geçen yıl boyunca endişe verici gelişmeler bildirdi. Son IAEA raporlarına göre, İran'ın nükleer programı kritik bir seviyeye ulaştı ve uranyum zenginleştirme seviyeleri artık silah sınıfı malzemeye yaklaşıyor.
Şubat 2025 itibarıyla İran, %60 oranında zenginleştirilmiş 250 kilogramdan fazla uranyum biriktirdi; bu, nükleer silah edinme yolunda önemli bir adımdır. Bu stok, İran'ın gelişmiş santrifüjleriyle birlikte, Washington, Tel Aviv ve dünyanın dört bir yanındaki diğer başkentlerde alarm zillerini çaldı.
IAEA, İran'ın birkaç ay içinde nükleer silah için yeterli parçalanabilir malzeme üretebileceği bir noktada olduğu konusunda uyardı. Bu, bölgesel bir silahlanma yarışını tetikleyebilecek ve Orta Doğu'yu daha da istikrarsızlaştırabilecek bir nükleer patlama olasılığına ilişkin endişeleri artırdı.
Sınırlı seçenekler
Durum daha da vahimleştikçe, İran giderek daha sınırlı seçeneklere sahip olduğunu görüyor. Dış baskılara direnme yeteneği, iç siyasi ve ekonomik zorluklar tarafından giderek daha fazla kısıtlanıyor.
OMAR HAJ KADOUR / AFP
Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esad'ın, Hama kentinin dışındaki Suriye rejimine bağlı Siyasi Güvenlik Şubesi'ne ait bir tesiste, çerçevesi kırılmış bir portresi görüntülendi.
Suriye'deki Esad rejiminin düşüşü -İran'ın uzun süreli önemli müttefiki- bölgedeki dayanağını zayıflatan büyük bir stratejik darbeydi. Dahası, ekonomisi uluslararası yaptırımlar nedeniyle önemli bir baskı altında kalmaya devam ediyor ve bu da hükümetin katı tutumunu sürdürmesini giderek zorlaştırıyor.
İran'a bir saldırı olursa , nasıl yanıt verileceğine karar vermek zor olacaktır. ABD veya İsrail'e karşı misilleme, İran'ın göze alamayacağı ve kaçınmak isteyeceği tam ölçekli bir çatışmaya yol açabilir. Ancak bunu söyledikten sonra, tamamen geri çekilmeyi de göze alamaz .
İran'ın nükleer programıyla ilgili bir çatışma yakında ortaya çıkabilir ve zaten kaynama noktasında olan bölgeye daha fazla yakıt katabilir. İran ise giderek artan baskı ve azalan seçeneklerle karşı karşıya kalarak kendini sıcak koltukta buluyor.
Makale ilk olarak 29 Mart 2025 tarihinde https://en.majalla.com/node/324938/politics/irans-nuclear-programme-and-possibility-military-action yayınlanmıştır.
FACEBOOK YORUMLAR