İran'ın Erdebil Türk şehrinin Kapalı Çarşısı ve Selçuklu ve Safevi mimarisi

İran'ın Erdebil Türk şehrinin Kapalı Çarşısı ve Selçuklu ve Safevi mimarisi
Erdebil Çarşısı kompleksi 12'inci ve 13'üncü yüzyılda  Selçuklular döneminde inşa edilmiştir  ve iranın azerbaycan türklerinin nüfusu çok yoğun olan erdebil eyaletinin  başkenti Erdebil şehrinde bulunmaktadır. 17 Ağustos 1985 tarihinde 1690 sicil numarasıyla İran'ın milli eserlerinden biri olarak tescil edilen bu eser Safeviler döneminde oldukça zengindi.
Erdebil'in tarihi çarşısı Timçe ,Saray, Hamam ve Mescidi içerir.Bu çarşının her yerinde kesik kemerler ve basit kubbeler görebileceğinizi bilmek ilginçtir. kemerler yaklaşık 80 cm çapındadır. Erdebil Çarşısı kubbe kapaklarında çarşının ışık ve aydınlanmasını sağlayan açıklıklar bulunmaktadır, Kuruyemiş hanede çarşı düzeninde dikey olarak yerleştirilmiş. iki paralel çarşı ve her birinde beş kapı ve 51 dükkân bulunmaktadır. Gülşen Sarayı, Zencirli Sarayı'nın önünde yer alan ve Çarşı ve Pir Abdolmalek ile ilgili olan iki çarşı ve bir saraydan oluşmaktadır. Pazarın diğer önemli kısımlarını da tanıtmak istersek, dairesel şekli ve küresel ve basit 13 metrelik kubbesiyle bu kompleks içinde çok ünlü olan dört çarşıyı isimlendirmemiz gerekiyor. Erdebil şehri Safeviler döneminde kralların ve atalarının mezarlarının bulunduğu nedeniyle müreffeh olduğunu, çarşının refahına katkıda bulunmuş olduğunu söyleyebilriz ve bu pazar 10.üncü hicri kameri yüzyılda, özellikle birinci Şah tahmasb safevinin döneminde en önemli pazarlardan biri haline getirmiştir. bu Çarşıda bulunan en önemli bölüm Şeyh Safiyüddin Erdebili'nin türbesinin  geliri onun türbesine , yoksul ve fakirlere yardım etmek için harcanmıştır. Safevi ve Kaçar dönemlerinde külliyeye eklenen kemerler, basit kubbeler külliyenin güzelliğini ikiye katlamıştır. 25 Saray ve bölüm bu pazarda erdabilin türk halkının ihtiyaçlarını karşılamaktadır ve yeni ve modern pazarlar onun kargaşasını azaltamamıştır.çarşının en ünlü rastaları ve bölümleri ,  Kaysari timçesi, Pir Abdolmalek timçesi, zergerler(kuyumcular) ve pamukçular timçesi'dir  . Erdebil gezginleri, Erdebil'in kapalı pazarını gezerek bu çarşıdan Erdebil'in en iyi el sanatlarını ve hediyelik eşyalarını alabilirler. Bu günlerde çarşının mistik atmosferiyle bu çarşının içi her ziyaretçiyi cezbediyor ve bu çarşının yaşamının yüzyıllar sonra devam etmesine neden oluyor.
Erdebil kapalı çarşısı aşağıdaki bölümleri içerir:
 Emri,
Pir Abdolmalek, kayseri, Kaffaşan, kulmalar, Zergerler Çarşısı, Siraclar Çarşısı
Kasaplar Çarşısı,
Bakkal pazarı ,Şapka pazarı
ellafan Pazarı ,Pamuk Pazarı
Mantı çarşısı, bakırcılar çarşısı, bıçakçılar çarşısı, nalbant çarşısı, lehçe çarşısı, kuru yemişhane (Hacı Mirza), Gülşen evi, cuvudler evi, Vekil evi, Yeni ev,
Hacı Ahmad Evi, Hacı şokri Evi, Mecidiye Evi, İmam Cuma Evi, Doğuçi Evi, Timçeh Zancirli

Konum
Altıncı  yüzyılda inşa edilmiş olan Erdebil tarihi çarşısı, Erdebil türk kentinin tam merkezinde yer almaktadır. Bu tarihi çarşı, yarım asır önce İmam Humeyni Caddesi'nin (eski adıyla Pehlevi Caddesi) geçişinden dolayı iki bölüme ayrılmıştır. Erdebil Çarşısı kuzeyden İmam Hüseyin(a.s) Meydanı'na (Taze Meydan), güneyden Ayetullah Talegani Caddesi'ne, Ayetullah Morav Erdebili Bulvarı ve Fecr Meydanı'na, doğudan Ayetullah Kaşani Caddesi'ne ve batıdan Naserli Sufi Caddesi'ne uzanıyor. Ayrıca, Erdebil Ulu Camii Erdebil Çarşısı'nın içinde yer almaktadır.