İran'da Farsça konuşan Türklerin törenleri

İran'daki Türklerin sonbaharın son gecesi çille ve ya yelda gecesinde törenleri

Mehdi Dehkan
araştırmacı yazar

çille yada şile gecesi yılın en uzun gecesi olan sonbaharın son gecesidir ve dünyada Türkçe konuşan etnikler ve dünyanın Doğu'sunda birçok etnikler bu geceyi kutlar, kendilerine has gelenekleri vardır.çille gecesinin kutlamalrının anlamı bir çok türk halkarına göre çile ve acıdan çıkma anlamına gelir.
irandaki türk etniklerde başka halklar gibi bu gecede kendilerine özel kutlamaları var.

azerbaycan türkleri

iranın Azerbaycan bölgesinn halkının Yalda gecesi sofrasında"çille qarpizi" (karpuz ) yer alır ve karpuz yemenin, üşümenin ve yakıcı soğuğun kendilerini etkilemediğine ve kışın soğuğu hiç hissetmediğine inanırlar.

azerbaycan bölgesinde türkçe konuşan kasaba ve köylerin çoğunda, nişanlıların nişan gecesi adaylarına "honça" göndermeleri adettir ve akrabaları honça'yı daha da iyi hale getirmeye yardımcı olur.  honçaların içerisinde şekerler, portakallar, elmalar, narlar, karpuzlar, aynalar ve aynalar  ve süslenmiş kumaşlar yer alır. Akşam karanlığında, ailenin kadınları damadın evine hediyeler getirir ve kutlamalar başlanır.
Daha sonra honçalar büyük tabaklara bırakılarak belirlenen kişilerin üzerine konulur ve gelin evine gönderilir ve  teslim edildikten.daha sonra gelinin annesi onlara para, şeker, çorap gibi hediyeler verir. Ertesi gece, kızın annesi oturma odasındaki tüm  honça katlarını düzenler ve ailenin kadınlarını meyva ve tatlı yemeye davet eder. Gelinin babası, çille'nin payını damada göndermenin yanı sıra, karpuz, meyva, fındık, şekerleme, ayakkabılı, bir parça gömlek ve bir çarşaf içeren kızı ve damadının payını gün batımından önce gönderir.

Çoğu insan bu gece pilav, tavuk ve süt çorbası pişirir ve akşam yemeğinden sonra evdeki atıştırmalıklar arasında kavurka (kenevirli kavrulmuş buğday), fındık, ceviz helvası,havuç helvası,pişmaniye, şeker, meyveler, kavun, karpuz ve üzüm gibi kuruyemişler bulunur. 
Bu gece ailenin beyaz sakalı karpuzu bıçakla keserken (Qada Balamızı Bu Gece kovduk (bugün musibetlerimizi kestik)diye söyler.
meyve ve çöplerin kabukları akan suya dökülür ve bu davranış iyi ve uğurlu kabul edilir.Aile büyüklerinde meyva ve meyva yemek, asil memleketin millî destanlarından , hikâyeler anlatmak yanı sırası, Bayati ve atasözleri okur ve, gece geç saatlere kadar konuşmalar devam eder

Kaşkaylar

kaşkaylara göre Yelda gecesi özel âdetleri vardır ve bu gece kaşkaylar için bir kutlama, neşe ve mutluluğun simgesidir.kaşkaylar yılın en uzun gecesini birlikte geçirirler ve müzik her zaman bu törenin bir parçasıdır. Bu gecede pek çok insan odun toplayıp ateşe verir, sonra ateşin etrafında dönerler ve kadınlar şarkı söyler, sonra ateş kül olunca, üzerinde bir deve veya koyunun ayak izi varsa, deve ve ya dakoyun satın alırlar.kaşkaylrın inançına göre bu olay bereket ve rızkın sembolüdür.

 Diğer kaşkay ritüelleri arasında hikaye anlatma, kamış çalma, grup şarkı söyleme ve dans etme ile yılın en uzun gecesinde "asan"(kolay) müzik  söyleme yer alır.
 Kaşkaylar gecenin son saatlerinde ihtiyarların evinde toplanarak saz, keman gibi çalgılar çalıp fala bakıp birbirlerine kalplerinden mutluluklar dilerler.

 Türkmen

Bu gecede aile bir araya gelerek öykü, mizah, atasözleri gb  okurlar ve özel ritüeller gerçekleştirlir.
Eski zamanlarda insanlar evlerinin ışıklarını bu sabaha kadar açık tutmaları gerektiğine inanırlardı ve kabile büyüklerinin evlerinde bir kûrsi(masanın üstüne yorgan salıp masanın altında kömür yakılır) etrafında toplanarak geceyi sabaha bağlarlardı. (Tabi bu gelenek unutulmuştur)

Bu gece Türkmenler arasında, diğer Türkçe konuşan İranlılar gibi, sofrada çeşit çeşit yemekler var. ama Türkmenler için en önemli ve aslında özel atıştırmalıklar arasında çok popüler olan   kabak yer alır.
Eski zamanlarda kavun ve kabak çekirdeğinin bu gece sofraları için önemli olduğunu belirte biliriz

horasan türkleri

irandaki Horasan'ın Türkçe konuşan etnikleri
 Kuzey Horasan halkının inanıcına göre kış, büyük ve küçük olmak üzere ikiye ayrılır.

çelleye Bozorg'un(büyük çille) ilk gecesine "Shab e çeleh" veya Yılda denilir ve bu gece aileler ailenin büyüklerinin  evine gider ve birlikte  konuşarak meyve, tatlı ve kuruyemiş yerler ve gecenin geç saat  kadar Geceyi neşe ve mutluluk içinde geçirirler.
Kuzey Horasan'daki Shab-e çele'nin geleneklerinden biri, bu ildeki birçok aile tarafından hala uygulanan kabak, şeker pancarı ve pancar pişirmek,
Ceviz içi, badem, susam ve diğer yağlı tohumların dövülmesiyle hazırlanan ve ardından üzüm suyuna batırılan helva Golgoli yemek eskiden kalan bir gelenektir . gecenin başka kısmında yemekten sonra gençlere sık sık  büyükler tarafından atatlılarikram edildiği.
 bu gecede Kuzey Horasan'da kısa hikayeler, fıkralar ve atasözleri anlatmak gibi özel ritüeller vardır.
Kuzey Horasan'da Yalda gecesinin bir başka geleneği  
Akşam, damadın ailesinin genç üyleleri, gelinin evine meyve, kuruyemiş, şekerleme veya yeni giysiler getirir ve gelinin annesi elbise veya bezi boş bir tepsiye koyar ve damadın evine gönderir.

 damadın ailesi eskiden günümüze dayanan bu kadim gelenek biraz değişse de peş peşe neşe ve dansla gelin evine giderdi.

kış gecesi tevlelerin otagı 

ketdilerin oturagı yanağı

buharıda yanar otun yanağı

şebçeresi girdekanı idesi

kende basar gülüb danışmaq sesi

(üstad şehriyar_hayder baba şiirinden bir parça)