İran Cumhuriyet Partisi ve Kaçarların Türk Etniği - Yazar: Nihal KUTLUK

Kaçarlar, 1779-1925 yılları arasında İran’da hüküm sürmüş Türk asıllı bir imparatorluk hanedanıdır. 1925’te dönemin başbakanı Rıza Han’ın darbesiyle yıkılmışlardır. Rıza Han darbesiyle yıkılan Kaçarların yerine Fars milliyetçiliği ideolojisini benimseyen Pehleviler iktidarı ele almışlardır. İran tarihçileri bugüne dek Kaçarların yıkılma sebeplerini çeşitli yönlerden inceleyerek İngiltere’nin Rıza Han’a direkt desteği başta olmak üzere çeşitli sebepler söylemişlerdir. Fakat kasıtlı bir şekilde Kaçarların Türk milletine mensup oldukları, dünyaya ve bölgeye hâkim olan siyasi söylemin neticesinde, Kaçarların Türklüklerini benimseyerek devletçilik anlayışlarının değişebileceği ihtimali ve bazı İran Türkü aydınlarının Rıza Han ile muhalefet nedenleri göz ardı edilmiştir.

   Kaçarların yıkılmasıyla ilgili arşivleri taradığımızda, bazı siyasi grupların Kaçarların Türk olduğunu ve İran onuruna uymadığı söylemlerini görüyoruz. Touraj Atabaki ve Erik J. Zurcher, “Men Of Order” kitabında Atatürk ve Rıza Şah ilişkilerini incelerken Kaçarların son yıllarında Tahran’da yayınlanan Setare-ye İran (İran Yıldızı) gazetesinde yer alan İran Cumhuriyeti Partisi’nin bildirisinde naklen buna değinmişlerdir. (Atabaki, Touraj- J. Zurcher, Erik, 2004, Men of Order: Authoritarian Modernization Under Atatürk and Reza Shah, I.B.Tauris Yay., London). 

10 Mart 1924 Setare-ye İran gazetesinin 144. sayısında yayınlanan İran Cumhuriyeti Partisi’nin bildirisinde Kaçarların Türk oldukları öne sürülürken şu cümleler yer almıştır:

“Bugünün uygar Dünya’sı taç sahibi yöneticilerin saltanatını kabul etmez. Almanlar ve Türkler hem Kayser’in hem Sultanların saltanatına son vermişlerdir. Ama İran’ın hala yabancı bir Türk hanedanının boyunduruğu altında olması acı vericidir. Bu hanedanın kuralları, İran onuru ile uyumlu değildir ve utanç vericidir.”

   İran’ın modernleşme süreci Kaçarlar döneminde başlamasına rağmen İran tarihçileri ve Batılı Oryantalistler İran’ın çağdaş dünyaya uyum sağlama çabalarını Pehlevilerle ilişkilendirmişlerdir. Kaçarlar hakkında tarafsız ve birinci el kaynaklara dayalı az sayıda çalışma mevcuttur. Kaçarların son yıllarına doğru Osmanlı topraklarında yaşayan Ahmet Ağaoğlu ve Ali Bey Hüseyinzade (Turani)  gibi bazı Azerbaycan Türkü aydınlar Kaçarların kendi Türklüklerini benimsemeleri yönünde ciddi çalışmalarda bulunmuş ve sonuç almaya başlamışlardır. Bu çalışmalar İngiltere İstihbaratı’nın direkt müdahalesiyle yarım kalmış ve Kaçarlar’ın yıkılmasıyla Fars Pehleviler’i İran’a hâkim olmuşlardır.

….

Yazar: Nihal KUTLUK

Tebriz Araştırmaları Enstitüsü