İran coğrafyasındaki Azerbaycan Türklerinin od çarşamba gelenek ve törenleri

İran coğrafyasındaki Azerbaycan Türklerinin od çarşamba gelenek ve törenleri
                                                                               Mehdi Dehkan

 

Taş Devrin'den  insan topluluklarının ve toplu yaşamın şehirlerde ve köylerde ve bazen de göçebe olarak ortaya çıkmasından sonra, insanoğlu her zaman yerel inançlara, iklim koşullarına ve mitlere göre farklı mevsimlerde çeşitli törenler düzenlemiştir.
tüm dünyada yaşayan türkler, özellikle Azerbaycan türkleri , iklim ve mevsim koşullarına göre farklı geleneklere sahiptir ve bu gelenekler nesilden nesile korunmuş ve her zaman muhafaza edilmiş ve sürdürülmüştür.

Bu törenlerden biri de yılın son çarşambası ve bu çarşambaya od Çarşambası (veya son Çarşamba) adı verilen Mart ayının son Çarşambası (veya Bayram Ayı) dır.Bu tören Azerbaycan halkı arasında bin yıllardan beri yapılmıştır.
Elbette 4 Çarşamba olan bayram ayının(mart) Çarşambalarının her birinin özel bir adı vardır.Farklı kültürlerdeki insanlar her zaman (su, rüzgar, toprak ve ateş) hayatın ana unsuru olarak görürler.
 Ayın ilk Çarşambası ( su çarşamba), ikinci (toprak Çarşamba ), üçüncü (yel Çarşamba) ve nevruz bayramından ve bayram ayının so çarşamba gününe od Çarşambası olarak adlandırılır. uzun zamandır canlı geçen son çarşamba özel törenler ve geleneklerle kutlanıyor.

Yılın son Çarşamba günü yılın sona eren yılın son Salı akşamından itibaren son Çarşamba günü töreni başlanır.
Bu törende Salı akşamı, gün batımından sonra, gün içinde toplanıp hazırlanan odunlarla açık havada ateş yakılır ve  ateşin yakılması bu geleneksel ve kadim törenin başlangıcını oluşturuyor.

Sonra büyükler ve küçükler bu ateşin etrafında toplanır ve sırayla ateşten atlarlar.
Bu hareket, evrendeki yaşamın ana unsurlarından biri olan ateşin üstesinden gelmenin bir işaretidir ve Azerbaycan halkı bu gece ateşin üzerinden atlayarak, kışın   tüm yaralarını ve soğuk algınlığını ve karanlığını atlayarak yok olduğuna inanır ve ateşin üzerinden yeni bir mevsime girerler.genç kızlar ateşlerinin üzerinden atlayarak yeni bir hayat kurmayı ve bahtlarının açılmasını dilerler.Bir diğer nokta da bazı bölgelerde  üzelik otu ateşin üzerine dökülür ki bu da Azerbaycan halkına göre kış yaralarını ve acılarını yerden kaldırır. 

Herkesin ateşin üzerinden atlayıp atlarken bir bayatı(mani) söylemesi yaygındır:

Atıl Batıl  Çarşamba
bahtım açıl çarşamba

 Damad ailesin'den yeni nişanlı kıza hediye verme

bu törenin yapılması Azerbaycan'da Son Çarşamba töreninin olduğu Salı gecesi gelenektir ve törende sabah vakti damad ailesi yeni nişanlı gelinler için hediyelerini götürürler .Hediye kutusu genellikle yeni giysiler, yerel tarım ürünleri, meyveler ve tatlılardan oluşur.
bu kültürün yanısırası Azerbaycan'da bu gün ağabeylerin küçük kız kardeşlerine hediye olarak Çarşamba pastası almaları ve hediye vermeleri adettendir. 
 bılle bılle
Azerbaycan'da genç kız ve erkek çocukların Son Çarşamba gecesi mahallelilerin kapısına gidip komşunun kapısını çalmaları adettendir.
 Geçmişte, bu törene kaşık çalma kültürüyle eşlik edilirdi ve bazı bölgelerde, yerel halkın yerel gençlerin Bılle Bılle töreni için mahallelilerin geldiklerini bilmeleri için kaşık kaseye konurdu.
Daha sonra yöre halkı ve yaşlılar evin kapısını açar ve gençlerin verdiği turban yada poşeti kapıdan alır ve ceviz, kuru üzüm, badem gibi yöresel tarım ürünlerini hediye verilir.

Yumurta Savaşdırma

Son Çarşamba gecesi töreninde o geceden itibaren anneler ve anne anneler yumurtaları ve soğan kabuklarını tencerelerde haşlayıp boyayarak ailenin çocuklarına ve gençlerine verir.Gece ateşin yanındaki çocuklar ve gençler  yumurtaları birbirine vururlar ve kırılan yumurta kaybeder ve kırılmaz yumurta maçı kazanır.

 Bu gece atıştırmalıklar

 Genellikle ailenin hanımları ve nineleri  sabahtan itibaren akşam yemeği için yemek hazırlar ve birlikte otururlar.Genellikle bu gecenin atıştırmalıkları ayçiçek çekirdeği, kabak çekirdeği ve kavrulmuş kavun olur . Aileleri bu akşam yemek için pilav ve kebap hazırlar.
genç kızların çeşmeye ve nehire gitmesi
bu törende salı akşamından sonraki günün sabah vakitleri genç kızlar bahtılarının aydın olması ve yeni yılda evlenmeleri dileğile çeşmeye ve yakın nehirlere gidip sudan atlarlar  ve çöplü süpürgeyle süyün yüzünü süpürürler ve saksı küzelerde evlerine su getirip evin önü ve bahçesine dökerler.