İdil Nehri Kıyılarındaki Türk Toprakları

İdil Nehri Kıyılarındaki Türk Toprakları
08 Ocak 2025 - 09:45
Akhiskha/Mahsati, Türk milletinin felsefi ve dini yeminleri ve inançları...Kısmet Yunusoğlu/Bakü Devlet Üniversitesi 

Antik Yunan coğrafyacıları - H. Halikarnas (MÖ 484-425), M. Thales (MÖ 640-548), M. Hecataeus (MÖ 550-490), Strabon (MÖ 23 -64), K. Ptolemy (100-170) ..., Arap gezginler - A.F. Bağdadi (879-960), A.F. Hamavi (1273-1331), 14. yüzyılda Batı Avrupalı ​​bilim adamlarından Venedikli kardeşler Federic ve Dominic Pitsigani, A. Oleari (1599-1671)... imzalı haritalarda, seyahat notlarında, bunlarla ilgili eserlerde belirtilen coğrafi adlar Avrupa kıtasının doğu kesiminin etnomorfolojik ve etnofilolojik anlamları öncelikle eski Türk boy-kabile birliklerinin Dil-Aile gruplarına aittir, ancak modern zamanlarda da büyük ölçüde bölgede yaşayan yerli etnik grupların telaffuz ve sözcük tarzının yanı sıra coğrafi özelliklere de özgüdür.
Bugünkü Volga Nehri'nin orta havzasında yaşayan ve İtil/İdil nehri olarak adlandırılan Ural-Altay dil ailesine ait halkların dil-sözlük telaffuzunda (eski Türkçe konuşan kavimlerin dillerinde) (Eski Türk boylarının dillerinde "keskin akan nehir" anlamına gelen) yukarıda adı geçen eski Yunan seyyahlarının haritalarında, M.Ö. X-VIII. binyıllar, Üst Taş Devri ile ilgili olduğunun bir başka kanıtıdır.
Bahsedilen tarihi-coğrafi hususlar, "Herodot'a göre Ural-Volga havzası, M.Ö. 5. yüzyıl" teorisine göre, A.F. Bağdadi'nin "Risalesi" (921-922 yıllarında İtil/İdil nehri havzası seyahatlerinin sonucu) bu bölgelerin asıl halklarının (Oğuzlar, Başgurtlar, Bulgarlar, Hazarlar...) isimlerini göstermektedir. ) ile etnogenetik ulusal düşünce, evrim/düşünce... aynılığı doğrulamıştır.
İtil/İdil Nehri'nin orta ve aşağı kısımlarındaki Biçenak-Bulgar ovasını kapsayan "Juji ulusunun haritası" (F. ve D. Pitsigani'nin kartografik çalışması), aynı zamanda etno-tarihsel, ulusal coğrafi, filolojik ve kültürel özellikleri de oluşturmuştur. - Felsefi...temel ilkeler aynı zamanda yerel etnik grupların Tüm-Türk dil-aile birliğinin de ifadesiydi.
1367 yılında hazırlanan "Cuji Milleti Haritası"nda Orta ve Aşağı İtil Nehri havzası (haritada QY olarak işaretlenmiştir) tamamen Türk Tatar/Moğol kavim ve kavimlerinin toprakları olarak tanımlanmış olup, yazılı kayıtlarda yer almasa da yerli halkların dillerinde oluşan yer adlarının çoğunun 14. yüzyılın 1. yarısından itibaren oluştuğunu belirterek, (Türk kökenli Altın Orda devletinin yerleşim yerlerinin adlarıyla birlikte) 10. yüzyıl dönemi dahil.
Ayrıca İtil/İdil Nehri ve Kuzey Hazar Havzası ile ilgili tarihi ve coğrafi bilgileri yansıtan "Cuji Ulusu Haritası"nda yer alan, Özbek Han İmparatorluğu'nun güney ucu olan Darband kenti ile komşudur. .
Bu bağlamda AVSudakov'un 2016 yılında yayınlanan "Antik coğrafyacıların hayal gücünde Aşağı Volga havzaları" başlıklı makalesi özellikle önem taşıyor ve daha yeni milenyumun başında Türk dili konuşan halkların yeni ve güçlü göçünün gerçekleştiği vurgulanıyor. Uzakdoğu ve Orta Asya'dan Batı'ya doğru uzanan tarihsel ve coğrafi bir devrim döneminin başlangıcı sayılabilir.
Diğer makalelerinde ("Erken Ortaçağ'da Hazar Hanlığı, Kiev Rus'unda, Bizans ve Arap Dünyasında Aşağı Volga'nın Coğrafi Kavramlarının Oluşumu", 2015) ve ayrıca VAGurkin'in (1957) "The XVII-XVIII. Yüzyıllarda Kartografların Gözüyle Orta Volga Havzası" (2007). tarihi-coğrafi tarihi, etnogenezi, ulusal-demografik değerleri, manevi-dini özgürlüğü hakkında değerli bilgiler... Nitekim son bahsedilen kaynakta Sinbir ve Samara şehirleri arasında İtil Nehri boyunca yer alan yerleşim yerlerinin (Molla, Mazi, Yeriklin...köyleri) büyük ölçekli planları verilmiş ve resimlere yer verilmiştir. Camilerin, minarelerin, kubbelerin arka planı...
İtil/İdil nehri havzasındaki Hun-Uygur ve Aral-Altay etnogrup, etnodil ve etno-aile birliğinin önde gelen etnodemografik çizgisi M.Ö. oluşumu binyıllarda ve sonraki yüzyıllarda sözlüksel-dilsel anlambilimin temelini oluşturduğundan, diğer kavimler üzerinde filolojik etkinin izlerini bırakmıştır. Böylelikle yerel halkların dilindeki yer adlarının (Samara ilinin Çardağlı ilçesi, Simbir ilinin Garasu ilçesi (eski Türkçede "kutsal yer" anlamına gelir), Orta İtil nehri kıyısındaki Hunguz/Sungur köyü) morfogenetik analizi yapılmıştır. ), bu coğrafi adların esas olarak İskit-Sak-Hun-Uygur-Kıpçak-Bulgar dillerinden kaynaklandığını, orijinal fonetik-telaffuzunu koruduğunu göstermektedir. ulusal destanların dil tarzında ifade edilenlerin yanı sıra korunmuştur (Başkurdistan EA Akademisyeni TMQaribov (1928-2022), g..en, jeolog RQSadigov (1951), Samara Teknik Üniversitesi öğretmeni, cen ANPorunov...) .
Sınır. Arap seyyah ve bilgin el-Mesudi (10. yüzyıl), Aşağı İtil Nehri bölgelerinde (Kıpçaklar, İskitler, Bulgarlar, Oğuzlar, Hunlar, Uygurlar...) İslam dini öğretilerinin ve felsefesinin oluşmasında ana etken olmuş ve onların ilk destanlar (Gül Galin'in yazdığı "Kayısa ile Yusuf" destanı (13. yüzyıl)...) diğer diller. etno-birliklerin ulusal-kültürel bakış açısının, dil ve aile temel değerlerinin ortaya çıkmasına yol açmışlardır. Bu havzadaki yerel halklarla asimile olan etnik gruplar arasında "Slavlar"ın ("Sliyanlar"-"Etnoakıntılar", "diğer halklarla karışanlar") özel bir yeri vardır.
Havzanın Orta ve Aşağı bölgelerine dağılmış bir dizi antro-oro-hidrotopiminin sistematik analizi, bir kez daha yukarıdaki düşüncelerin doğrulanması için temel oluşturabilir. Mesela bunlardan bazılarını sayabiliriz - Sizran şehri ve nehri, Krymzi nehri... Eski, yerel Türkçe anlamı "düzlüklerde bir vadi oluşturan ince bir nehrin aktığı yer", "aramak" fiili, "Aramak" sözcüğü kökünden türetilmiştir. Sızran Nehri'nin ağzında kurulan aynı adı taşıyan kentte 1683 yılında savunma ve istihkam amacıyla bir kale inşa edilmiştir.
Adını 16. yüzyılın ilk yarısında Doğu Avrupa'da güçlü bir devlet yapısı ve güç oluşturan Kerim/Kırım Yarımadası Türklerinden alan hidronim-Krymza Nehri (50 km uzunluğunda), Sizran Nehri'nin sol koludur. İtil/İdil Nehri'nin orta havzasında akar...
Hungur/Sungur, Teymurja/Şemürşa, Ahmedli, Sayman, Atlaş, Sızran şehri yakınındaki Gubad/Kuvat... zıt anlamlıların açıklanmasına gerek yok.
Yaklaşık olarak aynı enlemde, ancak karşı tarafta bulunan mevcut Samara bölgesinin yer adlarının morfogenetik ve dil-sözdizimsel bileşimi, tamamen eski Türkçe kelimelerden ve kelime kombinasyonlarından doğmuştur. "Samur" toponimi ilk kez 922 yılında Arap seyyah Ebu İbn Faddan tarafından Bulgar Türklerinin yerleşim yeri ve nehri geçen bir köprü olarak anılmıştır. büyük bir kervan yolu üzerinde 1990 yılında derlenen "Hereford haritası"nda anlatılmıştır (bu harita şu anda Büyük Britanya'da bulunmaktadır).
Yahu Gozal Şamil kızının 2019 yılında yazdığı "Çocuklarım" romanında, yerel dilde teyit edilen İtil-Bulgar su nehri, Nogai yüksekliklerinden bahsediliyor, Türkçe/anlamlı yer adlarına geniş yer veriliyor.
Orta İtil/İdil nehri havzasındaki yer adlarının kökeninin bilimsel-teorik ve metodolojik analizinde özgün, milli halk yaratıcılığı büyük önem taşımaktadır. Örnek olarak etnograf-araştırmacı T.İbrahimov 2008 yılında "İske (eski) Atlash" yayınladı. "Avilin'in tarihi" adlı eserden (tarihi-biyografik koleksiyon) bahsedilebilir. Eski söylentiye rağmen doğan antik Ataş köyünün efsanesine göre, yıllar önce burada kaybolan atın anısına, herkesi ocak başına çağıranlar, "Gel misafir ol," demişler. bu bizim Ashakız'ımız, Ashakız... bulduk, bu küçük atı ye... .(restoranımıza misafir olun)...Atlash köyü İtil/İdil nehrinin sağ yakasındaki yükseklerin eteklerinde , Türklü nehri boyunca (uzunluk 273 km, İtil/İdil Nehri'nin Alay Nehri'ne katılan sağ kolu) birleşim yerinin 8-10 km güneyinde, bu köyün 90 km güneybatısında, Bazar Garabulağ yerleşimi (Garabulağ Nehri'nin uzunluğu 56 km'dir) yer alır. 13.000 yıl önce bir yerleşim yeri olduğu kanıtlandı.
Atlash köyü, Turag nehrinin (eski Bulgarlarda bir savaşçının, şövalyenin adı) ağzındaki antik Turay kentinin (Ruslar tarafından "Kuznetsk" şehri olarak anılır) 70 km güneydoğusunda yer almaktadır.
T.İbrahimov'a göre Orta ve Aşağı İtil nehir havzasının yer adlarının etnogenezi, öncelikle Hazar Kağanlığı, Büyük Bulgar devleti, İtil/Bulgar egemenliği, Kıpçak-Hun'un tarihi, coğrafyası ve filolojik etkileriyle oluşmuştur. imparatorluk, Juci ulusu...
Orta ve Aşağı İtil/İdil nehri havzasındaki eski Türk ocaklarının Aral/Ural ve Altay dil grupları, aile birlikleri halinde M.Ö. Bölgenin elverişli coğrafi konumunun yanı sıra (ana ticaret ve kervan yolları üzerindeki konumu, verimli toprak-mera örtüsünün geniş alanı, nehir havzasının önemi...) 10.-6. binyıllarda oluşumu ve yaygınlaşması. ) yanı sıra sürekli siyasi ve askeri operasyonların yapıldığı bir alan olması da karakterize edilmektedir.
Bütün bunlar Türk halklarının bölgedeki tarihi-coğrafi varlığını kanıtlayan faktörlerdir.
Kaynak: 7 Ocak 2025, turkkustan.az

 

FACEBOOK YORUMLAR

YORUMLAR

  • 0 Yorum