İbrahim Maraş: AKILCILIK VE MÜSLÜMAN DOGMATİZMİ

İslam düşüncesinde, akla gerçek anlamda değerini veren ve mümkün olduğunca bütüncül ve tutarlı bir düşünce sistemi kuranlar filozoflardır. Bunların dışındakilerin hepsi, nassı temel aldıkları ve İslam’ı evrensel bir din olarak aklî bir tutarlılıkla yorumlayamadıkları için dogmatiktirler. Ancak Müslüman dogmatikler de kendi içerisinde üçe ayrılır:

1. Nas merkezli düşündükleri halde akla değer veren Yarı Dogmatikler (Mutezile, Maturidilik ve kısmen felsefeden etkilenen Eşarilik). Bunlar akla değer verseler de; Fail-i muhtar Tanrı anlayışları, nedenselliği reddedici düşünceleri, kötülüğü Tanrı’ya atfetmeleri veya insana atfedeyim derken Tanrı’yı devre dışı bırakmaları, mucize konusundaki görüşleri vb. dolayısıyla tutarlı bir sistem ortaya koyamamışlardır.

2. Nas merkezli düşünen ve aklı reddetmek için yine aklı kullanan Ilımlı Dogmatikler (Çoğunluk Eşariler ve kısmen Hanbeliler). Bunlar, her geçen gün üçüncü gruba yakınlaşmaktadırlar.

3. Nassı temele aldıkları ve her şeyi ona göre ayarlamak gerektiğine inandıkları için aklı tamamen bir kenara koyan, zamana ve değişime bütünüyle direnen İmancı (Fideist) Dogmatikler (Ehl-i Hadis ekolü ve çoğunluk Hanbeliler ve günümüz selefileri). Bunun adına Hadis Müslümanlığı da diyebiliriz.

Bu üç tür dogmatizmin de ortak özelliği; aklı bir şekilde sınırlamaları, bütüncül ve kuşatıcı olmayan, tutarsız deliller ve görüşler ortaya koymalarıdır.

Bu dogmatiklerin ilk iki grubunu Hristiyan veya Yahudi dogmatizmi ile karıştırmamak gereklidir. Çünkü onlardan belirli oranlarda farklıdırlar. Üçüncüsü ise tipik bir Hristiyan ve Yahudi dogmatizmidir. Bunlara göre sadece filozoflar değil, kendilerinin dışındaki diğer ekoller de bidat ehlidir ve Müslüman değildir.

Günümüzdeki durum, İlahiyatlar da dahil, her geçen gün üçüncü sınıfa doğru evrilmektedir. İbrahim Maraş