Faruk Nafiz Çamlıbel ve Han Duvarları / Nihad Sami BANARLI

Faruk Nafiz, 1898 Mayısının 18. Cuma günü, İs­tanbul’da doğmuştur. Babası, eski Orman ve Maâdin Nezâreti başkâtiplerinden Süleyman Nafiz Bey’dir. Annesi Rûhiye Hanım, tüccardan İbrûhim Necâti Bey in kızıdır.

Faruk Nafiz, ilk tahsilini Bakırköy Rüşdiyesi’nde yapmış, orta tahsilini Hadıka-i Meşveret îdâdîsi’nde tamamlamıştır. Yüksek tahsil için de bir müddet Tıb Fakültesi’ne devâm etmiştir.

Daha Tıb Fakültesi’nde talebe iken neşrettiği şiirleriyle dikkati çeken şâir, kısa zamanda şiir ve sanat çevrelerinde tanınmış; büyük takdir ve alâka görmüştür. Onun ilk şiirleri Peyâm-ı Edebî’de (1913- 1914), Edebîyat-ı Umûmiye Mecmûası’nda (1916- 1919), Yeni Mecmûa’da (1918), Ümîd Mecmûası’nda (1919-1921), Şâir (1918-1919), Büyük Mecmûa (1919), Nedîm (1919) mecmûalannda; Birinci Kitap, İkinci Kitap gibi İsimlerle, sekiz kitap hâlinde çıkan, şiir-nesir ve hikâye kitaplarında (1920-1921) ve Yarın (1921-1922) mecmûası’nda neşrolunmuştur.

1917-1918 de îleri Gazetesi yazı heyetine katılan Faruk Nafiz, 1922’de bu gazetenin temsilcisi olarak Ankara’ya gitmiş, aynı yıl, Kayseri Lisesi ede­biyat muallimliğine gönderilmiştir. 1924 de Ankara Erkek Muallim Mektebi, 1925’te Ankara Kız Lisesi edebiyat muallimi olmuş, ayrıca Ankara Lisesi’nde edebiyat okutmuştur. 1932’de İstanbul’da Kabataş Lisesi edebiyat muallimliğine nakledilen şâir, bu li­sedeki muallimliği sırasında ayrıca Amerikan Kız Koleji’nde yıllarca, edebiyat dersi vermiştir.

Faruk Nafiz, 1946 da Demokrat Parti’den, İs­tanbul Milletvekili seçilmiş ve onun mebusluk ha­yâtı 27 Mayıs 1960 ihtilâline kadar devâm etmiştir. Bu ihtilâlde, bütün milletvekili arkadaşlarıyle bir­likte tevkif edilerek Yassıada’ya gönderilen şâir, Ha­ziran 1960’tan Eylül 1961’e kadar burada kalmış ve meşhur Yassıada Mahkemesi sonunda suçsuz gö­rülerek berâat etmiştir. Bu hâdiseden sonra siyâsi hayâta devâm etmek istemeyen şâir, sâdece Yassıada’da arkadaşlarıyle birlikte mâruz kaldığı acı baskı’yı, çok kuvvetli ve çok mânâlı, satirik dörtlükler hâilinde nazmederek, vaktiyle yazdığı Han Duvarları şiirine mukabil, Zindan Duvarları adiyle, yassı bir kitap hâlinde neşretmiştir.

Ankara ve İstanbul’da edebiyat muallimliği yap­tığı yıllarda Güneş, Tavus, Hayat, Yedigün ve bizzat çıkardığı Anayurd mecmualarından başka Ankara ve İstanbul’un muhtelif mecmûa ve gazetelerinde şiir­ler, fıkralar, makale ve musâhabeler neşreden Faruk Nafis, yine İstanbul’da Akbaba ve Karikatür gibi mi­zah mecmûalanna Deli Ozan ve Çamdeviren takma adlanyle mizâhî ve satirik manzûmeler yazmıştır.

★

Faruk Nafiz, şiire, bir gönül iklimi olan memle­ketinin mahalli ve târihî atmosferine uygun, bir aşk fâiri olarak başlamıştır: Onun ilk şiirleri, İstanbul’­da Balkan Savaşı’nın, ve Birinci Dünyâ Harbi’nin kaybedildiği, üzgün ve ümitsiz yıllardaki romantik duygular içindedir: Böyle devirlerde insanların her şeyden çok, ya Allah’a, ya aşka, yâhud da her ikisine sarıldığı görülür. Devrin marazı hassâsıyeti, genç in­san gönüllerini aşk ürperişlerine daha kuvvetle sü­rükler.

1918’lerden 1930’lara kadar olan zaman içinde edebiyâtımızın yegâne kudretli aşk şâiri şöhretiyle tanınan ve şiirleri o zamânın genç kız ve genç erkek defterlerine ihtimamla yazılan Faruk Nafiz’in bu ba­şarısında Türkçe’yi güzel kullanışının te’siri çok bü­yüktür. O kadar ki Faruk Nafiz, meselâ, aruz’la söylediği şiirlerde bu vezni bir Türk arûzu haline koyan Muallim Nâci, Tevfik Fikret, Mehmed Âkif, Ahmed Hâşim ve Yahya Kemal serisinin son usta şâiridir.

Onun şiiri, bilhassa bu meziyeti bakımından, üstad şâir Yahya Kemal tarafından takdir edilmiş ve:

Bir lübbüdür cihanda elezz-î lezâizin,

Her mısra-ı güzidesi Fârûk Nâfiz’in.

gibi, Yahya Kemal’in her şâir için kolay söyleyeme­yeceği bir iltifatla değerlendirilmiştir.

Yıllar ilerledikçe, aşk şairliği esas vasfını kay­betmemekle berâber; Faruk Nafiz’in şiire daha baş­ka duygu ve düşünceleri getirdiği de olmuştur: Fa­kirlerin ve muztariplerin derd ortağı olmak; yeni şiire eski şiirden bâzı asil çizgiler aksettirmek; ilha­mını Kısas-ı Enbiyâ’dan alan, yeni duygu ve düşünce şiirleri söylemek; şiire, ince, İstanbul peyzajları iş­lemek v.b. gibi türlü ilhamlar, teessürler; duygular, düşünceler, bu şiirlere dikkate değer bir çeşitlilik vermiştir.

Fakat Faruk Nafiz’in bir de memleket şâirliği devresi vardır:

Şâir, çocukluk ve gençlik hayâtını yaşadığı Balkan Harbi, Birinci Dünya Harbi ve İstiklâl Savaşı yıllarında, çeşitli yurd felâket ve ıztırapları içinde büyümüştü. 1922’de İleri Gazetesi muharriri olarak Anadolu’ya geçmiş, bir müddet Ankara’da kaldıktan sonra, edebiyat muallimi olarak, Ulukışla yoluyla, Kayseri’ye gitmişti. Faruk Nafiz’in Anadolu’yu için­den tanımasına fırsat veren bu yolculuk, 1928’de da­ha geniş bir imkânla tamamlanmıştı: Devrin Maârif Vekili Mustafa Necati’nin riyâsetindeki Şark Vilâ­yetlerini Tedkik Heyeti’nde bulunan şâir, bu heyetle Sivas, Erzincan, Gümüşhâne, Trabzon, Erzurum il­lerimizi görmüş ve dönüşte Kastamonu’yu tanımak fırsatını bulmuştu. O târihlerde bir İstanbul şâiri için çok mühim ve çok yeni olan bu çeşit vatan içi seyahatleri, Faruk Nafiz’in edebi hayâtında dönüm noktası olmuştu: Bu devirde, şâirin sanatında bir memleket edebiyâtı vücûda getirme ideali yer tutar.

Faruk Nafiz, bu idealin ilk şâhesarini Han Duvarları adlı büyük şiiriyle vermiştir. Han Duvarları’ndan başka Kızıl Saçlar gibi ve mühim bir kısmı Hayat Mecmûası’nda (1926-1928) çıkan Çoban Çeşmesi, Sanat, Yolcu ile Arabacı, Çankaya, Kız Hüseyin’i Vurdular, Memleket Türküleri, Dağlar, Ayşe Sana, Ali,  , Allaha Ismarladık, Bugün Yoldan Geçenler v.b. gibi  manzûmeleri, hep bu idealin ve bu yurd intıbâlarının şiirleridir[1].

Bu şiirlerin bir kısmı da vezin, sekil, dil ve söyleyiş bakımından, Türk halk şiirinin lezzetini tattırır. Memleket şiirler söylemek, Faruk Nafiz için, Anadolu’yu birçok cepheleriyle içinden tanımış ol­maktan doğan bir anlayıştır. Şâir, bu arada, Türk şiirinin, umûmiyetle, Türk edebiyâtının o devirde na­sıl bir yol tâkip etmesi lâzım geldiğini, sağlam bir görüşle, düşünür. Onun Sanat isimli şiirinde, bizzat yapmaya çalıştığı bu memleket edebiyatı’nın bir fel­sefesi vardır. Bu manzûmede egzotik veyâ kozmopo­lit sanat zevkiyle yerli ve millî sanat anlayışı ustalık­la karşılaştırılır ve şâir, sebebini de belirterek bu, ikinci sanatı tercih eder:

Başka san’at bilmeyiz, önümüzde dururken,

Söylenmemiş bir masal gibi Anadolu’muz.

Arkadaş, biz bu yolda türküler tuttururken,

Sana uğurlar olsun, ayrılıyor yalumuz!

Ancak Memleket Edebiyatı yapmak, Faruk Nafız için, o yıllarda üzerinden geçen fırtınalarla sarsılmış, fakirleşmiş, muztarip Anadolu’nun bu hâlin­den istifâde eden bir gösteriş yapmak’tan ve her tür­lü siyâsi maksatlarla yabancı ideolojilerden uzak, samimi bir harekettir. Bunun içindir ki şâir, Anadolu’­nun ıztırabına yerinde ve kuvvetli çizgilerle temas etmekle beraber, daha çok, o perişan hâliyle bile gü­zel ve sevimli bir vatanda yasayan halkımızın incelik ve üstünlüklerini gösteren, iyi ruhlu bir edebiyat meydana getirmiştir. Yine bunun içindir ki Faruk Nafiz’ in bu tarz şiirlerinde dört asır evvelki saz şâiri Karaca Oğlan’ın şiirlerini besleyen, yurd güzellerine ve yurd güzelliklerine âit, yerli çizgiler görülür:

Yağ kandillerinin ve türlü bakımsızlıkların isleri ile kararmış han duvarları’ nda birer âyet gibi ışılda­yan âşık tarzı şiirler; fidan veya söğüd boylu köy kız­ları; toprağa diz vuruşları içimizi kımıldatan, dağ gi­bi Türk zeybekleri bunlar arasındadır. Bu şiirlerde, tekerleklerinde memleketin inlediği duyulan, emekdar kağnılar’la kuş uçmaz yollardan pervasız akıp giden, kızıl saçlı köy kızları da vardır; bir yerden bir yere durmaksızın yolcu taşıyan ve ömürleri yol­larda geçen arabacıların duyguları da…

Kısaca, bu şiirlerde görülen, o zaman için yeni dünyâ büyük romancı Reşad Nuri’nin Anadolu sahneleri’yle süslü romanlarında olduğu gibi, yalnız ze­kâlarında, tecrübe, tevâzu’ ve irfanlarında değil, iztıraplarında da bir incelik ve sevimlilik bulunan, sı­cak ve asil bir milletin dünyâsıdır.

★

Han Duvarları kitabı, Faruk Nafiz’in şiirde Mem­leket Edebiyatı yapmak istediği yıllarda söylenmiş şiirleriyle tertiplenmiştir. Bu kitaba, şâirin daha baş­ka zamanlarda, hece ile ve aruz’la söylediği daha baş­ka şiirler de alınmıştır. Fakat bu şiirleri okuyanlar, onlarda yine bir memleket şâiri’nin hususiyetlerini bulacaklardır. Esasen, Faruk Nafiz’in san’atında çok mühim bir vasıf, onun şiirlerinin ne Doğu ne de Batı edebiyatlarının özentisinde olmayan yerliliğidir.

Aynı şiirlerde, okuyucu, sâde, temiz ve âhenkli bir Türkçe’nin zevkini duyacaktır. Asrımız Türkçesini çok iyi kullanan, ve Türk milletinin meydana getirdiği dile şuurla sâdık kalan Faruk Nafiz, kendi çağının şiir Türkçesine:

Hangi sözlerle ninem gönlünü açmışsa bana,

Ben o sözlerle gönül vermedeyim sevgilime.

Sözlerim ninni kadar duygulu olmak yaraşır,

Bağlıdır çünkü dilim gönlüme, gönlüm dilime.

kıt’asında belirttiği gibi, gönül dili vermeğe mu­vaffak olan şâirlerdendir.

★

Eserleri:

Faruk Nafiz’in bellibaşlı eserleri, şiir kitapları ile, manzum ve mensur tiyatrolardır. Şâirin, ayrıca roman ve mizah vâdisinde yazılmış ve kitap hâlinde neşrolunmuş eserleri de vardır:

Şiir Kitapları: Şarkın Sultanlan (1918), Gö­nülden Gönüle (1919), Dinle Neyden (1919), Çoban Çeşmesi (1926), Suda Halkalar (1928), Bir ömür Böyle Geçti (seçme şiirler, 1933, 4 defa basılmıştır.), Elimle Seçtiklerim (1934), Akarsu (1936, 1940), Tatlı Sert (mizâhî şiirler, 1938), Akıncı Türküleri (1938, 1939), Heyecan ve Sükûn (seçilmiş şiirler, 1959), Zindan Duvarlan (Yassıada şiirleri, 1967), Han Duvarlan (1969).

Tiyatro Eserleri: Canavar (Manzum piyes, 1925, 1965), Akın (Manzum piyes, 1932, 1965), öz- yurt (Manzum piyes, 1932, 1965), Kahraman (Man­zum piyes, 1933, 1965), Yaylâ Kartalı (1945), Dev Aynası (Henüz neşrolunmamıştır). Şâirin bundan başka İlk Göz Ağrısı isimli, bir piyes adaptasyonu vardır.

Mektep Temsilleri: Bir Demette Beş Çiçek (1933), Yangın (1933).

Roman: Yıldız Yağmuru (1936).

Nihad Sami BANARLI