Emir Şıktaş: AZERBAYCAN'IN İLK CUMHURBAŞKANI MEHMET EMİN RESULZADE 'NİN DOĞUM GÜNÜ
31 Ocak 2021 - 22:28
AZERBAYCAN’IN İLK CUMHURBAŞKANI MEHMET EMİN RESULZADE ‘NİN DOĞUM GÜNÜ
31 Ocak 1884 Yılında Baku’de dünyaya gelmiştir. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin kurucusudur. Azerbaycan Devletinin ilk Cumhurbaşkanı ve Müsavat Partisinin ilk lideri olmuştur. 1918 de kurduğu devlet Türk ve İslam Dünyası'nda ilk cumhuriyet rejimi olan devlettir.
Babası Molla Elekber Resulzade, annesi ise Zinyet Zal'dır. İlk eğitim ve öğretimini ailesi yanında alan Muhammed Emin Resulzade, sonradan Teknik okula gitmiştir. 1902'de "Müslüman Gençlik" teşkilatını kurmuştur. 1903'te ilk makalesi "Şark-i Rus" gazetesinde, sonra "Hayat", "İrşad", "Terakki" ve başka gazetelerde makaleler yazmıştır.
"Tekamül" (Bakü), "İran-i Nov" (Tahran), "Açık Söz" (Bakü 1915-1917), İstanbul'da yayınlanan "Yeni Kafkasya" (1923-1928), "Azeri Türk" (1928-1929), "Odlu Yurd" (1929-1931) ve 1933-1939'da Berlin'de yayınlanan "Kurtuluş" dergilerinin ve "İstiklal" gazetelerinin kurucusu olmuştur. 1952'de ise Muhammed Emin Resulzade rehberliği ile "Azerbaycan" dergisi kurulmuştur.
İran da 1908-1911 döneminde meydana gelen İran inkılabı sonrası isyancıların hürriyet ordusu Tahran'a girmiş ve İran'da meşrutiyet ilan edilmişti. Muhammed Emin, Tahran'da günlük çıkardığı Batılı tarzdaki ilk gazete olan "Yeni İran" (İran-ı Nev) gazetesinin müdürü ve başyazarı olmasına rağmen, bu gazete çıkarma girişimden vazgeçerek Türkiye'ye gelmiştir.
Muhammed Emin Resulzade'nin gazeteci kimliğinin yanı sıra yazdığı, birtakım kitaplar da yayınlanmıştır. Bunlardan biri olan, "Azerbaycan Cumhuriyeti" adlı kitabını 1922'de Türkiye'de yayınlamıştır.
Rus - Japon savaşı sonucu yenilen Çarlık Rusyası yerine hemen kurulmaya çalışılan Rus devleti kurulması aşamasında özgürlük mücadelesi veren birçok siyasi kişiyi takibe almış ve bunlardan biriside İran da olan Resulzade’dir. Resulzade, İranda Settar Han hareketi ile yakından ilgilenmiştir.
Çoğunluğunu Azerbaycan Türkleri’nin oluşturduğu meşrutiyet taraftarı aydınların sosyal demokrat düşüncelerle tanışmasında önemli rol oynadı. 1910’da İran Demokrat Partisi’nin kurucuları arasında yer aldı ve partinin merkez komitesine seçildi. Bir yandan Îrân-ı Nev’de (1909) Rus hükümetini eleştiren makaleler yazarken diğer yandan Bakü’deki Terakkî gazetesine “İran Mektupları” adıyla seri yazılar gönderdi. Onun bu iki gazetede çıkan yazıları İran Meşrutiyet Hareketi’nin önemli kaynakları arasındadır.
İran’da emperyalizme karşı açılan meşrutiyet cephesinin ilk hedeflerinden biri Rusya idi. Bu sebeple çok geçmeden Rusya’nın askerî müdahalesiyle İran Meşrutiyet Hareketi kanlı bir şekilde bastırıldı ve Resulzâde Rus hükümetinin isteği üzerine sınır dışı edildi (Mayıs 1911)
1911-1913'te İstanbul'da Türk Ocağı'nda çalışmıştır.
1913 yılında Bakü'ye dönmüştür. Yine basın alanında faaliyetlere devam ettiği gibi, Müsavat Partisi ile de siyaset yapmaya başlamıştır. 1918'deki Ekim Devrimi sonrasında meydana gelen otorite boşluğunda, 28 Mayıs 1918'de Azerbaycan'ın bağımsızlığını ilan etmiş, akabinde Azerbaycan Millî Şurası başkanı olmuştur.
Kurduğu devlet Müslüman ülkeler arasında kadına seçme ve seçilme hakkını veren ilk devlettir.
Resulzade, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı süresince birçok reform yapmıştır.
Toparlanan Sovyet Rusya'nın Kızıl Ordu'su 27 Nisan 1920'de Azerbaycan'a girerek, ülkeyi 1991'e kadar sürecek olan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti idaresine aldı.
İşgal olayı sonrası tutuklanan Cumhurbaşkanı Mehmed Emin Resulzade'nin ölüm cezası, 1922 yılında yönetimdeki Stalin'in isteğiyle idam cezasından sürgüne çevrilmiştir. Sürgün hayatını; Türkiye'nin, Polonya'nın ve Almanya'nın bazı şehirlerinde geçiren Resulzade, Azerbaycan'ın bağımsızlığı uğrundaki çalışmalarına devam etmiştir.
ilk gençlik yıllarından itibaren Rus sömürge siyasetine karşı hürriyetçi ve inkılâpçı bir tavır takındığı, sadece Kafkasya müslümanlarının değil bütün Rusya müslümanlarının, İran ve Türkiye’nin problemleriyle ilgilendiği anlaşılmaktadır.
Resulzâde, 1903’ten itibaren kurulmaya başlayan ve Azerbaycan’da millî bilincin, sosyal ve kültürel hayatın gelişmesinde önemli etkisi bulunan Sefa, Necat, Edep Yurdu, Cem‘iyyet-i Hayriyye gibi derneklerde görev aldı. Bir süre Terakkî’nin, 1908’de geçici olarak İrşad’ın redaktörlüğünü üstlendi. Öte yandan siyasal olaylarda, gösteri ve mitinglerde aktif rol aldı. Aynı dönemde Bakü petrol işçilerine ve Kafkasya’nın çeşitli yerlerine gönderilen inkılâpçı broşürlerin yazılması ve dağıtılması işine katıldı. Amcasının oğlu Mehemmedeli Resulzâde vasıtasıyla bu yıllarda Stalin’le tanıştı. Stalin’le birlikte bazı faaliyetlere girişti, onu birkaç defa ölümden kurtardı. Aynı zamanda edebiyatla da ilgilenen Resulzâde bu dönemde millî duyguları uyandıran Karanlıkta Işıklar (1908) ve Nâgehân Belâ (1908) adlı piyesleri kaleme aldı. Bu yıllarda imparatorluğun bütünlüğünü korumakta ısrar eden, esir halkların hürriyet isteklerine karşı çıkan Rus sosyal demokratlarına olan inancını kaybetmeye başladı. Düşünceleri Azerbaycan’ın ve diğer esir halkların Rusya içinde muhtariyet kazanması yönünde değişime uğradı.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı Resulzade, 1947'de Türkiye'ye geldi ve 1949 yılında "Azerbaycan Kültür Derneği"ni kurdu. Kurdukları Azerbaycan Derneği Ankara’da halen faaliyetine devam etmektedir.
Azerbaycan’ın ilk Cumhurbaşkanı Resulzade, 6 Mart 1955 tarihinde Ankara'da vefat etti ve Cebeci asri mezarlığında son yolculuğuna uğurlandı. Allah rahmet etsin.
Kaynaklar; Vikipedi - TDV Ansiklopedileri.
31 Ocak 1884 Yılında Baku’de dünyaya gelmiştir. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin kurucusudur. Azerbaycan Devletinin ilk Cumhurbaşkanı ve Müsavat Partisinin ilk lideri olmuştur. 1918 de kurduğu devlet Türk ve İslam Dünyası'nda ilk cumhuriyet rejimi olan devlettir.
Babası Molla Elekber Resulzade, annesi ise Zinyet Zal'dır. İlk eğitim ve öğretimini ailesi yanında alan Muhammed Emin Resulzade, sonradan Teknik okula gitmiştir. 1902'de "Müslüman Gençlik" teşkilatını kurmuştur. 1903'te ilk makalesi "Şark-i Rus" gazetesinde, sonra "Hayat", "İrşad", "Terakki" ve başka gazetelerde makaleler yazmıştır.
"Tekamül" (Bakü), "İran-i Nov" (Tahran), "Açık Söz" (Bakü 1915-1917), İstanbul'da yayınlanan "Yeni Kafkasya" (1923-1928), "Azeri Türk" (1928-1929), "Odlu Yurd" (1929-1931) ve 1933-1939'da Berlin'de yayınlanan "Kurtuluş" dergilerinin ve "İstiklal" gazetelerinin kurucusu olmuştur. 1952'de ise Muhammed Emin Resulzade rehberliği ile "Azerbaycan" dergisi kurulmuştur.
İran da 1908-1911 döneminde meydana gelen İran inkılabı sonrası isyancıların hürriyet ordusu Tahran'a girmiş ve İran'da meşrutiyet ilan edilmişti. Muhammed Emin, Tahran'da günlük çıkardığı Batılı tarzdaki ilk gazete olan "Yeni İran" (İran-ı Nev) gazetesinin müdürü ve başyazarı olmasına rağmen, bu gazete çıkarma girişimden vazgeçerek Türkiye'ye gelmiştir.
Muhammed Emin Resulzade'nin gazeteci kimliğinin yanı sıra yazdığı, birtakım kitaplar da yayınlanmıştır. Bunlardan biri olan, "Azerbaycan Cumhuriyeti" adlı kitabını 1922'de Türkiye'de yayınlamıştır.
Rus - Japon savaşı sonucu yenilen Çarlık Rusyası yerine hemen kurulmaya çalışılan Rus devleti kurulması aşamasında özgürlük mücadelesi veren birçok siyasi kişiyi takibe almış ve bunlardan biriside İran da olan Resulzade’dir. Resulzade, İranda Settar Han hareketi ile yakından ilgilenmiştir.
Çoğunluğunu Azerbaycan Türkleri’nin oluşturduğu meşrutiyet taraftarı aydınların sosyal demokrat düşüncelerle tanışmasında önemli rol oynadı. 1910’da İran Demokrat Partisi’nin kurucuları arasında yer aldı ve partinin merkez komitesine seçildi. Bir yandan Îrân-ı Nev’de (1909) Rus hükümetini eleştiren makaleler yazarken diğer yandan Bakü’deki Terakkî gazetesine “İran Mektupları” adıyla seri yazılar gönderdi. Onun bu iki gazetede çıkan yazıları İran Meşrutiyet Hareketi’nin önemli kaynakları arasındadır.
İran’da emperyalizme karşı açılan meşrutiyet cephesinin ilk hedeflerinden biri Rusya idi. Bu sebeple çok geçmeden Rusya’nın askerî müdahalesiyle İran Meşrutiyet Hareketi kanlı bir şekilde bastırıldı ve Resulzâde Rus hükümetinin isteği üzerine sınır dışı edildi (Mayıs 1911)
1911-1913'te İstanbul'da Türk Ocağı'nda çalışmıştır.
1913 yılında Bakü'ye dönmüştür. Yine basın alanında faaliyetlere devam ettiği gibi, Müsavat Partisi ile de siyaset yapmaya başlamıştır. 1918'deki Ekim Devrimi sonrasında meydana gelen otorite boşluğunda, 28 Mayıs 1918'de Azerbaycan'ın bağımsızlığını ilan etmiş, akabinde Azerbaycan Millî Şurası başkanı olmuştur.
Kurduğu devlet Müslüman ülkeler arasında kadına seçme ve seçilme hakkını veren ilk devlettir.
Resulzade, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı süresince birçok reform yapmıştır.
Toparlanan Sovyet Rusya'nın Kızıl Ordu'su 27 Nisan 1920'de Azerbaycan'a girerek, ülkeyi 1991'e kadar sürecek olan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti idaresine aldı.
İşgal olayı sonrası tutuklanan Cumhurbaşkanı Mehmed Emin Resulzade'nin ölüm cezası, 1922 yılında yönetimdeki Stalin'in isteğiyle idam cezasından sürgüne çevrilmiştir. Sürgün hayatını; Türkiye'nin, Polonya'nın ve Almanya'nın bazı şehirlerinde geçiren Resulzade, Azerbaycan'ın bağımsızlığı uğrundaki çalışmalarına devam etmiştir.
ilk gençlik yıllarından itibaren Rus sömürge siyasetine karşı hürriyetçi ve inkılâpçı bir tavır takındığı, sadece Kafkasya müslümanlarının değil bütün Rusya müslümanlarının, İran ve Türkiye’nin problemleriyle ilgilendiği anlaşılmaktadır.
Resulzâde, 1903’ten itibaren kurulmaya başlayan ve Azerbaycan’da millî bilincin, sosyal ve kültürel hayatın gelişmesinde önemli etkisi bulunan Sefa, Necat, Edep Yurdu, Cem‘iyyet-i Hayriyye gibi derneklerde görev aldı. Bir süre Terakkî’nin, 1908’de geçici olarak İrşad’ın redaktörlüğünü üstlendi. Öte yandan siyasal olaylarda, gösteri ve mitinglerde aktif rol aldı. Aynı dönemde Bakü petrol işçilerine ve Kafkasya’nın çeşitli yerlerine gönderilen inkılâpçı broşürlerin yazılması ve dağıtılması işine katıldı. Amcasının oğlu Mehemmedeli Resulzâde vasıtasıyla bu yıllarda Stalin’le tanıştı. Stalin’le birlikte bazı faaliyetlere girişti, onu birkaç defa ölümden kurtardı. Aynı zamanda edebiyatla da ilgilenen Resulzâde bu dönemde millî duyguları uyandıran Karanlıkta Işıklar (1908) ve Nâgehân Belâ (1908) adlı piyesleri kaleme aldı. Bu yıllarda imparatorluğun bütünlüğünü korumakta ısrar eden, esir halkların hürriyet isteklerine karşı çıkan Rus sosyal demokratlarına olan inancını kaybetmeye başladı. Düşünceleri Azerbaycan’ın ve diğer esir halkların Rusya içinde muhtariyet kazanması yönünde değişime uğradı.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı Resulzade, 1947'de Türkiye'ye geldi ve 1949 yılında "Azerbaycan Kültür Derneği"ni kurdu. Kurdukları Azerbaycan Derneği Ankara’da halen faaliyetine devam etmektedir.
Azerbaycan’ın ilk Cumhurbaşkanı Resulzade, 6 Mart 1955 tarihinde Ankara'da vefat etti ve Cebeci asri mezarlığında son yolculuğuna uğurlandı. Allah rahmet etsin.
Kaynaklar; Vikipedi - TDV Ansiklopedileri.
FACEBOOK YORUMLAR