Edebiyatta teorik bilgi

Dinle

26 Mayıs 2025 - 10:56

Okuyucuların, edebi kahramanın yaşayan bir insan olduğunu anlamaları gerekir.

Edebiyat derslerinde teorik bilginin oluşturulması amacıyla öğretmenin etkileşimli yöntemlerle eğitim sürecini düzenlemesi etkili olmaktadır. Özellikle öğrencilerin hedeflerini anlamaları, eğitim sürecinde bu hedeflere nasıl ulaşıldığını analiz etmeleri, sanatın yasalarını kavramaları ve eseri doğru değerlendirmeyi öğretmeleri büyük önem taşımaktadır.

Edebiyat öğretiminin temel görevlerinden birinin, incelenen eseri kavramak, hissetmek, öğrenciye bilgi ve estetik haz vermek olduğunu belirtmek gerekir. Okuyucu, eserin işlenmesi sürecinde karakterin iç dünyasının, kişiliğinin ve karakterinin, hareketlerinin ve düşüncelerinin konuşmasına nasıl yansıdığını öğrenir. Kişiyi bu tür işaretlere göre yargılamak adettendir. En önemlisi, eserin başkahramanının okuyucu tarafından her zaman yaşayan bir insan olarak algılanmasıdır. Metodolojik literatürde belirtildiği üzere öğrencilerin ve bazen öğretmenlerin bir eserin metni üzerinde çalışırken edebi kahramanın yaşayan bir insan olduğunu unuttukları sıklıkla görülmektedir. Eserin analizi, okuyucunun edebi kahramanı çok yönlü, canlı bir kişi olarak algılamasına yardımcı olmalıdır.

Üst sınıf "Edebiyat" ders kitabı incelendiğinde, "Ferhud ve Şirin" destanı ile ilgili materyallerden sonra verilen teorik bilgilere bağlantılı diğer teorik bilgiler de yer almaktadır. Birbirini tamamlayan “İnsan-ı Kamil” ve “Tasavvuf ve Tasavvuf Terimleri” bu kategoriye girmektedir. Mükemmel insan konusunu işlerken, daha önceki konularda ele alınan konuların da kullanıldığını, böylece konuların devamlılığının sağlandığını belirtmek isteriz.

Elbette bu bilgilerin ders kitabında yer alması tesadüf değil. Çünkü bunlar birbirleriyle yakından ilişkili ve aynı zamanda birbirini dışlayan kavramlardır. Bu nedenle “Kamil İnsan” kavramının tanımı şöyledir:

“Tasavvufa göre, kalbi temizlemek de bir ilimdir. Ve ilim hocalardan öğrenilir. Farhad'ın hocalarından bir meslek öğrendiğini hatırlayın. Onlar sadece zanaatkarların görüntüleri değildi. Bonii, gönülde sevgi inşa eden ve öğreten kişidir, Piri Manii, kalbe Allah sevgisini oymanın sırlarını açıklayan kişidir. Kur'an, taştan daha sert olan kalbin arzularını kırma ilmini açıklayan kişidir. Aynı şekilde, sadece Süheylo ve Sokrates gibi büyük insanlardan sevgi sırlarını ve arınma ilmini öğrenmiş bir kişi, yaşamı boyunca ruhunda devler, ejderhalar ve aslanlar gibi olan kalbin arzularını yenebilir ve günlük hayatta kendi arzularının kölesi olan Hüsrev ve Şeruya gibi insan formundaki şeytanlara karşı koyabilir. Kısacası, insan kimliğini kaybedemez, arınma yolunda devam eder. Arınmayı başarmış olan kamil insan, aynı zamanda yüksek ahlakın ve terbiye. Bu anlamda Farhod, Özbek edebiyatında mükemmel bir insanın mükemmel yaratılmış bir imgesidir.

Ders kitabında sevgi, merkezi bir kavram olarak şöyle anlatılıyor:

"Tasavvufta aşk, sadece sevgi ve muhabbet gibi duygular olarak değil, aynı zamanda irade, sebat, bilgi, ibadet, zekâ, tevazu, sabır, kanaat, şevk, tevazu, adalet, cömertlik, yumuşaklık, cesaret, tevazu, saflık, nezaket, şefkat, genel olarak insan kalbini ve ruhunu arındırmaya ve onu Tanrı'ya yakınlaştırmaya yarayan tüm erdemlerin ve saflığın toplamı olarak anlaşılır . Aşkın yeri kalptedir. Kalp aşk yüzünden arınır. Kalp arındığında aşk daha ateşli, parlak olur ve ilahi bir öz kazanır."

Ders kitabındaki bilgiler de benlik kavramını kendine özgü bir biçimde yorumlamaktadır. Okuyucuya bir yandan ahlaki bilgi verirken, diğer yandan tasavvuf terimlerini öğrenmesi açısından da önemlidir. "Nefis" kelimesine, yeme, içme, giyinme gibi fiillerin yanı sıra, cehalet, bilgisizlik, kibir, gurur, dünyacılık, zulüm, hırsızlık, tembellik, gurur, tamah, körlük, cimrilik, hırs, şehvet, dar görüşlülük, öfke ve genel olarak insanın ruh ve kalbini kirleten, onu Allah'tan uzaklaştıran bütün kötülüklerin toplamı da dâhildir.

Genel olarak tasavvuf edebiyatı, insanlığı manevi ve ahlaki arınmaya çağıran bir fikirler bütünü olarak büyük bir eğitimsel öneme sahiptir. Tasavvufu sürekli bir kendini gerçekleştirme ve arınma süreci olarak görmek, tasavvufun özünü daha derinlemesine anlamamıza yardımcı olacağı gibi, onun toplumsal önemini de artıracak ve onun yaşamsal, manevi ve eğitici rolünün daha net anlaşılmasına zemin hazırlayacaktır.

Kurguda tasavvuf öğretileri, renkli bir imgeler dünyası ve ahlaki idealleri temsil eden bir insan figürü yaratmanın temeli olarak kabul ediliyordu. Dolayısıyla bu konuların öğrenilmesi, gençlerin çok yönlü, olgun bireyler olarak yetişmesine yardımcı olarak, tam bir insan yetiştirmede de önemli rol oynamaktadır.

Hüseyin BERDİYEV,
Karshi Ekonomi ve Pedagoji Üniversitesi
Doçent, Semerkant Kampüsü,
Bayan XO'JANOV,
bu üniversitede kıdemli öğretim görevlisi

Kaynak: http://marifat.uz/show-post/adabiy-qahramon-jonli-inson-buni-oquvchilar-anglab-turishi-kerak-584