Dünyayı etkileyen siyasi denemeler

Dinle

13 Mayıs 2025 - 09:51

Sevara ALİJONOVA

Siyasi bir deneme sadece bir görüş değildir ,
Bu bir niyet, etki ve mücadele biçimidir.

Bir milletin kölelikten kurtulup özgürlüğe kavuşmasına yardımcı olan, sadece bir bireyin veya bir ailenin değil, tüm bir toplumun özgüvenle parlamasına yardımcı olan ve ülkelerin siyasetinde köklü bir değişime yol açan siyasi denemeler vardır. Kimlik mücadelesini kâğıttan yüreklere ve savaşlara taşıdı, sessizliği bir sese dönüştürdü... Bu, İngiliz kolonilerindeki insanlara özgürlük fikrini aşılayan Thomas Paine'in "Sağduyu" adlı denemesi ve bu, Amerika'da ırksal eşitlik için verilen yüzyıllık mücadelenin simgesi haline gelen Martin Luther King'in "Birmingham Hapishanesinden Mektup" udur .

Gerçekleri ortaya koyarak, suçu hükümete yüklemeyi başaran, adalet talebini toplumsal, toplumsal bir talep haline getiren siyasi yazılar da var. Jonathan Swift'in acı mizahla harmanlanmış "Mütevazı Bir Teklif" adlı eseri ve Hannah Arendt'in totalitarizmin kökenlerini ve yüzünü ortaya koyan denemeler dizisi.

Etki alanı, siyasal düşünceyi teoriden söze, devrimci değişimin gücüne ve eyleme çağıran bir yazıya dönüştürüyor. Günümüz dünyasında, dezenformasyon, popülizm ve manipülatif siyasetin ortasında gerçeği aramak, siyasi denemenin temel hedefi olmaya devam ediyor. Tarih, siyasi denemelerin hükümetleri sert bir şekilde eleştirdiğini, insan haklarını savunduğunu ve demokrasi için mücadele eden binlerce sesin yankısı olduğunu kanıtlıyor.

Makale ne zaman ve hangi toplumlarda yazılmıştır? Özgürlüğün kısıtlandığı, özgürlüğün abartıldığı bir zamanda ve toprakta. Deneme terimi ilk kez 16. yüzyılda Fransız düşünür Michel de Montaigne'nin "Essais" (1580) adlı eserinde ortaya çıktığında yalnızca kişisel düşünceleri, yaşam gözlemlerini ve yansımaları ifade ediyordu. Zamanla makalenin işlevsel rolü değişmiştir. Özellikle 17. ve 18. yüzyıllarda "siyasi deneme" teriminin ortaya çıkmasıyla birlikte Thomas Hobbes, 1651 yılında "Leviathan" adlı kitapta topladığı siyasi ve felsefi denemeleriyle devletin ve iktidarın mutlak zorunluluğunu ve insan doğasının çelişkilerini teorik olarak kanıtlamaya koyuldu. Daha sonra John Locke ("Hükümet Üzerine İki İnceleme", 1689) siyasi düşüncelerini denemeler ve incelemeler biçiminde dile getirerek insan hakları, özgürlük ve hükümetin sınırlı yetkileri fikrini ortaya koydu. Jonathan Swift ("The Modest Proposal", 1729) İrlanda'daki siyasi ve sosyal sorunları hiciv ve denemeler yoluyla eleştirdi, hükümete ve zenginlerin baskısına KELİMELERLE karşı koydu.

Siyasi denemeciliği entelektüel bir düzeye taşıyıp popülerleştiren denemeci ve filozof David Hume ( Ahlak, Politika ve Edebiyat Üzerine Denemeler, 1741–1742), siyasi, etik ve kültürel konuları deneme biçiminde incelemiş, iktidar, ticaret, özgürlük ve insan doğası üzerine mükemmel teorik düşüncelerini paylaşmıştır. Montesquieu ( Kanunların Ruhu, 1748) mutlak gücün dallara ayrılması fikrini siyasal ve hukuksal sistemlerin analizi yoluyla ortaya attı; denemeler biçiminde özlü analizler yazdı. Jean-Jacques Rousseau (" Toplum Sözleşmesi ", 1762) demokrasi teorisini denemeleri ve popüler bilim yazılarıyla destekledi.

20. yüzyılda "siyasal deneme" özel bir çalışma alanı olarak kabul edildi. 1920'lerde ve 1930'larda "siyasi deneme" terimi siyaset bilimi, felsefe ve edebiyat eleştirisi alanlarında akademik dolaşıma girdi. Bu terim, özellikle ABD ve Avrupa'da akademik siyaset biliminin gelişmesiyle birlikte popülerlik kazandı. 20. yüzyılın başlarında demokratik süreçlerin, devrimlerin, ideolojik mücadelelerin arttığı, insan hakları, sivil toplum, siyaset felsefesi gibi konularda bağımsız düşünceye ihtiyaç duyulduğu bir dönemde kişisel ve toplumsal görüşleri analiz eden siyasal denemecilik gelişmiştir.

Peki bu yazıların hükümet ve kamuoyu nezdinde nasıl bir karşılığı oldu? Hangi evrimlere ve devrimlere sebep oldu? Tek bir makalenin bu kadar büyük bir etki yaratabileceğine inanıyor musunuz? Somut örneklere ve delillere dayanarak, "EVET, MÜMKÜN!"

Örneğin, Jean-Jacques Rousseau'nun "Toplum Sözleşmesi" adlı denemesinde "gerçek yönetimin yalnızca genel iradeye dayanması gerektiği ve özgürlüğün yalnızca yasalara eşit şekilde tabi olan yurttaşlarda var olduğu" fikrinin Fransız Devrimi'ne ilham kaynağı olduğunu biliyor muydunuz? Ya da Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi'nin temelini oluşturan John Locke'un "Hükümet Üzerine İki İnceleme"si ne olacak? Friedrich Hayek, "Köleliğe Hayır" adlı makalesinde, devletin ekonomi üzerindeki tekelinin özgürlük kaybına yol açtığını ve vatandaşların ekonomik özgürlüklerini koruması gerektiğini savunmuştur. Sonuç olarak makale, Büyük Britanya ve ABD'de liberalizmin ve piyasa ekonomisi fikirlerinin yeniden canlanmasına yol açtı. Amartya Sen, "Kalkınma Özgürlüktür" adlı makalesinde, kalkınmanın yalnızca maddi refahla değil, aynı zamanda kişisel özgürlükler ve fırsatlarla da gelmesi gerektiğini ileri sürmüştür. Çalışmaları, İnsani Gelişme Endeksi ( HDI ) ve insan hakları temelinde kalkınma politikasının küresel olarak yeniden şekillendirilmesine etki etti .

George Orwell'in "Politika ve İngiliz Dili" (1946) adlı denemesi, 20. yüzyıl politik gazeteciliğinin en etkili ve güncel eserlerinden biridir. II. Dünya Savaşı'ndan sonra, savaşın toplumdaki etkilerinin henüz hissedildiği bir dönemde, savaş sonrası siyasal ve toplumsal ortama, halkın bilinç ve siyasal dilindeki değişimlere yanıt olarak yaratılmıştır. Peki Essenavis'i bu eseri yazmaya iten acı neydi? Öncelikle, siyasi dilde yalanlar ve manipülasyon: Orwell, hükümetlerin savaş zamanı ve savaş sonrası resmi söylemlerde resmiyet, kuraklık, belirsizlik ve eufemizmler (konuşmacının rahatsız edici, uygunsuz veya kaba bulduğu kelime ve ifadelerin eşanlamlısı olarak ortaya çıkan, "yumuşak ifade" anlamına gelen Yunanca kelimeden) yoluyla gerçeği gizleme biçiminden öfkelenir. Örneğin, "işgal" yerine "barışı koruma görevi", "öldürme" yerine "sıkı önlemler" gibi ifadelerin kullanılmasını sert bir dille eleştiriyor. İkincisi, ideolojik mücadelede dilin gerçeği yansıtma aracı değil, düşünceleri kontrol etme aracı haline gelmiş olması, "gerçeği çarpıtmanın dili çarpıtmakla başladığı", bastırılmış ve kalıplaşmış bir dilin bağımsız düşünme yeteneğini öldürme tehlikesi, dilin faşizm ve totalitarizm fikirlerini güçlendirme ve yaygınlaştırma aracı olması, onun sessiz kalmasına izin vermedi. Ona göre "Bozuk dil, bozuk düşüncenin hem sebebi hem de sonucudur." "İngilizce ve Siyaset" adlı makalenin yayınlanmasıyla diktatörlük ve propagandaya karşı çıkan kesimlerde kültürel ve siyasal bilinçlenme arttı. Kamuoyunun ifade özgürlüğünün korunmasında önemli rol oynadı.

Bu açıdan siyasal deneme, toplumun siyasal ve toplumsal yapısını biçimlendiren, düşünce özgürlüğünü, insan haklarını, demokratik değerleri güçlendiren önemli bir düşünsel araç olmuştur. 20. yüzyılda gazetecilik, akademik yazı ve siyasi gazetecilik arasındaki sınırlar belirsizleşmeye başlayınca, "siyasi deneme" bağımsız bir tür olarak popülerlik kazandı. Yukarıda adı geçen yazarlar - George Orwell, Hannah Arendt, James Baldwin, Noam Chomsky - bu türde önemli eserler vermişlerdir.

21. yüzyılda siyasal deneme, artık sadece kâğıt üzerinde değil, sosyal ağlarda, medyada ve dijital platformlarda da yazılan, küresel ve yerel değişimi etkileyen en önemli düşünsel silah haline gelmiştir. Etki alanları ve yönelimleri genişliyor, yeni özellikler ortaya çıkıyor. Özellikle internet ve medyada yapılan makalelerle kamuoyunu etkilemek, eşitlik, haklar ve demokrasi fikirlerinin yaygın bir şekilde yaygınlaştırılmasıyla sivil toplum oluşturmak, kişisel deneyimlerle siyasal analiz ve eleştiriye odaklanmak, uzmanlar ve aktivistler tarafından duruma ilişkin profesyonel değerlendirmeler ve çözümler sunmak, küresel siyasal olaylara yanıt vermek siyasal makale yazımının başlıca alanları haline gelmiştir. Yazı ve sese yaklaşımdaki değişim, hükümet politikaları üzerinde artan kamuoyu baskısına, toplumsal hareketlerin harekete geçmesine, Black Lives Matter gibi sivil hareketlerin ortaya çıkmasına, yasaların ve siyasi sistemlerin revize edilmesine ve Fridays for Future gibi ulusötesi hareketlerin güçlenmesine yol açtı .

Yüzyıllardır etkili olan deneme ekolünün günümüzdeki değerli temsilcilerini ve toplum üzerindeki etkilerini kısaca ele alalım. Greta Thunberg, Tessie Catchfield, George Packer, Jill Lepore ve Chimamanda Ngozi Adichi'nin iklim değişikliği, kentleşme, dış politika, tarih, toplumsal cinsiyet eşitliği ve siyasi bilinç konusundaki düşünceleri ve tutumları, konuşmaları ve makaleleri aracılığıyla bize ulaşıyor. Özellikle ülkelerin iklim değişikliğine karşı yasal ve kararlı adımlar atması gerektiği sloganını savunan Greta Thunberg, dünya çapında milyonlarca genci "İklim İçin Okul Grevi" hareketiyle iklim değişikliği konusunda siyasi eylemde bulunmaya çağırdı. Taisey Catchfield'ın "Şehirler Nasıl Öldürülür" adlı makalesi, kentsel modernleşmeyle birlikte artan yoksulluğu analiz ederek, ABD'deki birçok şehirde kentleşme politikalarının yeniden düşünülmesine yol açtı. George Packer'ın Amerikan dış politikasındaki sorunlar ve ikiyüzlülük üzerine yazısının ardından (" Bizim Adamımız " , 2019), ABD dış politikasına yeni bir yaklaşım için stratejiler tartışıldı. Jill Loper'ın demokrasinin evrimi ve hakikat kavramına ilişkin kapsamlı analizinin ("These Truths", 2018) ardından, ABD'de eğitim ve tarih politikalarına ilişkin tartışmalar yoğunlaştı. Chimamanda Ngozi Adichie'nin "Hepimiz Feminist Olmalıyız" başlıklı makalesi küresel çapta bir etki yarattı ve toplumsal cinsiyet eşitliği ve siyasi bilinç için küresel bir ilham kaynağı oldu. Ayrıca, Ta-Nahasi Coates ( Between the World and Me (2015), Rebecca Solnit (Hope in the Dark (2004), Arandati Roy ( The Ministry of Utmost Happiness ve politik denemeler koleksiyonu), Timothy Snyder ( On Tyranny (2017), Roxana Gay (Kötü Feminist (2014), Pankal Mishra (Age of Anger (2017)) ırksal eşitsizlik ve politik yapılar, Hindistan ve küresel politika, otoriterlik ve demokratik değerler, popülizm ve politik tehdit üzerine yazdıkları denemelerle politik ve sosyal sorunları gündeme getirmiştir.

21. yüzyıl siyasi denemeciliğinin ayırt edici özellikleri şunlardır: hız (deneme, internet ve sosyal ağlar aracılığıyla milyonlarca insana hızla ulaşır), kişisel ve kamusal yaklaşımların birleşimi (her kişi kişisel görüşüyle kolektif düşünme sürecini hızlandırır), bir etki mekanizması (deneme, eleştiri, ilham, harekete geçme çağrısı ve siyasi eyleme yönelik artan bir eğilim sağlar) ve küresel sorunlara artan vurgu (iklim değişikliği, insan hakları, demokrasi ve dijital özgürlük gibi konuları kapsar).

Siyasi makaleler analitik (J. Parker, Our Man - ABD dış politikasının derinlemesine analizi), eleştirel (J. Lepore, These Truths - Amerikan demokrasisinin tarihi ve eksiklikleri hakkında), ilham verici (M. Luther King, Birmingham Hapishanesinden Mektup - ırksal eşitlik için mücadele çağrısı), kişisel-politik (Greta Thunberg'in konuşmaları: iklim değişikliğine kişisel bir yanıt), etkileşimli/multimedya ("Fridays For Future" web sitesinden makaleler ve bloglar: dijital formatta çevre sorunlarını ele alıyor) olmak üzere üçe ayrılır.

21. yüzyılda, birçok yönden geleneksel yöntemlerden ayrılan siyasal deneme, yalnızca bir fikri ifade etmenin değil, aynı zamanda okuyucuyla aktif bir şekilde iletişim kurmanın, küresel konulardaki kişisel pozisyonunu ifade etmenin ve kitlesel eyleme ilham vermenin de birincil aracı olarak görülüyor . Günümüzde siyasi deneme yalnızca kişisel görüşlerin ifadesi değil, aynı zamanda kamu bilincini değiştirmek, siyasi süreçleri etkilemek , insan hakları ve küresel adalet için mücadele etmek için önemli bir araçtır . Kısacası 21. yüzyılda siyasal deneme, toplumun entelektüel ve siyasal yaşamının ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir.

En etkili siyasi deneme yazarları sadece iyi yazarlar değil, aynı zamanda kamuoyu oluşturan, siyasi hareketlere ilham veren ve hakikat ve özgürlük için aktif savaşçılardır. Değerli okuyucu, yazımın sonunda sana bir soru sormak istiyorum: Deneme mi yazıyorsun yoksa gerçeği mi yeniden yaratıyorsun? Öncelikle şu soruyu cevaplayınız.