Dilimizi nasıl değiştiririz...
Orkhan Arasreklamlar

Öncelikle hiçbir lehçenin veya dilin yok olamayacağını birkaç örnekle göstermek istiyorum. 1850'lerde, tüm Almanlar tarafından konuşulmak ve eğitim sisteminde kullanılmak üzere resmi Almanca dili kuruldu. Tüm Almanların "Yüksek Almanca" dediği Hamburg Almancasında eğitim gördüler. Bütün kitaplar, gazeteler ve dergiler de bu dilde yazıldı. Radyo ve TV 24 saat bu dilde yayın yapmaktadır. Yine de Almanya'da nereye gidersem gideyim, Almanların kendi aralarında ana lehçelerinde konuştuklarına şahit oldum. İkinci örnek Türkiye'den... Herkesin bildiği gibi Mammad Aslan'ın deyimiyle Azerbaycan Türkçemiz Malatya'da bile "Erzurum kapılarına kadar" konuşulur. Hepimiz Türkiye'de büyümüş ve okumuş olsak da, nerede buluşursak tanışalım, annemizden öğrendiğimiz lehçeyle hemen konuşmaya başlıyoruz. Kars'taki aşiretler ve köyleriyle konuşun, Kazakistanlı oldukları izlenimini edinirsiniz.
Ama dili geliştirmezseniz, "birkaç yüz kelime yeter bana" derseniz gençler sizi dinlemeyecek ve düşüncelerini ifade etmek için başka bir dilden yeni kelimeler kullanacaklardır. Bu da çok doğal.
Azerbaycan'da "bizim dilimiz daha iyi, Türkiye'nin Türkçesi berbat, bizim dilimizi bozar" diyenlerin çoğunun niyetinin başka olduğunu düşünüyorum ve biz bunu çok iyi anlıyoruz. Nasıl ki Türkiye'deki bazı cahiller Azerbaycan'a karşı düşmanca tavır sergiliyorsa, Azerbaycan'da da Türkiye'ye ve Türklere düşman olmamıştır. Onların "endişesi" dilimizin korunması ve geliştirilmesi değildir. Bazılarına göre gençlerin Rusça veya başka bir dil konuşması önemli değil. Ama türk dizilerinden ezberledikleri birkaç kelimeyi telaffuz etseler kıyamet kopar.
Dilin güzelliği güzellik yarışmasındakine benzemez. Herkesin annesinden öğrendiği dil, melodi, ninni onlara güzel gelir. Dolayısıyla “dilimiz daha güzel, ortak Türkçemiz dilimiz olsun” demek boş bir iddiadır. Dil zenginliği hem o ülkede yaşayan insanların hem de o ülkenin geleceğinin birinci sorunudur.
İsmail Gaspıralı, Zerdabi, Sabir, Ali Bey Hüseyinzade gibi aydınlar, Almanya'da olduğu gibi Azerbaycan'da ve diğer Türk bölgelerinde ortak veya resmi bir Türk dili oluşturmak için çaba sarf ettiler. 1950'lerin ortalarında, neredeyse yaygın bir edebi dil ortaya çıkmaya başladı. Eski kitapları okuduğumuz zaman bunu görüyoruz. Ancak Stalin'in Türkolog Prof. Elbette Azerbaycan aydınları, Stalin'in ve bilim adamlarının(!) amaçlarının ne olduğunu biliyorlardı ve bu nedenle ana dillerini koruma içgüdüsüyle oldukça muhafazakar davrandılar. Anadilleri için yüzlerce şiir, çok roman yazmışlar ve onu gözleri gibi korumaya çalışmışlardır. Ama bütün bunlar Rusların Azerbaycan dili üzerindeki baskısını engelleyemedi. Dil sabit kaldı ve gelişmedi. Halbuki dil yaşayan bir organizmadır. 11. yüzyılda Kaşgarlı Mahmud 8.000 kelimeden oluşan "Divani-lugat-it Türk" adlı eserini yazdığında İngiltere'deki İngilizcenin söz varlığı 5.000 kelimeyi bile bulmamıştı. Şimdi İngilizce dili bir milyon kelimeyi geçti veya geçmek üzere. Azerbaycan'daki bilim adamları ve aydınlar 90-100.000 kelime sayısına bakıp "böyle ne yapabiliriz" sorusunu sormak yerine "tavşan"ı "v" harfiyle mi yazalım, yoksa "v"siz mi yazalım diye tartışıyorlar. Gençler sizin geliştirmesine izin vermediğiniz dil yerine İngilizce kelime ezberlesinler, çünkü siz hala "Şah İsmail'in ve Molla Penah'ın dili bize yeter" diyerek rahatlıyorsunuz. İngiltere'de İngiliz dilinin kelime hazinesi beş bin kelimeye bile ulaşmadı. Şimdi İngilizce dili bir milyon kelimeyi geçti veya geçmek üzere. Azerbaycan'daki bilim adamları ve aydınlar 90-100.000 kelime sayısına bakıp "böyle ne yapabiliriz" sorusunu sormak yerine "tavşan"ı "v" harfiyle mi yazalım, yoksa "v"siz mi yazalım diye tartışıyorlar. Gençler sizin geliştirmesine izin vermediğiniz dil yerine İngilizce kelime ezberlesinler, çünkü siz hala "Şah İsmail'in ve Molla Penah'ın dili bize yeter" diyerek rahatlıyorsunuz. İngiltere'de İngiliz dilinin kelime hazinesi beş bin kelimeye bile ulaşmadı. Şimdi İngilizce dili bir milyon kelimeyi geçti veya geçmek üzere. Azerbaycan'daki bilim adamları ve aydınlar 90-100.000 kelime sayısına bakıp "böyle ne yapabiliriz" sorusunu sormak yerine "tavşan"ı "v" harfiyle mi yazalım, yoksa "v"siz mi yazalım diye tartışıyorlar. Gençler sizin geliştirmesine izin vermediğiniz dil yerine İngilizce kelime ezberlesinler, çünkü siz hala "Şah İsmail'in ve Molla Penah'ın dili bize yeter" diyerek rahatlıyorsunuz.
Türkiye'de Türkçenin değişim ve gelişimi bazı Türk düşmanlarının iddia ettiği gibi Ermeni asıllı Agop ile başlamamıştır. Türk dilinin gelişimi, değişimi ve incelmesi tıpkı Alman dili gibi 150 yıllık bir geçmişe sahiptir. Atatürk siyasette ve askerlikte ne kadar başarılıysa, bilimde de aynı derecede duyarlıydı. Almanya'dan getirdiği Yahudi bilim adamlarıyla Türk eğitim sistemini geliştirdi. Gerçek adı Hagop Martayan olan Agop Dilachar, Türk vatandaşı bir bilim insanıydı. Atatürk'le çalışmadan çok önce sekiz dil biliyordu ve Sofya'da Eski Türkçe ve Uygur Türkçesi dersleri verdi. Yani dilbilimciydi ve sadece "Türkçenin gelişmesi için neler yapılabilir" araştırmalarına katıldı. Bu konuda ne kadar yararlı olduğu tartışılır. Ermeni asıllı olduğu için "Türkçesini değiştirdi". Böyle boş söylentilerden nefretle bahsetmeye bile değmez. Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşundan çok önce, Osmanlı İmparatorluğu döneminde - 1860'larda gazeteler çıkmaya başladığında, halkın anlayabileceği bir dil bulma ihtiyacı doğdu. Yani Türkiye'de Türkçenin incelmesi ve gelişmesi 160 yıllık bir geçmişe sahiptir. Atatürk'ten sonra dil zamanla gelişmeye ve zenginleşmeye başlamıştır. Bugün Türk Dil Kurumu'nun son bilgilerine göre sözlükteki kelime sayısına göre Türkçe'de 616 bin 767 kelime bulunuyor. Atatürk'ün Türk diline en büyük katkısı Türk diline dinamizm getirmesidir. Şimdi bile yeni icatların Türkçe karşılığı var ve halkın dilinde. Örneğin bilgisayar, mesaj, yazıcı, yapay zeka olarak çevrilen yeni kelimeler: "bilgisayar, ileti, yazıcı, yapay zeka" artık her gencin kullandığı saf Türkçe kelimeler. Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşundan çok önce, Osmanlı İmparatorluğu döneminde - 1860'larda gazeteler çıkmaya başladığında, halkın anlayabileceği bir dil bulma ihtiyacı doğdu. Yani Türkiye'de Türkçenin incelmesi ve gelişmesi 160 yıllık bir geçmişe sahiptir. Atatürk'ten sonra dil zamanla gelişmeye ve zenginleşmeye başlamıştır. Bugün Türk Dil Kurumu'nun son bilgilerine göre sözlükteki kelime sayısına göre Türkçe'de 616 bin 767 kelime bulunuyor. Atatürk'ün Türk diline en büyük katkısı Türk diline dinamizm getirmesidir. Şimdi bile yeni icatların Türkçe karşılığı var ve halkın dilinde. Örneğin bilgisayar, mesaj, yazıcı, yapay zeka olarak çevrilen yeni kelimeler: "bilgisayar, ileti, yazıcı, yapay zeka" artık her gencin kullandığı saf Türkçe kelimeler. Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşundan çok önce, Osmanlı İmparatorluğu döneminde - 1860'larda gazeteler çıkmaya başladığında, halkın anlayabileceği bir dil bulma ihtiyacı doğdu. Yani Türkiye'de Türkçenin incelmesi ve gelişmesi 160 yıllık bir geçmişe sahiptir. Atatürk'ten sonra dil zamanla gelişmeye ve zenginleşmeye başlamıştır. Bugün Türk Dil Kurumu'nun son bilgilerine göre sözlükteki kelime sayısına göre Türkçe'de 616 bin 767 kelime bulunuyor. Atatürk'ün Türk diline en büyük katkısı Türk diline dinamizm getirmesidir. Şimdi bile yeni icatların Türkçe karşılığı var ve halkın dilinde. Örneğin bilgisayar, mesaj, yazıcı, yapay zeka olarak çevrilen yeni kelimeler: "bilgisayar, ileti, yazıcı, yapay zeka" artık her gencin kullandığı saf Türkçe kelimeler. Osmanlı Devleti döneminde - 1860'lı yıllarda gazetelerin çıkmaya başlamasıyla birlikte halkın anlayabileceği bir dil bulma ihtiyacı doğmuştur. Yani Türkiye'de Türkçenin incelmesi ve gelişmesi 160 yıllık bir geçmişe sahiptir. Atatürk'ten sonra dil zamanla gelişmeye ve zenginleşmeye başlamıştır. Bugün Türk Dil Kurumu'nun son bilgilerine göre sözlükteki kelime sayısına göre Türkçe'de 616 bin 767 kelime bulunuyor. Atatürk'ün Türk diline en büyük katkısı Türk diline dinamizm getirmesidir. Şimdi bile yeni icatların Türkçe karşılığı var ve halkın dilinde. Örneğin bilgisayar, mesaj, yazıcı, yapay zeka olarak çevrilen yeni kelimeler: "bilgisayar, ileti, yazıcı, yapay zeka" artık her gencin kullandığı saf Türkçe kelimeler. Osmanlı Devleti döneminde - 1860'lı yıllarda gazetelerin çıkmaya başlamasıyla birlikte halkın anlayabileceği bir dil bulma ihtiyacı doğmuştur. Yani Türkiye'de Türkçenin incelmesi ve gelişmesi 160 yıllık bir geçmişe sahiptir. Atatürk'ten sonra dil zamanla gelişmeye ve zenginleşmeye başlamıştır. Bugün Türk Dil Kurumu'nun son bilgilerine göre sözlükteki kelime sayısına göre Türkçe'de 616 bin 767 kelime bulunuyor. Atatürk'ün Türk diline en büyük katkısı Türk diline dinamizm getirmesidir. Şimdi bile yeni icatların Türkçe karşılığı var ve halkın dilinde. Örneğin bilgisayar, mesaj, yazıcı, yapay zeka olarak çevrilen yeni kelimeler: "bilgisayar, ileti, yazıcı, yapay zeka" artık her gencin kullandığı saf Türkçe kelimeler. Yani Türkiye'de Türkçenin incelmesi ve gelişmesi 160 yıllık bir geçmişe sahiptir. Atatürk'ten sonra dil zamanla gelişmeye ve zenginleşmeye başlamıştır. Bugün Türk Dil Kurumu'nun son bilgilerine göre sözlükteki kelime sayısına göre Türkçe'de 616 bin 767 kelime bulunuyor. Atatürk'ün Türk diline en büyük katkısı Türk diline dinamizm getirmesidir. Şimdi bile yeni icatların Türkçe karşılığı var ve halkın dilinde. Örneğin bilgisayar, mesaj, yazıcı, yapay zeka olarak çevrilen yeni kelimeler: "bilgisayar, ileti, yazıcı, yapay zeka" artık her gencin kullandığı saf Türkçe kelimeler. Yani Türkiye'de Türkçenin incelmesi ve gelişmesi 160 yıllık bir geçmişe sahiptir. Atatürk'ten sonra dil zamanla gelişmeye ve zenginleşmeye başlamıştır. Bugün Türk Dil Kurumu'nun son bilgilerine göre sözlükteki kelime sayısına göre Türkçe'de 616 bin 767 kelime bulunuyor. Atatürk'ün Türk diline en büyük katkısı Türk diline dinamizm getirmesidir. Şimdi bile yeni icatların Türkçe karşılığı var ve halkın dilinde. Örneğin bilgisayar, mesaj, yazıcı, yapay zeka olarak çevrilen yeni kelimeler: "bilgisayar, ileti, yazıcı, yapay zeka" artık her gencin kullandığı saf Türkçe kelimeler. Şimdi bile yeni icatların Türkçe karşılığı var ve halkın dilinde. Örneğin bilgisayar, mesaj, yazıcı, yapay zeka olarak çevrilen yeni kelimeler: "bilgisayar, ileti, yazıcı, yapay zeka" artık her gencin kullandığı saf Türkçe kelimeler. Şimdi bile yeni icatların Türkçe karşılığı var ve halkın dilinde. Örneğin bilgisayar, mesaj, yazıcı, yapay zeka olarak çevrilen yeni kelimeler: "bilgisayar, ileti, yazıcı, yapay zeka" artık her gencin kullandığı saf Türkçe kelimeler. 
Bu yazıda sadece bilimsel gözlemlerimi değil, kendi gözlemlerimi de aktarmak ve ne kadar önemli bir tartışmanın içinde olduğumuzu hatırlatmak istiyorum. Bütün tanıdıklarım Azerbaycan'dan Türkiye'ye gelen bilim adamlarını şiirden, edebiyattan söz edince anladıklarını, bilim dilini kullanınca anlamadıklarını söylediler. Zira Azerbaycan'ın edebî dili Türkçe, ilim dili Rusça'dır. Neden inkar ediyoruz? Resmi belgelerde bile Rus dilinden ifadeler hakimdir. Basit bir örnek vereyim. Yusuf Gedikli Azerbaycan'da doktora tezini hazırlarken bana bir kağıt verdi: "Bunları çevirmeme yardım eder misin?" dedi. Kâğıda şöyle yazıyordu: "Personel kayıt defteri. Tez konusu, transkript, resmi muhaliflerin görüşü, özete verilen görüşler..."
Şimdi hepimiz elimizi vicdanımıza koyalım ve düşünelim. Biri, "Bu kelimeleri değiştirelim, bizim Türkçemize uygunsa onları da alalım" derse ana diline ihanet mi etmiş olur? Bu her aklı başında insanın iddiası ve arzusudur. Otuz yıldır dillerimiz tekrar etmekten yoruldu. Aramızda büyük engeller oluşturan bu Rusça kelimelerin yerine varsa Türkçe'yi kullanalım, diller birbirine yakınlaşırsa eğitim arasındaki büyük farklar ortadan kalkar, her iki dilde de kitap okunabilir diyoruz. ülkeler. Türk düşmanlarının derdi "bahçeden üzüm yemek değil, bahçıvanı dövmek". Çoğu cahil ve önyargılı olan bu insanların yazdıklarını okuyunca gözlerime inanamıyorum. Türkçenin kabalığından başlayarak akıllarına gelen her türlü saçmalığı buluyorlar. Günümüz Türkçesinin zenginliğini ve matematiksel yapısını görmek isteyenler, kırktan fazla dil bilen Hollandalı filolog Johan Vandewalle'nin internetten videolarını izleyebilirler. 1900'lü yıllarda atalarımızın ortaya koyduğu ortak Türkçe konusunu gençlerimize çekiştirip suçlamak yerine aktarmalı ve dillerine uygun yeni Türkçe kelimeler ezberleyerek bu ortaklığı geliştirmeye teşvik etmeliyiz. . Bence anadilimize ve ecdadımıza en büyük borcumuz bu. Bu sayede hem okuma dünyamız hem de kalbimiz daha da genişleyecektir. 1900'lü yıllarda atalarımızın ortaya koyduğu ortak Türk dili meselesini gençlerimize aktarmalı ve dillerine uygun yeni Türkçe kelimeler ezberleyerek bu ortaklığı geliştirmelerini teşvik etmeliyiz. Bence anadilimize ve ecdadımıza en büyük borcumuz bu. Bu sayede hem okuma dünyamız hem de kalbimiz daha da genişleyecektir. 1900'lü yıllarda atalarımızın ortaya koyduğu ortak Türk dili meselesini gençlerimize aktarmalı ve dillerine uygun yeni Türkçe kelimeler ezberleyerek bu ortaklığı geliştirmelerini teşvik etmeliyiz. Bence anadilimize ve ecdadımıza en büyük borcumuz bu. Bu sayede hem okuma dünyamız hem de kalbimiz daha da genişleyecektir
Makale ilk olarak 21.02.2023 tarihinde https://525.az/news/214500-dilimizi-nece-deyisdirmeli--orxan-aras-yazir sitesinde yayınlanmıştır.