Cumhuriyet tarihinin kara günü: 27 Mayıs 1960 askeri darbesinin yıl dönümü

Modern Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki ilk darbe olan, tarihe idamlarla geçen 27 Mayıs askeri darbesinin, üzerinden 62 yıl geçti. 27 Mayıs 1960 ihtilaliyle Anayasa ve TBMM feshedilirken ülkenin başbakanı ve iki bakanı da idam edildi. Darbe, emir komuta zinciri içerisinde gerçekleşmeksizin, düşük rütbeli subaylardan oluşan 37 kişilik bir grubun planlaması ile sabah erken saatlerde uygulandı.

Darbeye hazırlık olarak kritik noktalara kendine bağlı askerleri yerleştiren darbeciler, hızlı bir şekilde üst komuta kademesini etkisiz hale getirdi ve ardından Cumhurbaşkanı Celal Bayar ve Demokrat Parti (DP) lideri Başbakan Adnan Menderes başta olmak üzere devlet ve hükumet yetkililerini tutukladı. Genelkurmay Başkanı Orgeneral Rüştü Erdelhun, İstiklal Savaşı kahramanlarından Ali Fuat Paşa ve Kore gazisi Tahsin Yazıcı da tutuklananlar arasında yer aldı. Söz konusu tutuklamaların yanı sıra 235 general ve 3 bin 500 subay emekli edilirken 147 öğretim görevlisinin işine son verildi ve 520 hakim ve yargıç görevden alındı.

MBK, ANAYASA VE TBMM’Yİ FESHETTİ

Darbeci 37 subayın oluşturduğu Milli Birlik Komitesi (MBK) ülke yönetimine geçti ve Türkiye Büyük Millet Meclisi ile anayasa feshedildi. Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes, hükumet üyeleri, DP’li milletvekilleri, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Rüştü Erdelhun ile asker ve bazı üst düzey kamu görevlileri gözaltına alındı. Adnan Menderes, gözaltına alınarak Ankara’ya götürüldü ve daha sonra diğer tutuklu DP üyeleriyle Yassıada’da hapsedildi.

YARGILAMALAR VE İDAM KARARLARI

Yassıada’daki yargılamalar, 14 Ekim 1960’ta başlayıp 15 Eylül 1961 tarihinde karara bağlandı. 19 dosyada toplanan davalar, “anayasayı ihlal” davasıyla birleştirilerek, 592 sanıktan 288’i için idam istendi. Kararı açıklayan Yüksek Adalet Divanı, 15 sanığı idam cezasına çarptırdı. Eski Cumhurbaşkanı Celal Bayar, eski Başbakan Adnan Menderes, eski Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu, eski Maliye Bakanı Hasan Polatkan’ın hakkında oy birliğiyle idam kararları alındı. Celal Bayar hakkındaki karar, yaş haddi nedeniyle müebbet hapis cezasına çevrildi.

Eski bakan, eski milletvekilleri, Tahkikat Komisyonu üyeleri, İstanbul Valisi ile İstanbul Belediye Başkanı’nın da bulunduğu 31 sanık hakkında ise müebbet hapis cezası verildi. Sanıklardan 92 kişiye 20 yıl ile 6 yıl arasında ağır hapis, 94 kişiye 5 yıl ağır hapis cezası verildi. Diğer sanıkların bazıları da kısa süreli hapis cezaları aldı ve bazıları da beraat etti.

CELAL BAYAR’IN İDAMI, YAŞ HADDİNDEN DOLAYI AFFEDİLDİ

Birçok yabancı ülke lideri, idamların durdurulması için Cemal Gürsel başkanlığındaki Milli Birlik Komitesine defalarca çağrıda bulundu. Bunun üzerine Komite, Celal Bayar, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu dışındakilerin idam cezasını affetti. Celal Bayar’ın cezası, yaş haddi nedeniyle ömür boyu hapse çevrildi.

YASSIADA YARGILAMALARI VE İDAMA GİDEN SÜREÇ

Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan 16 Eylül 1961’de sabaha karşı, o gün başarısız bir intihar girişiminde bulunan Adnan Menderes ise İmralı Adası’nda 17 Eylül 1961’de sağlık muayenesini yapan doktor heyetinden sağlam raporu alındıktan sonra saat idam edildi.

27 Mayıs 1960 darbesinin ardından idam edilen eski Maliye Bakanı Kırım Tatarı Hasan Polatkan’ın eşi Mutahhare Polatkan, kaldırıldığı hastanede 17 Nisan 2021’de sabaha karşı hayata veda etti. 101 yaşındaki Mutahhare Polatkan da Türkiye’deki Kırım Tatar kökenli isimler arasındaydı.