CELAL BAYAR - ADNAN MENDERES İLİŞKİSİ

Dinle

14 Ocak 2023 - 11:57

CELAL BAYAR - ADNAN MENDERES İLİŞKİSİ
Nurettin GÜLMEZ*

Giriş

Celal Bayar ve Adnan Menderes, Türkiye’nin tek parti ve demokrasi dönemlerini yaşamış, adlarından hâlâ çok söz edilen, Türk siyasetine damga vurmuş insanlardır. Celal Bayar, Milli Mücadele döneminde Ziraat Bankası’ndan sorumlu memur, Türkiye Cumhuriyeti döneminde İş Bankası’nın kurucusudur. Türkiye’de milli ekonominin temellerini atan kişiler arasındadır. Adnan Menderes; Türk halkına daha fazla değer vermiş, karnını doyurmuş, Atatürk’ün “Köylü milletin efendisidir” sözünün gereğini yerine getirmeye çalışmış ve demokrasi dönemini başlatmıştır.

Menderes, Atatürk’ün 1924 Anayasası’na koyduğu; “Egemenlik kayıtsız ve şartsız milletindir. Millet bu egemenliği, Türkiye Büyük Millet Meclisi aracılığıyla kullanır,” ilkesini uygulayan liderdir. 1924 Anayasası, ordu ve aydının devlet yönetimini reddeder. 1961 Anayasası’nda bu anlayış değiştirilmiştir. 1961 Anayasası’nı hazırlayanlar millete güvenmedikleri için “Egemenlik, kayıtsız ve şartsız milletindir. Fakat millet bu egemenliği belirli kurumlar aracılığıyla kullanır,” demişlerdir. Böylece egemenlik, milletten ve Meclis’ten alınmış, ordu, üniversite, bir kısmı atanmış daimi senatörlerden meydana gelen Cumhuriyet Senatosu, Anayasa Mahkemesi, Milli Güvenlik Kurulu, Devlet Planlama Teşkilatı, TRT gibi özerk kuruluşlara dağıtılmıştır. 1960 Darbesiyle devrilirken Menderes, anayasada yazılı olan görevlerini yapmadığı ve anayasada olmayan yetkileri kullandığı için değil, anayasada olmayan, darbeciler ve ortaklarının var saydıkları görevleri yapmadığı için suçlanmıştır. Bu suçlamalarla ilgili olarak 1960 Darbesi sonrası Celal Bayar’ın deyimiyle

“Siyasi Cüzzam Kampına” sevk edilen insanların çoğunun göğsünde Kırmızı ve Yeşil Şeritli İstiklal Madalyası vardır.1

Bu çalışmada, 1960 Darbesi sonrası 17 Eylül 1961’de darağacında can veren Menderes ile Celal Bayar arasındaki ilişkiler değerlendirilmeye çalışılmıştır. Biri cumhurbaşkanı, diğeri başbakan olan ve 1914 yılından beri tanışan iki liderin aralarındaki ilişki ele alınmıştır.

*Prof. Dr., Manisa Celal Bayar Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, [email protected],

1-Celal Bayar, Başvekilim Adnan Menderes, (Derleyen: İsmet Bozdağ), Tercüman Gazetesi Yayınları, İstanbul 1986, s. 11-17.

Makalenin tamamı için kaynak: Nurettin Gülmez, "Celal Bayar- Adnan Menderes İlişkisi", Asırlık Çınar Celal Bayar, (Editörler: Nurettin Gülmez- Nejdet Bilgi), 2. Cilt, s.601-602, Berikan Yay. Aralık 2022, Ankara,(ss.601-634).