Buhara Emirliğinde Görev Yapan Devlet Adamı ve Tarihçi Mirzo Salimbek

Buhara'da Mangit yönetimi dönemine ilişkin değerli bilgiler sağlayan çok sayıda tarihi eser bulunmaktadır. Bunlardan biri de 19. yüzyılın ikinci yarısı ile 20. yüzyılın başlarında yaşamış ve çalışmış bilim adamı, tarihçi, şair, devlet adamı ve diplomat Mirzo Salimbek'in "Tarihi Salimiy" yani "Salimi Tarihi" adlı eseridir. . Bu kitabın yazarı Mirza Salimbek ibn Muhammed Rahim, zamanının büyük aydın ve bilgili insanlarından biriydi.
 
Mirzo Rahimbek'in oğlu Mirzo Salimbek, Mangit hanedanının son hükümdarları Amir Muzaffar Khan, Amir Abdulahad Khan ve Amir Alim Khan döneminde çalışmış ünlü ve üretken bir sanatçıdır. Kendisiyle ilgili bilgilerin çoğu yazarın "Salimiy Tarihi" adlı eserinde anlatılmaktadır.
 
Mirzo Salimbek, 1849/1850'de Buhara Şerif'te varlıklı ve nüfuzlu bir ailede doğdu. Broşürde olduğu gibi küçük yaşlardan itibaren eğitim almış ve kendi zamanında devlet görevlilerinin bilmesi gereken temel bilgi, beceri ve yetenekleri edinmiştir.
 
Ne yazık ki gençliği hakkında bilgi azdır. Salimbek, "Salimiy Tarihi" adlı eserinde 1870 yılındaki olaylardan yola çıkarak kendisi hakkında kısa bilgiler verir. O sırada yirmili yaşlarındaydı. Aydın bir ailede doğduğu için aynı zamanda yeterli bilgi ve beceriye sahip olarak ve amcası Abdülazizbek'in (yani Abdülazizbek o dönemde Buhara emiri Muzaffer Han'ın sarayındaki memurlardan biriydi) yardımıyla büyümüştür. , Nahrpoi (Narpay) ve Ziyovuddin bölgelerinde bek olan Astanakulbi'nin elinde katip oldu, yani demirci olarak çalışmaya başladı.
 
1871'de Salimbek, Ziyauddin valisinin sekreteri olarak çalışmaya başladı, ancak altı ay sonra Emir Muzaffer Han'ın emriyle Rus yetkililerin davranışlarını, özellikle de politikayı izlemekle görevli bir kişi olarak Taşkent'e gönderildi. Buhara'nın. Çay satıcısı kılığında Taşkent'e geldi ve 1871-1883 yılları arasında Taşkent'te kaldı; bu süre zarfında emirin özel görevlerini yerine getirmek için yılda iki, bazen üç kez Buhara'ya gitti."
 
Mirzo Rahimbek'in oğlu Mirzo Salimbek, 1884-1885 yıllarında Türkistan Umumi Valiliği'nde Buhara Emirliği'nin temsilcisi olarak görev yaptı. Daha sonra Mirzo Salimbek, Khutfor ve Somjin ilçelerinin toprak sahibi olarak atandı.
 
Buhara'ya döndükten sonra emirin sarayında çeşitli küçük görevlerde çalıştı ve itibarı giderek arttı. İlk başlarda Emir Muzaffer Han'ın hükümdarlığı döneminde garson, bekçi, pilot gibi küçük görevler üstlendi. Daha sonra yeteneğini ve bilimsel potansiyelini göstererek 1885 yılında Buhara belediye başkanlığına atandı ve beş yıl boyunca bu görevde bulundu.
 
Mirza Salimbek, Emir Abdulahad Han'ın hükümdarlığı döneminde bile yükselmeye devam ediyor. Özellikle Buhara'da mirşab ve toxaba pozisyonlarında çalışmaktadır. Daha sonra Yakkabog, Nurota ve Boisun'u kontrol ediyor.
 
Mirzo Salimbek'in inatçılığı nedeniyle emir onu durumun karmaşık ve zor olduğu bölgeye gönderdi. Böylece 1905 yılında Şerabad bölgesi valiliğine atandı ve burayı beş yıl süreyle yönetti.
 
O dönemde Şerabad bölgesi (şu anki Şerabad ilçesinin toprakları olarak anlaşılmamalıdır) Buhara Emirliği sınırlarında bulunuyordu. Beklik vilayetleri Rus krallığının ve İngiliz krallığının siyasi sınırları olarak kabul ediliyordu.
 
Şehrisabz'ın kenagaları her zaman yöneticilerinin ilgi odağıydı. Emirler, isyanları nedeniyle Şehrisabz'da büyük bir ordu tutmak zorunda kaldı. Yerel kenagaların emirin otoritesinden duyduğu memnuniyetsizliğin doruğa ulaştığı bir dönemde, Mirzo Salimbek Şehrisabz hokimliğine atandı ve durumu bir miktar yumuşatmayı ve barışı korumayı başardı.
 
Mirzo Salimbek'in askeri alanda uzman olmadığı ve düzenli orduda görev yapmadığı Salimiy'in tarihi eserinden bilinmektedir. Ancak valiliklerin yetkisi altındaki navkarlara, daha doğrusu küçük birliklere liderlik etti. Bununla birlikte Kolesov'un 1918'de Buhara'ya saldırısı sırasında Emirlik birliklerine Mirzo Salimbek komuta etti.
 
Buhara'daki darbe arifesinde Bolşeviklerin ileri kesimi siyasi faaliyetlerini Chorcoi bölgesinden yönetiyordu. Bu duruma son vermek için Mart 1920'de Mirzo Salimbek, Chorjoi bölgesinin Khokim'ine atandı.
 
1920 yılında Buhara Emirliği'nin dağılmasının ardından Mirzo Salimbek ve diğer emirlik yetkilileri Bolşevikler tarafından yakalanıp Rusya'ya sürgün edildi.
 
Salimbek ve Chorjoi bölgesinden yakalanan yaklaşık yirmi yetkili Buhara'ya getirilecek ve emirliğin diğer yetkilileriyle birlikte Taşkent'e gönderilecek. Oradan trenle Rusya'ya gidiyorlar.
 
Mirzo Salimbek'in oğlunun anılarına göre Buhara Emirliği yetkililerinin sürgünü aynı kış mevsimine denk gelmiş ve çetin kışı yollarda geçirmişler. Yiyecek tedariki yetersizdi. Hatta mahkumları taşıyan tren yolda birkaç hafta dururdu. Yiyecek stokları yakında tükenecek.
 
Mirzo Salimbek ve Mirzo Abdusalam yardım için yakındaki kasabanın idaresine başvuruyor. Garnizon temsilcileri tutukluların durumunu inceleyerek onları Taşkent'e geri gönderecek ve onlara gerekli gıdayı sağlayacak. Buhara yetkilileri Taşkent'e döndükten sonra Buhara'ya geri gönderildiler ve Sitarayi Mohi Khosa'daki bir hapishaneye atıldılar. Ancak dönüş haberi 1921 baharına kadar ailelerine ulaşmadı.
 
Mirzo Salimbek ölümüne kadar defalarca sorguya çekildi. SSCB hükümetinin özel bir kararnamesine göre yüze yakın Emirlik yetkilisi hapse atılarak Taşkent'e gönderildi ve her biri "suçlarına" göre idam edildi. Mirzo Salimbek bu cezadan kurtulacak. Çünkü o sırada Mirzo Salimbek yetmiş dört yaşındaydı, çok yaşlıydı. Salimbek gibi eski eski Emirlik yetkilileri serbest bırakıldı ve ülkelerine geri gönderildi.
 
Mirzo Salimbek'in oğlu, anılarında Abdurauf Fitrat liderliğindeki Cedidlerin Mirzo'nun serbest bırakılmasına büyük katkı sağladığını hatırlattı. Mirzo Salimbek, emirliğin dağılmasının ardından Abdurauf Fitrat başkanlığındaki "Anjumani Tarikh" cemiyetinde idari faaliyetlerine başladı. Salimbek daha sonra vergi ve maliye dairelerinde de çalışıyor. Hayatı boyunca Buhara'daki Hazreti İmam mezarlığında ailesi için özel bir kulübe ve çocuk odası inşa etti. 1930 yılında Mirzo Salimbek vefat etti ve ailesinin yanına gömüldü.
 
Mirza, masrafları kendisine ait olmak üzere bir dizi inşaat ve güzelleştirme işi gerçekleştirdi. Özellikle Nurota vilayetinde Şeyh Abulhasan Nuri'nin türbesini restore ediyor. Şerabad bölgesinin valisi iken İmam Tirmizi'nin kabrinin yanına cami için özel revaklar yaptırdı. Mirzo Salimbek, 1880'li yıllarda Buhara'nın mirşabbaşı olarak görev yaptığı dönemde kişisel geliriyle on üç odalı bir medrese inşa ettirdi. Bu medrese günümüze kadar korunmuştur.
 
Mirzo Salimbek, "Kashkuli Salimiy", "Jome' ul-gulzor", "Hikayati Abdullah ibn Mübarek", "Tarihiy Salimiy" gibi önemli tarihi eserlerin yazarıdır. Bunlardan en büyüğü "Salimiy Tarihi"dir. Bu eser 1920'li yıllarda yazılmıştır.
 
"Özbekistan Tarihi" TV kanalı
"Mücevher" serisi
"Salimiy Tarihi" gösterisi

Kaynak: 26.11.2024,https://oyina.uz/uz/article/3240