Bu Kazan başka kazan…

Bu Kazan başka kazan…

Bildiğimiz Kazan kelimesinden alıyor adını tarihi Kazan şehri… Şehrin ortasında her yerden görülebilen Kazan şeklindeki bina zaten sembol yapılardan biri. Şu an evlenme dairesi olarak kullanılıyor. Buradaki yaklaşıma göre Kazan sadece yemek pişirilen bir araç değil, aile yapısının da simgesi… Bolluk, bereket, birliktelik, çeşitlilik şeklinde sıralanabilecek kimi değerlerin de ifadesi…

Tabii genel olarak Türk Dünyasında da çok rastlanan ve kullanılan bir kavram. Ankara’da Kazan ilçesi (sonra Kahraman Kazan oldu), Türkistan şehrinde Yesevi ocağının orta yerinde duran Taykazan bu tespitin öğelerinden sayılabilir.

2014 Türk Dünyası Kültü Başkenti seçilen Kazan iki büyükşehrimiz İstanbul ve Ankara ile de kardeş şehir. Bu vesileyle bu yıl çeşitli programlar düşünülüyor.

Seyahati̇miz boyunca hava soğuk ve yağmurlu olsa da bazı önemli yerleri görmek ve görüntülemek gerekti.

Tataristan’ın Türkiye temsilcisi Ayrat bey kısa ve hızlı bir şehir turu hazırladı. Türkiye’de okuduktan sonra memleketine dönerek burada tanıtım görevini üstlenen Zülfiya Hanım da bize eşlik etti.

Şehri dolaşmaya başladığımızda özellikle iki husus dikkatimi çekiyordu. Biri şehirdeki düzen ve temizlik diğeri de demografik durum.

Zaten temiz şehir ünvanını almış Kazan... Birkaç büyük gölün varlığı şehri farklı parçalara ayırıyor. Tarihte atababaların burayı yurt edinmiş olmasında da başta İdil nehri olmak üzere su yolundaki konumunun altı çiziliyor. Yeşili ve geniş caddeleri ile Rus ekolü de kendisini hissettiriyor. Ancak doğrusu geleneksel ve modern mimarisi ile Avrupa şehirlerini daha fazla hissettim. Bindiğim taksinin şöförü bunu daha ben söylemeden gelen turistlerden de çok duyduğunu ifade etti.

Bir gün önce Tatarların İslamiyeti 922 yılında kabul ettikleri tarihin yıldönümünde temel atma törenine katıldığımız camide dünyanın birçok yerinden gelen Müslüman ülke temsilcileri vardı. Ve hemen hemen tüm konuşmalarda Kazan Hanlığı sonrası tıkılan camilerden son yirmi yılda cami sayısındaki artış vurgulanıyordu.

Kazan’ın Türk ve İslam dünyası için önemi tartışılmaz olsa da cami kadar kilisenin de varlığını bir çırpıda fark ediyorsunuz.

Görebildiğim kadarıyla nüfus dengesine benzer şekilde dini yaşam açısından da bir denge var. Bu konuda görüş beyan edenlerin hemen hepsi şehirdeki cami ve kilise sayısının birbirine çok yakın olduğundan bahsediyor.

Kazan böylece kendi bölgesinde uluslararasılaşan ve batıyla da bir köprü olabilme özelliğini koruyor. Yaptırım kararları ile bu çekim hali durulsa da uzun vadede bu özelliğini koruması işten bile değil…

Bunu fark etmek için ilk gideceğiniz yer Kremlin alanı olacaktır. Aslında sadece Moskova’da değil, dünyanın farklı bölgelerinde Kremlin adında yerler var. Ve özellikle Rusya'yla ilgili haberlerde çok duyduğunuz "Kremlin" Türkçe kökenli bir kelime…Tatarcada kale anlamına gelen “Kirmen”den geliyor. Tatar dilinden Rusçaya geçen kelimeler olduğu kadar Tatar tarih ve kültürünün Rusya'ya olan etkileri tartışılmaz.

UNESCO koruma listesindeki Kazan Kremlin'i dış kısmında günlerdir İdil-Bulgarlarının İslamiyeti kabul edilişini anlatan sinevizyon veriliyor akşam saatlerinde. İçerde ise şehri 360 derece izleyebileceğiniz izleme alanları ve sembol yapılar, müzeler bulunuyor. Kul Şerif Cami ile kilise burada da yan yana.

Muhakkak ki Süyün Bike kulesi denilince Kazan Hanlığını hatırlamadan olmaz.

Kazan Hanlığının son hanı olarak da bilinen Suyun Bike ya da Hanım Bike tarihte Kazan Tatarlarının bağımsızlık ülküsünün bir meşalesi… Kısa ömrüne rağmen esarete başkaldırının ismi!

16. yüzyılda Safa Giray’ın ölümüyle hanlık başsız kalır. Safa Giray’ın Süyün Bike’den olan oğlu 2 yaşındaki Ötemiş Giray yaşı uygun olmamasına karşın büyük tartışmalarla hanlığın başına getirilmiş ve yönetim hakkını Süyün Bike almıştır.

O şurada korkunç İvan diye de bilinen IV. İvan karşısındadır.

Böylece Süyün Bike’nin hanlık için mücadelesi doruğa ulaşmıştır. Birçok cephede başarılı olmasına karşın içerde ve dışarda uğradığı ihanet ve olumsuzluklar sonucu yönetimden düşürülmüş ve Moskova’ya teslim edilmiştir. Oğlu Ötemiş Giray da alınıp vaftiz edilmiş ve Aleksandır Safagıreyeviç adı verilmiştir.

IV. İvan Kazan’ın işgaliyle zaferi anmak İçin şehirde Ortodoks katedrali inşa ettirmiştir.

Bu sebeple Kazan şehri bugün de Ruslar ve Ortodokslar için de tarihsel bir sembol niteliğindedir. Ve bu yönüyle Tataristan kilit bir toprak olmayı sürdürecektir.

Kazan'da spor tesislerinin yaygınlaşmasıyla pek çok dalda halkın çok yoğun faaliyetleri var. Rusya içerisinde de önde giden takımlara sahipler. Bunlardan biri hatırlarsanız Rubin Kazan’dı. 61 numaralı fırmasıyla Takımın kaptanlığını yapan Gökdeniz Karadeniz, burada oldukça bilinen bir isim… Dolayısıyla sadece siyaset ve ekonomide değil sanat, spor, medya ilişkilerinde de marka değeler üretmek çok önemli.

Elbette Türk dizilerinin burada da çok yaygın şekilde izlendiğini belirtmek lazım. Dolaşırken birçok kişiden duyduğum gibi Muhteşem Yüzyıl efsanesi hala sürüyor.

Bir de eski şehir kısmında Kaban gölünün hemen kenarında eski Tatar mahallesi var. Turistlerin mutlaka ziyaret ettiği yerlerden biri. O dönemdeki haliyle korunmaya çalışılmış. Tatar evleri dış renkleri ile çabucak ayırt edilebiliyormuş. Sarı, mavi ve yeşil renkler ağırlıkta. Mahalleyi gezerken şehirde çok rastlanan irili ufaklı kutlamalardan birine rastladık. Geleneksel kıyafetli Tatar büyükleri profesyonel bir koro gibiydi.

Zülifya Hanım şehrin merkezi yerlerinden birinde açılmış olan Sadri Maksudi Arsal parkını gösterince aracı hemen durdurdum. Önemli bir hatıra olacaktı benim için. Sadri Maksudi tıpkı Yusuf Akçura gibi Türk birliği ve Türk dil çalışmalarına verdiği eşsiz katkıların yanı sıra Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşunda da fikri mana da öncü isimlerdendi. Kabri de İstanbul’dadır.

Şehrin eğitim alanında da her yıl büyüyen bir çehresi var. Şuan Kazan’da 26 üniversite bulunuyor. Özellikle Tıp ve mühendislik alanları çok ilgi görüyormuş. Türkiye’den de öğrencilerin ilgisi artıyormuş. Gençlerin bulabileceği her imkan burada var desek yanlış olmaz.

Kazan'da daha pek çok görülecek yer ve anlatılacak detay var şüphesiz... Şimdilik bu kadar diyelim. Artık Tataristan'ı ve süregelen gelişmeleri daha fazla yazıp irdeleyeceğiz.

Prof. Dr. Kürşad Zorlu