BELGESEL VE "ANLATICI" - Yazan: Mehmet BİLGEHAN
21 Eylül 2020 - 17:52
Belgesel ya da Belgesel film nedir? Belgesel ve belgesel film, insan duyguların ağırlıkta olmadığı eğlenceden uzak bir türdür. Sinema sanatının gerçekçi yüzüdür. Belgesel filmin özü ve anlamı gerçektir. Belgesel tür olarak gücünü gerçekliğinden alır.
Belgesel filmde size sunulan insanlarıyla olaylarıyla her şey tanıdığınız bildiğimiz bir dünyadır.
Belgesel filimde bir dünyayı anlatan görüntüler herkes için aynı dili konuşur.
Belgesel filmden akademisyen Fatma Hanımla, köydeki Fatma teyze aynı şeyi anlar.
Bu nedenle belgesellerde kullanılan dil evrensel bir dildir.
Herkesin anlayabileceği dil olan beden dili ve tabiatın kendisi doğal evrendeki her varlığı hareket ve eylemleri, görüntüler, evrensel dildir.
Belgesel filmde verilen şey kuru değil, gördükleri yaşamdan alınan şeylerin gerçeklikle yeniden sunumudur.
Be nedenle, belgesel, kişinin diğer insanlarla, dünya ve doğa arasından film aracılığıyla ilişki kuran, dünyayı ve insanları görülemeyecek yönleriyle insanların görmesine ve tanımasına, yorumlamasına, değerlendirmesine imkân sağlayan bir sanat türdür.
Ancak yine de belgesel sinema, hayal ürünü olmayan, dış gerçeklikten elde ettiği ham verileri, yaratıcı bir süreçten geçirerek bir belgesel film ortaya çıkarmaya çabalar. Ardından bu kayıtlar bilimsel teknikler kullanılarak irdelenir ve belgeselciye özgü bir yorum ortaya konduktan sonra da estetik değer taşıyan bir film çıkmış olur. Belgesel anlatılan konu belli bir bakış açısıyla sunulur. İşte anlatıcı bu çerçevede karşımıza çıkar. Görüntüler tek başlarına bir şeyi anlatamadıkları için belgesel film anlatısında seçilen bakış açısına göre bir anlatıcı kullanılır.
Seçilen bakış açısı ile anlatıcı, öyküyü zaman ve mekân bağlamında aktarır.
Kimi anlatıcılar öykünün her şeyine hâkim bir özellik taşırlarken kimi anlatıcılar da sadece gördüklerinin ışığında anlatımlarını gerçekleştirirler. Belgesel film anlatısı, yönetmen tarafından tamamlansa bile aslında bir iletişim sürecinin parçası olması sebebiyle izleyici de bu üretim sürecine dahildir. Belgesel anlatıcının yorumuyla ve “betimsel analiz” yöntemiyle gerçekleştirilen bu çözümleme ortaya koyar. Nedir “betimsel analiz”? “Betimsel analiz”, çeşitli veri toplama teknikleri ile elde edilmiş verilerin daha önceden belirlenmiş temalara göre özetlenmesi ve yorumlanmasını içeren bir nitel veri analiz türüdür.
Bu analiz türünde araştırmacı görüştüğü ya da gözlemiş olduğu bireylerin görüşlerini çarpıcı bir biçimde yansıtabilmek amacıyla doğrudan alıntılara sık sık yer verebilmektedir. Bu analiz türünde temel amaç elde edilmiş olan bulguların okuyucuya özetlenmiş ve yorumlanmış bir biçimde sunulmasıdır.
Belgeselde Anlatıcı açısından anlatı kuramına göre “kip” ve “ses” kategorileri önem arz eder.
Peki, belgeselde “kip” ve “ses” kategorileri nedir? “Kip” dediğimiz şey: mesafe, anlatıcının işlevi, anlatı perspektipi ve odaklanma olmak üzere dört aşamadan oluşur; “ses” dediğimiz şey de üç aşamadan oluşur: kişi, anlatma zamanı ve anlatı düzeyi…
Anlatı mesafesi, Anlatı mesafesi, anlatıcının öyküyü aktarma biçimiyle ilgilidir. Anlatıcı tarafından bu öykü ya anlatılarak ya da canlandırılarak, gösterilerek alıcıya sunulur.
Anlatı mesafesi: Anlatılan konuşma, dolaylı söylem, serbest dolaylı söylem ve dolaysız söylem. Anlatılan konuşma, söylem tipi olarak karakterin sözlerinin ve eylemlerinin olay gibi anlatılmasına dayanır. Sinemada “Dış ses” olarak da bilinen bu söylem türü, belgesel filmde e “her şeye hâkim anlatım” olarak da ifade edilen, her şeyi bilen bir anlatıcının yer aldığı söylemdir.
Belgesel filmlerde dolaylı söylem, anlatılan söylemi aktaran temel anlatıcı tarafından şu an dünyada olmayanların sözlerini aktarma şeklinde olur.
Serbest dolaylı söylem, birilerinin yazmış, söylemiş olduğu sözlerin ana anlatıcının dışındaki bir başka anlatıcı tarafından aktarılmasıdır.
Dolaysız söylemde ise karakterin sözleri anlatıcı tarafından aynen aktarılır.
Anlatıcının İşlevleri: Anlatma İşlevi, yönlendirme İşlevi, bildirişim İşlevi, doğrulama İşlevi, ideolojik İşlev, olmak üzere beş işlev türüdür.
Anlatı Perspektifi: Her şeyi bilen anlatıcı konumu, ben anlatım konumu, kişisel anlatım konumu…
Odaklanma: Sıfır odaklanma, dışsal odaklanma, içsel odaklanma ( Sabit odaklanma, değişken Odaklanma çoklu odaklanma)…
Kişi: Dış (Heterodiegetik) anlatı, iç (homodiegetik) Anlatı… Anlatma Zamanı: Sonradan anlatma, önceden anlatma, eşzamanlı anlatma, karma anlatma…
Anlatı Düzeyleri: Extradiegetik düzey, intradiegetik düzey, metadiegetik Düzey…
Belgesel filmde size sunulan insanlarıyla olaylarıyla her şey tanıdığınız bildiğimiz bir dünyadır.
Belgesel filimde bir dünyayı anlatan görüntüler herkes için aynı dili konuşur.
Belgesel filmden akademisyen Fatma Hanımla, köydeki Fatma teyze aynı şeyi anlar.
Bu nedenle belgesellerde kullanılan dil evrensel bir dildir.
Herkesin anlayabileceği dil olan beden dili ve tabiatın kendisi doğal evrendeki her varlığı hareket ve eylemleri, görüntüler, evrensel dildir.
Belgesel filmde verilen şey kuru değil, gördükleri yaşamdan alınan şeylerin gerçeklikle yeniden sunumudur.
Be nedenle, belgesel, kişinin diğer insanlarla, dünya ve doğa arasından film aracılığıyla ilişki kuran, dünyayı ve insanları görülemeyecek yönleriyle insanların görmesine ve tanımasına, yorumlamasına, değerlendirmesine imkân sağlayan bir sanat türdür.
Ancak yine de belgesel sinema, hayal ürünü olmayan, dış gerçeklikten elde ettiği ham verileri, yaratıcı bir süreçten geçirerek bir belgesel film ortaya çıkarmaya çabalar. Ardından bu kayıtlar bilimsel teknikler kullanılarak irdelenir ve belgeselciye özgü bir yorum ortaya konduktan sonra da estetik değer taşıyan bir film çıkmış olur. Belgesel anlatılan konu belli bir bakış açısıyla sunulur. İşte anlatıcı bu çerçevede karşımıza çıkar. Görüntüler tek başlarına bir şeyi anlatamadıkları için belgesel film anlatısında seçilen bakış açısına göre bir anlatıcı kullanılır.
Seçilen bakış açısı ile anlatıcı, öyküyü zaman ve mekân bağlamında aktarır.
Kimi anlatıcılar öykünün her şeyine hâkim bir özellik taşırlarken kimi anlatıcılar da sadece gördüklerinin ışığında anlatımlarını gerçekleştirirler. Belgesel film anlatısı, yönetmen tarafından tamamlansa bile aslında bir iletişim sürecinin parçası olması sebebiyle izleyici de bu üretim sürecine dahildir. Belgesel anlatıcının yorumuyla ve “betimsel analiz” yöntemiyle gerçekleştirilen bu çözümleme ortaya koyar. Nedir “betimsel analiz”? “Betimsel analiz”, çeşitli veri toplama teknikleri ile elde edilmiş verilerin daha önceden belirlenmiş temalara göre özetlenmesi ve yorumlanmasını içeren bir nitel veri analiz türüdür.
Bu analiz türünde araştırmacı görüştüğü ya da gözlemiş olduğu bireylerin görüşlerini çarpıcı bir biçimde yansıtabilmek amacıyla doğrudan alıntılara sık sık yer verebilmektedir. Bu analiz türünde temel amaç elde edilmiş olan bulguların okuyucuya özetlenmiş ve yorumlanmış bir biçimde sunulmasıdır.
Belgeselde Anlatıcı açısından anlatı kuramına göre “kip” ve “ses” kategorileri önem arz eder.
Peki, belgeselde “kip” ve “ses” kategorileri nedir? “Kip” dediğimiz şey: mesafe, anlatıcının işlevi, anlatı perspektipi ve odaklanma olmak üzere dört aşamadan oluşur; “ses” dediğimiz şey de üç aşamadan oluşur: kişi, anlatma zamanı ve anlatı düzeyi…
Anlatı mesafesi, Anlatı mesafesi, anlatıcının öyküyü aktarma biçimiyle ilgilidir. Anlatıcı tarafından bu öykü ya anlatılarak ya da canlandırılarak, gösterilerek alıcıya sunulur.
Anlatı mesafesi: Anlatılan konuşma, dolaylı söylem, serbest dolaylı söylem ve dolaysız söylem. Anlatılan konuşma, söylem tipi olarak karakterin sözlerinin ve eylemlerinin olay gibi anlatılmasına dayanır. Sinemada “Dış ses” olarak da bilinen bu söylem türü, belgesel filmde e “her şeye hâkim anlatım” olarak da ifade edilen, her şeyi bilen bir anlatıcının yer aldığı söylemdir.
Belgesel filmlerde dolaylı söylem, anlatılan söylemi aktaran temel anlatıcı tarafından şu an dünyada olmayanların sözlerini aktarma şeklinde olur.
Serbest dolaylı söylem, birilerinin yazmış, söylemiş olduğu sözlerin ana anlatıcının dışındaki bir başka anlatıcı tarafından aktarılmasıdır.
Dolaysız söylemde ise karakterin sözleri anlatıcı tarafından aynen aktarılır.
Anlatıcının İşlevleri: Anlatma İşlevi, yönlendirme İşlevi, bildirişim İşlevi, doğrulama İşlevi, ideolojik İşlev, olmak üzere beş işlev türüdür.
Anlatı Perspektifi: Her şeyi bilen anlatıcı konumu, ben anlatım konumu, kişisel anlatım konumu…
Odaklanma: Sıfır odaklanma, dışsal odaklanma, içsel odaklanma ( Sabit odaklanma, değişken Odaklanma çoklu odaklanma)…
Kişi: Dış (Heterodiegetik) anlatı, iç (homodiegetik) Anlatı… Anlatma Zamanı: Sonradan anlatma, önceden anlatma, eşzamanlı anlatma, karma anlatma…
Anlatı Düzeyleri: Extradiegetik düzey, intradiegetik düzey, metadiegetik Düzey…
FACEBOOK YORUMLAR