BAKÜ'YÜ ERMENİ KATLİAMINDAN KURTARAN NURİ PAŞA - Emir Şıktaş

15 Eylül 1918 öncesi ve bir süre bağımsız kaldıktan sonra 1992 ye kadar yine acılarla yoğrulan Azerbaycan Cumhuriyetinin nadide şehirlerinden olan Başkenti BAKÜ.

Yer altı ve yer üstü kaynaklarının zenginliği ve Türk milletinin bölgede hakim olmasını hazmedemeyen İngilizler, Fransızlar, İtalyanlar, Amerikalılar, Ruslar, onların maşaları Ermeniler, batılı diğer sömürgeci devletler sürekli Azerbaycan’ı ele geçirmeye çalışmış, petrole, doğal gaza sahip olabilme istekleri iştahlarını kabartmıştır.

İran Türklerince kurulmuş olan Safevi devletinin Azerbaycan’ın yönetimini yerel güçlere terk etmesi ile Azerbaycan'da Hanlıklar dönemi başlamış ve güçlü aşiretler Hanlıklarını ilan ederek hakim oldukları şehirleri yönetmeye başlamışlar.

Bir süre ayakta kalan bu hanlıkları ele geçiren Çarlık Rusya ve onların maşaları Ermenilere karşı mücadele eden Kafkas İslam Ordusu, Osmanlı Devletinden işgale ve Ermenilerce yapılan katliamlara karşı yardım talep etmiştir.

Bakü'nün, Enver Paşa açısından Türkistan'a açılan kapı olarak da önemi vardı. Bu dönemde, Kazan, Tataristan Türkleri'nin "Millî İdare" reisi Sadri Maksudi Bey, 10 Mayıs 1918 tarihinde Moskova Büyükelçisi Galip Kemal Bey'i ziyaretinde Türkistan'ın birinci kapısı olan Bakü'nün hemen ele geçirilmesinin öneminden bahsetmiştir.(Akdes Nimet Kurat)

Enver paşa kardeşi Nuri paşayı ordu kurmak ve komutasındaki askerlerle Bakü’yü kurtarmak üzere bölgede görevlendirmiştir.

Osmanlı Ordusu'nun esas harekât istikameti Nahcivan üzerinden Güney Azerbaycan topraklarına girmek idi. Buradaki amaç İngilizlerin Tebriz'e girişini engellemek olmuştur. Bu görevin üstesinden başarıya gelen [[Irak]] cephesinde bulunan 6. Ordu'ya bağlı Ali İhsan Sabis Paşa komutasındaki 4. kolordu birlikleri kuzeye ilerleyerek 8 Haziran 1918'de Tebriz'i ele geçirmiştir. Daha sonra Ermeni kontrolündeki Hoy üzerine ve oradan da Karabağ'a yürüyerek bir nevi Kuzey Azerbaycan'la Güney Azerbaycan'ı birleştirmişlerdi. Mehmet Saray, ''Türk-İran ilişkileri'', Ankara, 1999, s.47. Bu dönemde Azerbaycan halkı Osmanlı ordusundan büyük beklenti içerisinde olmuştur. Nizamettin Onk, ''Kafkas Seferimiz 1918'de Milli İrade'', İstanbul, 1977, s.12-13.
“Göreydim od yurdu, şirin ilimi,

Atalar mekanı vatanım Gence” diye yazdığım şiirimde belirttiğim ata yurdumuz Gence’ye önce gelerek buraları Ermeni zulmünden kurtaran Nuri paşa, Bakü’de yaşayan Türk milletine Ermeni zulmü yapıldığını ve durumun acil olduğunu haber vererek Enver paşaya bildirmiş ve izin verilmesi üzerine Kafkas İslam Ordusu Bakü’ye hareket etmiş ve 15 Eylül 1918 de Ermenilerce Bakü’de 12 binin üzerinde katliam yapıldığı ve binlerce insanın kaybolduğu tesbiti yapılmış ve Bakü şehri özgürlüğüne kavuşmuştur..
Bakü'nün 102. kurtuluş yıl dönümü kutlu olsun.

Bakü Fatihi rahmetli Nuri paşa, Halil paşa halen kahramanlık türküleriyle yörede anılmakta.
Kafkas İslam ordusunun Bakü ve civarında 1130 şehit verdiği belirtilmiştir.

Savaşın bitimini Enver Paşa:

"Allah'ın yardımı ile Bakü şehri 30 saatlik şiddetli muharebeden sonra, 15 eylül 1334'te(1918) saat 9 sularında zabt edilmiştir." sözleri ile galibiyeti ifade etmiştir.

Bakü'nün ele geçirilmesinden sonra, 1918 yılı Ekim ayı başında da bir Osmanlı müfrezesi Dağıstan'a girerek orada kurulmuş bulunan Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti'ne askeri destek verdi

Azerbaycan’ın birçok yerinde Kafkas İslam Ordusunun askerlerinin mezarı bulunmakta. Halkın hâlâ o mezarları ziyaret ediyor olması, bir vefa borcunun timsalidir. Sovyetler zamanı bile o mezarların yerleri saklanmış, korunmuştur. Bakü şehitleri için Şehitler Hiyabanı’nın yakınında anıt dikilmiştir. Türk askerleri anısına Meçhul asker anıtı da dikilmiştir.

Azerbaycan Milli Şairi Ahmet Cevat Kafkas, İslam Ordusu’nun Gence’ye girişinin şerefine ‘Ey Asker’ şiirini kaleme almıştır:

“Dağa, daşa sancağını öpdürüp,
Duman kimi bu dağları bürüyün!
Denizlere selam resmi yapdırıp,
Göylerdeki bulut kimi yürüyün,
Yürü,Yürü yatan güneş izine,
Gülümseyir doğan güneş yüzüne…”
Bakü Fatihi Nuri paşayı, Kafkas İslam Ordularının komutanlarını ve kahraman askerlerini şehit ve gazilerini rahmetle anıyorum.

Kaynakça: Vikipedi ansiklopedi.