Atif İSLAMZADE: M. E. RESULZADE, TÜRK DEVLETLERİNİN TEK KONFEDERASYONDA BİRLEŞECEĞİNİ YÜZ YIL ÖNCE SÖYLEMİŞ

“Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti” fikrinin ideoloğu, kurucusu ve devlet adamı ve aynı zamanda ulusal bir sembol olan M.E. Resulzade, hemen hemen tüm çalışmalarında milli devlet fikrinden yola çıkarak, ülkenin şartlarına dikkat çekti. Bu yöndeki en değerli eserlerinden biri elbette “Asrımızın Siyavuşu” dur (Asrımızın Siyavuşu, Çağdaş Azerbaycan edebiyatı, Çağdaş Azerbaycan Tarihi. B Gençlik, 1991).
M.E. Resulzade, “Asrımızın Siyavuşu’nu” yazarken neden “Şahname” deki Siyavuş imgesinin mitolojik ve efsanevi kopyasını kullandı? Araştırmacı bunu şöyle açıklıyor: “Mitolojinin sembolizmini hissederek ancak İran İlyada’nın bu üzücü destanını okurken, Siyavuş kötülükle karıştırılmış sembolik bir tarih gibi görünüyor. Bu bir semboldür.
Bu, büyük düşünürün ulusal devlet fikrinin temellerini açıklamak için Siyavuş imajını kullandığı anlamına gelir. Modern dönemi için büyük bir ustalıkla antik “Şahname” ile iletişim kurabilen, analitik bir bağlantı kuran Resulzade, bu sembol üzerinden geleceği bile tahmin edebiliyor. Öncelikle folklor hazinesini kullanan mitoloji, “Şahname” de Siyavuş’un dikkatini çeker. İranlı ve annesinin Turan olduğunu gösteriyor. Daha sonra Turan’a kaçan Siyavuş, İran’ı Turan ile birleştirmek istiyor. Resulzade, Siyavuş’un Şahnameh’deki bir diğer ünlü karakter olan Sohrab’a benzemediğini açıkça gösteriyor. O, güç açgözlülüğünden uzak, sevgi dolu bir kahramandır. İran ve Turan’ı (Türk toprakları) zorla değil, sevgi ve barış birliği içinde birleştirmek istiyor. Ancak her zaman olduğu gibi sinsi güçler bunu engelliyor. Afrasiyab’ın kardeşi Garsivaz bu suça özel olarak karışmıştır. Sonuç olarak amcası tarafından idam edilir. Böylece İran ile Turan arasında kanlı savaşlar başlar.
İran-Turan teması halk edebiyatının ve yazılı edebiyatın geniş bir nedeni olmuştur. Bu motif, tarihi kaynaklardan çok edebi eserlerde bir folklor motifi olması bakımından ilginçtir. Biraz düşünürsek, halk edebiyatına ve folkloruna dayanan büyük N. Gencevi’nin “Hüsrev ve Şirin” adlı eserinde de aynı nedeni kullandığını hatırlayacağız. Hüsrev İranlı ve Şirin Turanlı. Şirin’in ablası Mahin Banu’nun da kendisini Siyavuş’un amcası Afrasiyab’ın torunu olarak görmesi ve Şirin’in Turanlı olduğunu açıklaması tesadüf değildir. Nizami’nin Hüsrev ve Şirin’inde Hüsrev, Mahin Banu Şirin’i uyarırken Parviz için şunları söylüyor:
O, Ay ise, biz güneşiz
Keyhüsrev ise biz Afrasiab’ız
(Filolojik çevirisi H. Mammadzade’ye aittir).
Bu gerekçeyle M.E. Resulzade, Demokratik Cumhuriyet’in çöküşünde Azerbaycan’a destek veren Türkiye’nin çeşitli iftiralar ve yalanlarla aldatıldığını gösteriyor. Azerbaycan’ın Siyavuş’un kaderinin siyasi arenada yeniden yaşamasına neden olduğunu edebi dilde üst düzeyde kanıtlıyor. “Garsivazlar, Türkiye’deki Turanlıları Azerbaycan’ın farklı bir görüşü olduğuna ikna etti. İngiltere, Fransa ve Amerika ile bağları var. Gizli haberciler ona gelir. Turan, düşman Ermenilerle barışır. İran ile birleşmiştir. Acam politikası tanıtıldı”.
Görünüşe göre ulusal devlet çöküyor. Ancak ulusal bir devlet fikri yok edilemez. Resulzade’nin de belirttiği gibi, “Bir kez yükselen bayrak bir daha asla inmez!”.
M. Ə. Resulzadeh’in ulus devlet fikrinin devam edeceği, Azerbaycan’ın kurtarılacağı, Türkiye ve Türkçülüğün Azerbaycan’ın yanında olacağı iddiası, bugün ne kadar büyük bir düşünür olduğunu göstermektedir. 1920’de böyle bir öngörü ile yüz yıl sonra gerçekleşecek siyasi ve sosyal süreçleri tahmin etmenin mümkün olduğuna inanmak imkansızdır.
Resulzade, İslami birliğin mümkün olmayacağını gösteriyor. Yani artık tüm Müslümanların tek bir devlette birleşmesi mümkün olmayacaktır. Ama İslami birlik mümkün olacak! Onun için çalışmak ve savaşmak gerekiyor. Bugün Muhammed Emin Bey’in dediği gibi 1969’da kurulan ve 60’tan fazla ülkeyi birleştiren İslam İşbirliği Teşkilatı var. M.E. Resulzade bu büyük kurumun var olacağını küçük bir Lahij köyünde, zulüm, baskı ve tutuklanma olasılığının ortasında kaleme aldığı eserinde göstermişti. M.E. Rasulzade bu büyük kurumun kuruluşundan en az 49 yıl önce öngörüsünü ortaya koyuyor. Büyük düşünür böyle bir İran ve Turan birliğinin varlığını şu şekilde haklı çıkarmaktadır: “Türkçülük, Arabizm ve İran ortak bir kültür topluluğu oluşturmuştur. İslam, bu milletler arasında ortak bir kültür yarattı.
Bu çalışmada MA Resulzade, Türk toplumunun Turan’ın şeklini değiştireceğini ve modern zamanlarda farklı bir şekilde var olacağını gösteriyor! Yani bir devlet Türk devletinin topraklarına sahip olmayacaktır. Ancak bağımsız Türk devletleri ortaya çıkacak. Bu devletler tek bir Türk federasyonunda birleşecek. Bu siyasal Turan olacak! “Yeni Turan bir kültür birliği üzerine kuruldu, ancak gelecekteki Türk devletleri federasyonu olarak düşünülebilir. Azerbaycan da bu gelecekteki Turan zincirinin önemli bir halkasıdır.
Böylece, ulusal devletin kurucusu, ulusal lider, Doğu’daki ilk cumhuriyetin kurucusu ve büyük düşünür M.E. Resulzade, “Asrımızın Siyavuşu” adlı eserinde milli devlet fikrini esas olarak folklor temelinde somutlaştırdı ve büyük bir ustalıkla halkın dikkatine sundu. Çalışmadaki tüm fikir ve ideallerin bir gün gerçekleşeceğine ve tüm devlet kurumlarının düşünürün gösterdiği gibi inşa edileceğine inanıyoruz. İnancımız, aynı zamanda M.E.Resulzade’nin bu çalışmasında belli ideallerin bir parçası olarak gerçekleştirilmiş olmasından da kaynaklanmaktadır. Bugün dünyada yaşanan siyasi ve sosyal süreçler, M.E.Resulzade’nin Z. Gökalp’e atıfta bulunarak verdiği monoton uyumlu bir slogan olarak gerçekleştirilecek:
Rusya çökecek, viran olacak,

Türkiye büyüyüp Turan olacak!

Atif İSLAMZADE
Doç, Doktor, Azerbaycan Milli İlimler Akademisi, Folklor Enstitüsü
e-posta: [email protected]

https://kafkassam.com/