AŞIK ŞEREF TAŞLIOVA (d. 10.04.1938 / ö. 20.09.2014) - Yazar: PROF. DR. MUAMMER METE TAŞLIOVA

Dinle

21 Eylül 2021 - 23:17

ŞEREF TAŞLIOVA

(d. 10.04.1938 / ö. 20.09.2014)

âşık

(Âşık / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)

Asıl adı Şeref Taşlıova olan âşık, şiirlerinde Şeref mahlasını kullanmıştır. Kars’ın Çıldır ilçesine (1992'den itibaren Arpaçay’a) bağlı Gülyüzü (Pekreşen) köyünde 10 Nisan 1938 tarihinde doğdu. Hacı Bey ve Nergis Hanım’ın üçüncü çocuğudur. Âşıklığa duyduğu ilgi ilkokul yıllarında başladı. 1949 yılının 23 Nisan Çocuk Bayramı’nda Çıldır'da düzenlenen programda ilk kez köyü dışındaki bir topluluk huzurunda türkü söyledi. 1950’de ilkokuldan mezun olan âşık, 1951 yılında Kars Cilavuz Köy Enstitüsü’nü kazandı. Bir süre okudu, ancak ağabeyinin vefatı nedeniyle devam edemedi. Köyüne dönünce Âşık Şenlik’in oğlu Âşık Kasım’a çırak oldu. Bu dönemde Âşık Gülistan ve Âşık Müdâmî’den de istifade etti. Bu üç usta âşıktan saz çalma, şiir söyleme ve hikâye anlatma üzerine sanatın inceliklerini öğrendi. Ayrıca Âşık Mehmet Hicrânî, Âşık Dursun Cevlânî, Âşık Latif, Âşık Merdan, Âşık Abbas, Âşık Musa, Âşık İlyas ve Âşık İslam Erdener’i sözlü icra ortamlarında dinleyerek kendisini geliştirdi. 1958-1960 yılları arasında Isparta, İzmir ve İstanbul’da askerlik görevini yaptı. 1959 yılında Münire Hanım ile evlendi. Bu evlilikten sekiz çocuğu oldu.
TRT Kars Radyosunda 1964 yılından itibaren on yıl süreyle âşık programları hazırladı ve sundu. Âşıkların icra yaptığı kahvehanelerin yanında Âşık Murat Çobanoğlu’nun kahvesinde 1994 yılına kadar gece ve gündüz fasıllarını sürdürdü. Hikmet Arifi Ataman, Şah İsmail, Korkmaz İkan, Nuri Şahinoğlu ve Sadrettin Ulu çırakları arasındadır.
Marl Belediyesi tarafından 1987 yılında Murat Çobanoğlu ile birlikte Almanya'ya davet edildi. UNESCO’nun 1988’de hazırladığı ‘Dünya Sanat Dizisi’nde Türkiye'deki âşıklık geleneğini temsil etme görevini üstlendi. İngiltere'de gerçekleşen ‘Uluslararası Hikâye Anlatma Festivali’ne (International Story Telling Festival) dört kez davet edilerek katılım sağladı. 02-04 Mayıs 1993 tarihlerinde Kırgızistan’da yapılan Manas Şöleni’nde bulundu. 21-23 Haziran 1996 tarihlerinde Danimarka’da organize edilen ve 24 ülkenin dâhil olduğu ‘Vikinglerin Doğuş Günü ve Gün Dönümü Geleneği Festivali’nde Türkiye'yi temsil etti. 1996 yılında Singapur’da düzenlenen ‘Nasrettin Hoca Yılı Etkinlikleri’nde görev aldı.
Bugüne kadar altın ve gümüş olmak üzere 135 madalya, 150 plaket ve şilt, 180 takdir/teşekkür belgesi kazandı. Üniversitelerde hazırlanan Lisans mezuniyet tezlerinden, Yüksek Lisans, Doktora tezlerine ve Doçentlik çalışmalarına kadar birçok bilimsel esere konu oldu.
Hakkında hazırlanmış çalışmalardan bir kısmı şunlardır: Deniz Şener (2005) Âşıklık Geleneği İçerisinde Şeref Taşlıova’nın Yeri ve Kullandığı Makamlar, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi; Alper Karadeniz (2006) Âşık Şeref Taşlıova’nın Hayatı, Sanatı ve Eserleri, Yüksek Lisans Tezi, Kafkas Üniversitesi; Yavuz Selim Memiş (2013) Âşık Şeref Taşlıova’dan Derlenen Halk Hikâyelerinde Değerler Eğitimi, Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Ayrıca, Gazi Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Halk Bilimi Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Armağan Coşkun Elçi (2011) doçentlik çalışması olarak Âşık Şeref Taşlıova’nın Ezgi Repertuarı adıyla yayımlanan incelemeyi yapmıştır.
İlk yurt dışı programı Başbakanlık tarafından “sanat elçisi” olarak görevlendirilmesi nedeniyle 1971 yılında Almanya’da gerçekleşti. Takip eden yıllar içinde Hollanda, Belçika, Lüksemburg, Fransa, İsviçre, İsveç, Avusturya, Danimarka, Almanya, İngiltere, Singapur, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Kazakistan, Kırgızistan, Pakistan, Türkmenistan ve Amerika Birleşik Devletleri gibi birçok ülkede sanatını icra etti.
TRT tarafından hazırlanan “Ozanın Kopuzundan Âşığın Sazına” isimli programın danışmanlığını, “Âşıklık Geleneği” programının metin yazarlığını yaptı. Japon NHK Televizyonunun farklı tarihlerde çekimini yürüttüğü “İpek Yolu” ve “Tarihin Altın İzleri” belgesellerinde görev aldı. İngiliz BBC Televizyonunun hazırladığı “Alexander” isimli yapımın Türkiye bölümünde âşık tarzı destan türü örneklerini sundu. Alman ATT ve ZDF Radyolarında ve İngiliz BBC Radyosunda programlara katıldı. 2001 yılında UNESCO Türkiye Millî Komisyonunun katkılarıyla, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı tarafından hazırlanan “Meddahlık ve Meddah Hikâyeleri” isimli projede kaynak kişi olarak icrada bulundu. 1981 yılında, “Atatürk’ün Doğumunun 100. Yıl Dönümü” münasebetiyle, TRT’nin düzenlediği “Atatürk” konulu şiir yarışmasının “güzelleme” dalında “Biri Anadolu Biri Atatürk” isimli şiiriyle Türkiye Birincisi oldu. Birçok kurumdan ödül aldı.
Ulusal ve uluslararası folklor/halk edebiyatı sempozyum ve kongrelerinde bildiriler sundu. Bildirilerinin bir kısmı şöyledir:
-“Kars ve Çevresinde Sazla Sesle Söylenen Âşık Makamlarının İsimleri”, Uluslararası Folklor ve Halk Edebiyatı Semineri, 1976.
-“Kars’ta Âşıklık Geleneği ve Halk Hikâyeleri”, Türk Halk Hikâyeleri ve Folklorunda Yeni Görüşler II, 1985.
-“Türkiye Âşıklar Bayramı Konya’da 30 Yılda Gördüklerim”, Türk Halk Edebiyatı Bilgi Şöleni, 1995,
-“Doğu Anadolu Köy Düğününde Âşıklık Geleneği”, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, 1997.
-“Çıldırlı Âşık Şenlik’in Şiirleri ve Hikâyelerinin İçindeki Özellikler”, Âşık Şenlik Sempozyumu, 2000.
-“Geçmişten Günümüze Âşıklık Geleneği”, 2. Folklor ve Halk Edebiyatı Kongresi, 2001.
-“Âşıklık Geleneğinde Kahramanlık Destanları”, 3. Folklor ve Halk Edebiyatı Kongresi, 2002.
-“Çıldırlı Âşık Şenlik’in Şiirleri ve Hikâyelerindeki Motifler”, II. Çıldırlı Âşık Şenlik Sempozyumu, 2006.
-“Dünden Bugüne Kadın Âşıklar”, Uluslararası Kadın Âşıklar Şöleni-Sempozyumu, 2011.
Akademik ortamda sunulması itibarıyla 1964 yılında Atatürk Üniversitesi’nde ilk programını gerçekleştirdi. Bunu köklü Türk üniversitelerindeki diğer örnekler takip etti. Ayrıca yurt dışında Londra Üniversitesi, Cambridge Üniversitesi, Singapur Üniversitesi ve Berlin Üniversitesinde âşıklık geleneğine dair seminerler verdi, akademik personel ve öğrencilere sunumlar yaptı. Amerika Birleşik Devletleri Indiana Üniversitesi tarafından 1983’te, Almanya Berlin Üniversitesi tarafından 1987’de şiirleri Kars’ta derlendi.
2010 yılının aralık ayında Amerika’da bulunan Harvard Üniversitesine davet edildi. Harvard Üniversitesindeki programlarında kendisine Prof. Dr. Karl Reichl ve Dr. Himmet Taşkömür eşlik etti.
Avrupa ülkelerinde ve Türkiye’de çok sayıda plak ve ses kaseti hazırladı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Sivas Devlet Türk Halk Müziği Korusu'nda sanatçı olarak görev yaptığı dönemde, 1994 yılında Ankara’ya yerleşti. Kısa adıyla MESAM olarak bilinen ve 1987’de kurulan Türkiye Musiki Eseri Sahipleri Meslek Birliği'nin Kurucu Üye’sidir. Kuruluştan sonra iki yılda bir yapılan Genel Kurul ve Yönetim Birimlerini Belirleme Seçimlerini aralıksız olarak uzun yıllar kazandı. Bu meslek birliğinde 1999-2010 yılları arasında, Teknik Bilim Kurulu Başkanlığı yaptı.
Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Kurumu (UNESCO) tarafından, Somut Olmayan Kültür Miras çalışmaları kapsamında, Türkiye âşıklık geleneği dalında “2008 Yılı Yaşayan İnsan Hazinesi” olarak tescillendi ve ilan edildi. 05 Haziran 2010 yılında Ardahan Üniversitesi tarafından “Âşık Şeref Taşlıova Sempozyumu” düzenlendi. Ardahan Üniversitesi senatosu kararıyla, 2010 yılında, Türk Halkbilimi alanında “Onursal Bilim Doktoru” unvanı verildi.
Kültür ve Turizm Bakanlığı Sivas Devlet Türk Halk Müziği Korosu Sanatçısı olarak 1991 yılında başladığı görevinden, 2003 yılında yaş haddinden emekli oldu. Emeklilikten sonra da bakanlığın yurt içindeki ve uluslararası seviyedeki yabancı ülke programlarına katılmaya devam etti.
13 Eylül 2014 günü rahatsızlanan Âşık Şeref Taşlıova, tedavi gördüğü Ankara Dışkapı Yıldırım Beyazıt Eğitim ve Araştırma Hastanesinde 20 Eylül 2014 günü vefat etti. Ankara Keçiören’e bağlı tarihî Bağlum Mezarlığında toprağa verildi.
Şiirlerinde “Şeref” mahlasını kullandı. Halk hikâyesi anlatma, muamma çözme, karşılaşma ve âşık ezgileri (makam, hava) gibi dallarda ön plana çıktı. Şiirleri hece vezninin yaygın biçimleri olan 8’li, 11’li ve 15’li örneklerinden oluşmuştur. Allah, Kur’an, peygamber, vatan, millet, bayrak, sadakat, dürüstlük, yiğitlik, insan ve tabiat sevgisini işleyen şiirleri oldukça fazladır. Tasnif ettiği hikâyelerle halk edebiyatı külliyatına yeni metinler kazandırdı. Âşık ezgileri (makam, hava) hakkında, akademik ortamlarda sunduğu bildiri ve konferansları ile önemli kaynak kişiler arasında yer aldı.
Türk Dil Kurumu tarafından yapılan derleme çalışmasında repertuarında bulunan metinlerden bir kısmını anlattı. "Âşık Şeref Taşlıova'dan Derlenen Halk Hikâyeleri" ismiyle yayımlanan kitapta yer alan hikâye isimleri şöyledir: Usta Malı Hikâyeler: Kenan ile Hanzade Hikâyesi, Kirmanşah Hikâyesi, Köroğlu Oltu Kolu, İrfanî Hoca ile Türkmen Kızı Hikâyesi, Erzincan Bağları Hikâyesi (Kerem ile Aslı Hikâyesi Bölümü), Âşık Sümmanî ve Gülperi (Perizat) Hikâyesi. Kendisinin Tasnif Ettiği Hikâyeler: Bağdat Hanım ile Hafız Hikâyesi, Seyyad Bey ile Güllü Kız Hikâyesi, Gülistan ile Süleyman Hikâyesi, Gelin Taşı Hikâyesi, Emir Han ile Sümbül Hanım Hikâyesi, Celal Bey ile İpek Sultan Hikâyesi. Serencam Yapısındaki Hikâyeler: Âşık Şenlik ile Kılıççı Mustafa Karşılaşması, Âşık Şenlik ve Kars'ın İşgali Hikâyesi, Çıldırlı Âşık Şenlik'in Revan Seyahati ve Ölümü, Bala Memmed Hikâyesi, Âşık Kahraman'ın Kars'ın Kurtuluş Destanları, Mansur Hikâyesi, Posoflu Âşık Müdamî'nin Hastalanması, Posoflu Âşık Zülalî'nin Memleketine Dönüşü, Âşık Şeref Taşlıova Gurbet Ellerde, Âşık Şeref Taşlıova'nın Kırgızistan Seyahati. Bu kitap Türk Dil Kurumu tarafından 2020 yılında 4.baskısı ile yeniden yayımlandı.

Kaynakça

Aygün, Ülker (1992). "Gönül Bahçesi ve Âşık Şeref Taşlıova", Güneyde Kültür Dergisi, Yıl 4. 46: 42-43.
Baranseli, Z. Mahir (1967). "Şeref Taşlıova", Kars Eli Dergisi, Kars. Ocak. 3 (30): 8-10.
Baranseli, Zerger Mahir (1970). "Taşlıova ve Çobanoğlu Karşılaşması ve Bir Hüküm", Türk Folklor Araştırmaları Dergisi. İstanbul, 13, 257, XII: 5817-5819.
Çelebi, Sait (1969). "Şair Şeref Taşlıova", Çağrı Dergisi. Yıl 13, 139: 20-21.
Çiftlikçi, Ramazan (1996). "Halk Hikâyeleri ve Hikâyeciliği Üzerine Âşık Murat Çobanoğlu ve Âşık Şeref Taşlıova ile Bir Görüşme", Folklor/Edebiyat Dergisi, 7: 97-106.
Demir, Faruk (1991). Âşık Şeref Taşlıova. Mezuniyet Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Türk Müziği Konservatuarı.
Elçi, Armağan Coşkun (2011). Âşık Şeref Taşlıova'nın Ezgi Repertuarı. Ankara: Gazi Kitabevi.
Ergenç, Afife, H. (1969). "Âşık Şeref Taşlıova", Tarla Dergisi, Yıl 4, 42.
Halıcı, Feyzi (1978). "Âşık Şeref Taşlıova ile Âşık Kul Mustafa Arasında Bir Atışma", Çağrı Dergisi. 22 (242): 3-4.
Karadeniz, Alper (2006). Âşık Şeref Taşlıova'nın Hayatı Sanatı ve Eserleri. Yüksek Lisans Tezi. Kars: Kafkas Üniversitesi.
Kars Ardahan Iğdır Kalkınma Vakfı Dergisi (2010). "Onursal Bilim Doktoru ve UNESCO Yaşayan İnsan Hazinesi Âşık Şeref Taşlıova", İstanbul. 3: 34-38.
Kars Dergisi (2014). “UNESCO Yaşayan İnsan Hazinesi Onursal Bilim Doktoru Âşık Şeref Taşlıova”, Kars-Ardahan-Iğdır Kalkınma Vakfı Yayını, Ocak-Haziran. İstanbul. 6: 23-27.
Kars Dergisi (2019), “Aramızdan Ayrılışının 5. Yılında Âşık Şeref Taşlıova”, Kars Ardahan Iğdır Eğitim ve Kalkınma Vakfı Yay. İstanbul. 11: 74- 76.
Kaya, Doğan (1990). "Taşlıova-Reyhani Karşılaşması", Millî Folklor Dergisi, C. 1, Yıl 2, Haziran, 6: 58-59.
Millî Kültür Dergisi (1981). "Şeref Taşlıova", Ankara. 3, (5): 39-41.
Nasrattınoğlu, İrfan Ünver (1975). "Karslı Âşık Şeref Taşlıova", Çağrı Dergisi, Nisan, Yıl 19, 207: 25-26.
Sosyoloji Divani-Sosyoloji Dergisi (2015). “Âşık Şeref Taşlıova”, Yıl 3. Temmuz-Aralık, Ankara. 6: 343-345.
Şener, Deniz (2005). Âşıklık Geleneği İçerisinde Şeref Taşlıova'nın Yeri ve Kullandığı Makamlar. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.
Tan, Nail (2004). "Âşık Şeref Taşlıova: Hayatı Şairliği Hikâyeciliği", Ortaq Türk Keçmişinden Ortaq Türk Geleceyine II. Uluslararası Folklor Konfransının Materialları, Azerbaycan Millî Elmler Akademiyası Folklor İnstitutu, Bakı, 262-272.
Tan, Nail (2007). "Âşık Şeref Taşlıova'nın Halk Hikâyelerinde Döşeme ve Duvakkapma Bölümleri", Derlemeler Makaleler 2, Anonim Edebiyat, BRC Basım, Ankara, 166-175.
Tan, Nail (2007). "Âşık Şeref Taşlıova Hayatı Şairliği Hikâyeciliği", Derlemeler Makaleler 3, Âşık Edebiyatı Tekke Edebiyatı, Ankara: BRC Basım. 122-135.
Taşlıova, Mete (1995). Âşık Şeref Taşlıova'nın Tasnif Ettiği Hikâyeler. Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
Taşlıova, Mete (2007). Âşık Şeref Taşlıova Hayatı ve Şiirleri. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yay.
Taşlıova, Mete (05 Haziran 2010). “Âşıklığı Projelendirmek: Projeleriyle Âşık Şeref Taşlıova”, Yaşayan İnsan Hazinesi Âşık Şeref Taşlıova Sempozyumu.
Taşlıova Mete (2019). “Âşık Gördüğünü, Gördüğüne Söyler: Yıldıray Erdener’in Âşık Şeref Taşlıova Söyleşisi”, Toroslardan Tanrı Dağlarına Türk Halk Biliminin Ulu Çınarı Prof. Dr. Ali Berat Alptekin Armağanı, Ed: Esma Şimşek, Hatice İçel, Kömen Yay., Konya. 219-232.
Taşlıova, Mete (2020). “Âşık Şeref Taşlıova ile Anadolu, Gelenek ve Kültür Üzerine Söyleşi”, Ahmet Mortaş’ın Şeref Taşlıova Söyleşisi, Folklor Edebiyat Dergisi, 26 (1): 241-248.
Taşlıova, Mete (2020). “Harvard Üniversitesi’nde Âşık Şeref Taşlıova ile Söyleşi”, Prof. Dr. İsmail Görkem Armağanı, Kömen Yay., Konya. 263-274.
Türk, Dilek (2011). "UNESCO Yaşayan İnsan Hazinesi-Onursal Bilim Doktoru Âşık Şeref Taşlıova", Ankara Eğitim Kültür ve Sanat Dergisi, İl Millî Eğitim Müdürlüğü Yayın Organı, Yıl 13. Mayıs-Haziran, Ankara, 72: 79-81.
Türkmen, Fikret, Nail Tan, Mete Taşlıova (2008). Âşık Şeref Taşlıova'dan Derlenen Halk Hikâyeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
Uyguner, Muzaffer (1970). "Şeref Taşlıova", Halkevleri Dergisi, Ankara. Yıl 4. 46: 9-11.