Ali Rıza Özdemir: 'Hoybun Cemiyeti' bilinmeden PKK-Ermenistan işbirliği anlaşılamaz

Açık kaynaklara düştüğü üzere PKK, Azerbaycan’a karşı Ermenistan saflarında savaşıyor.[i] Yezidi Kürtlerden[ii] seçilen iki yüz teröristin Ermenistan’a gönderilmesi, konuyu bilenler açısından sürpriz değil.

PKK neden mi teröristlerini Ermenistan’a gönderiyor?

Bunu anlamak için tarihe bakmak ve dikkatleri Hoybun Cemiyeti’ne çekmek lazım.

***

Hoybun Cemiyeti’nin kuruluşuna giden yol, Şeyh Sait isyanının bastırılmasıyla açıldı. Lozan Konferansı’nda Musul sorununun görüşüldüğü günlerde patlak veren Şeyh Said isyanı, kısa sürede bastırıldı. Etnik ayrılıkçı hareketleri yöneten kişiler, isyanın bastırılmasının ardından Irak ve Suriye ile Avrupa ülkelerine dağıldılar. Kürtçülüğü merkeze alan etnik ayrılıkçı hareket için de yeni bir dönem böylece başlamış oldu.

***

Türkiye’yi terk ederek yurt dışına çıkan kişilerden biri de İskender takma adını kullanan Memduh Selim’di. İstanbul’daki yaşamını terk ederek Suriye’ye kaçan Memduh Selim, etnik ayrılıkçı yeni bir yapı kurmak için çalışmalara başladı. Aralarında Mehmet Şükrü Sekban, İhsan Nuri, Ali Rıza (Şeyh Said’in oğlu), Berazi aşireti reisi Mustafa Şahin, Paris’te bulunan Şerif Paşa ve Bedirhanlardan Celadet ile Kamuran beylerin de bulunduğu bazı kişilerin desteğini aldı.

***

1927 yılının Şubat ayında Revanduz kaymakamı Seyit Taha’nın evinde İngilizlerin ve Ermenilerin de desteğiyle bir toplantı yapıldı. Burada ileride Hoybun adını alacak örgütün temelleri atıldı. Bu toplantıda faaliyet alanı Türkiye olarak belirlendi ve ayaklanmalar için İngilizlerden para ve mühimmat vaadi alındı. Ayrıca çıkarılacak isyanlara Nasturiler de destek verecekti.

***

Hoybun’un hazırlık toplantılarından biri de 1927 yılında Irak’taki Londra Oteli’nde yapıldı. Bu toplantıya Kürtleri (sözde) temsilen Ali Rıza, Dr. Mehmet Şükrü (Sekban), Mehmed Emin, İhsan Nuri, Hurşit (kaçak Osmanlı zabiti), Abdulkerim ve Fehmi, Ermenileri (sözde) temsilen de Levan, Emirazyan ve Ariş katıldı. Ayrıca Irak Olağanüstü Komiser Yardımcısı ve Entelijans Servisi mensubu Edmonds, İngiliz elçiliğinden Kaptan Moltfortre ve kâtibi toplantıda hazır bulunanlar arasındaydı.

Toplantıda alınan kararlara göre;

* Dağınık Kürt ve Ermeni örgütleri bir araya toplanacak,

* Kürtlerle Ermeniler arasındaki anlaşmazlıklar çözülecek,

* Türkiye’nin elindeki Ermeni ve Kürt toprakları kurtarılacak,

* İran’la iyi ilişkiler kurulacak,

* Komşu devletlerle sürtüşmeye girilmeyecek,

* Sadece Türkiye’yle mücadele edilecekti.

***

Hoybun Cemiyeti, 5 Ekim 1927’de Lübnan’ın Bihamdun kentinde kuruldu. O dönemde Lübnan, “Lübnan Cumhuriyeti” adı altında Suriye’yle birlikte Fransa manda yönetimi altındaydı. “Kürt Ulusal Kongresi” adı altında yapılan toplantının yeri, Taşnak’ın merkez komite üyesi Vahan Papazyan’ın eviydi.

Başkanlığını Celadet Bedirhan’ın yaptığı merkez komitede Ahmed Abdurrahman Ağa, Ali Rıza (vekâleten temsil edildi), Memduh Selim, Dr. Mehmet Şükrü (Sekban), Haco Ağa, Ramanlı Emin, Mustafa Şahin, Bozan Şahin, Kerim Bey, Tefik Bey, Kamil Bey, Bedrettin Ağa, Liceli Fehmi, Vahan Papazyan gibi isimler yer alıyordu.

***

Hoybun’un, bu kongrede aldığı kararlar, Londra Oteli’nde alınan prensip kararlarıyla büyük oranda örtüşüyordu. Bu kararlara göre;

* Suriye ve Mezopotamya Kürtleri manda koşullarıyla yetinecek,

* Suriye ve Mezopotamya Kürtleri için hiç bir politik hak talebinde bulunulmayacak,

* Suriye ve Mezopotamya’daki hükümetlerle iyi ilişkiler kurulacak,

* Ermenilerle bütün gerginlikler giderilecekti.

Ayrıca Kongre, İngiltere, Fransa, Suriye, İran ve Irak hükümetlerine minnettarlıklarını sundu. Çünkü bu hükümetler, Türkiye’de baskıya uğrayarak göçe mecbur bırakılan Kürt mültecilerini sevgiyle kabul etmişlerdi.

Örgütün düşmanı, açıkça ve sadece Türkiye’ydi. Suriye ve Mezopotamya Kürtleri için hak talebinin olmaması ise Ermeni çetecilerin emellerine açıkça hizmet etmek demekti.

***

Aslında iki nedenden dolayı Kürtlerle Ermenilerin arası geçmişten beri açıktı. Birincisi, Taşnak ve Hınçak çetelerinin Kürt köylerinde yaptığı mezalim, ikincisi ise 1915 yılında hayata geçirilen “Ermeni Sevk ve İskân Kanunu”nun uygulama sürecinde Kürtlerin Ermenileri katlettiği ve Ermeni mallarına el koyduğu iddialarıydı.

Ermeni çetecileri ve Kürt ayrılıcıları da anlaşamıyorlardı. Çünkü kurmayı hayal ettikleri Kürdistan ile Ermenistan’ın sınırları önemli oranda çakışıyordu. Aynı topraklar üzerinde devlet kurmak isteyen iki grup kendilerini doğal rakipler olarak görüyordu.

Hoybun bütünüyle farklı bir yol izlemeye karar verdi. Hoybun’un harekât tarzı Ermeni çetecilerle işbirliğine ve dayanışmaya dayanıyordu. Bu nedenle cemiyetin adı Kürtçe ve Ermenice bir terkipten oluşturuldu. Kürtçede “benlik” anlamına gelen “Hoybon” ve Ermenicede “Ermeni yurdu” manasına gelen “Haypun” kelimeleri birleştirilerek cemiyete isim yapıldı.

***

Cemiyet, 1927 yılında kurulmuştu ama tüzüğü “Nizamname-i Umumi ve Peyman-ı Milli” adıyla 1928 yılında yayımlandı. Bu tüzüğe göre, “Örgütün amacı Türkiye boyunduruğu altında bulunan Kürdistan ve Kürtlerin kurtuluşu ve doğal ve ulusal sınırları içinde bağımsız bir Kürdistan devleti kurmak”tı.

1928 yılında (21 Haziran) iki terör örgütü, Taşnak ile Hoybun, Paris’te ortak bir anlaşma imzaladı. Bu anlaşmanın ilk maddesine göre, “Her iki taraf bağımsız bir Kürdistan’ın, birleşik bir Ermenistan’ın kurulma hakkını karşılıklı olarak tanıyarak, bu hakkın savunması için mümkün olan her türlü imkânı kullanarak, birbirinin yardımına koşmayı kabul etmekte”ydi.

Böylece iki taraf arasındaki gerginlik ve düşmanlık yerini dayanışmaya bırakacaktı. Hatta aynı anlaşmaya göre biri Kilikya’da öteki Erivan’da olmak üzere iki Ermeni devleti, bu iki Ermeni devletinin arasında da bir Kürdistan devleti kurulacaktı.

***

Hoybun’daki Ermeni çetecilerin etkisi açıkça hissediliyordu. Örgütün kuruluşu için ilk çalışmaları yürüten Memduh Selim, daha başından beri Ermeni çetecilerle ilişki içindeydi.

Örgüt yöneticilerinden Süreyya Bedirhan, bazı Taşnak yöneticilerini ikna etmeye uğraşıyordu. Taşnak’ın merkez komite üyesi Vahan Papazyan’ın evinde kurulan örgütte, Papazyan da merkez komitede yer aldı. Zaten Hoybun’un merkez komitesinde bir Taşnak üyesinin olması iki örgüt arasındaki anlaşmanın gereğiydi. Taşnak’ın Suriye’deki temsilcilerinden Hratcth Papazyan, Hoybun’un Halep şubesinin daimi üyesi oldu ve en etkili kişiler arasında yer aldı. Hoybun’un başlattığı Ağrı isyanına Taşnak Örgütü destek verdi. Taşnak, aralarındaki anlaşmaya uyarak Hoybun’u mali bakımdan destekledi. Silah yardımı yaptı. Avrupa ülkelerinde ve ABD’de Hoybun’un propagandasını yaptı, bu ülkelerin Hoybun’u desteklemelerini istedi.

Ermeni çetecilerin Hoybun’daki etkisi etnik ayrılıkçı bazı Kürtleri rahatsız etti. Seyit Taha ve Şeyh Sait ailesinden Ali Rıza ile Şeyh Mehdi örgütle aralarına mesafe koydular, daha sonra örgütten ayrıldılar.

***

Hoybun, ağır İngiliz ve biraz da Fransız etkisiyle kurulmuştu. Hoybun Fransız mandası altındaki Lübnan’da kurulunca Fransızlar ayrılıkçı Kürtlerle daha yakından ilgilenmeye başladılar. PKK ve benzerlerine verilen Fransız desteğinin temelleri de böylece o tarihlerde atılmış oldu.

Hoybun, bir yandan da dikkatini ABD’ye dikmişti. Bugün nasıl PYD/PKK, ABD’nin kara gücü olarak hareket ediyorsa,[iii] o dönemde de Hoybun, ABD desteğinin şart olduğunu düşünüyordu. Örgütün ABD’ye gönderdiği Süreyya Bedirhan, Detroit (Michagen), Chicago (Illinois), Gary ve Whiting (Indiana)’da örgütün şubelerini kurdu. Ermeni lobisiyle iletişime geçti ve onların desteğini aldı. Çeşitli yardımlar topladı.

***

Hoybun’un hikâyesi uzun[iv]. Hoybun’un başlattığı Ağrı isyanı ise başka bir yazının konusu. Hoybun’un kurucularının hayatları ise daha başka… Ancak bugünü anlamak için geçmişe bakmak gerekiyor.

“PKK, Azerbaycan Türkleriyle savaşmak için neden Ermenistan’a terörist gönderiyor” sorusunun cevabı, tarihte saklı.

Kürt ve Ermeni teröristlerin /çetecilerin Türk ve Türkiye düşmanlığında birleşmesinin nedenleri, tarihte saklı.

Fransa’nın Türkiye düşmanlığı ve etnik ayrılıkçılara desteği, tarihte saklı.

ABD’nin PKK’yı kara gücü ilan etmesinin nedenleri, tarihte saklı.

Tarihi bilmeyen bugünü doğru okuyamaz, bugünü doğru okuyamayan yarını kuramaz. Türkiye ve Türk dünyası, yarını kurmak istiyorsa, tarihi iyi bilmeli ve bugünü iyi okumalıdır.

***

Resimler: Hoybun Cemiyeti’nin önemli isimlerinden bazıları.

Vanlı Memduh Selim (Hoybun merkez komite üyesi)

Vanlı Vahan Papazyan (Hoybun merkez komite üyesi)

İstanbul doğumlu Celadet Ali Bedirdan (Hoybun merkez komite başkanı.)

Bitlisli İhsan Nuri (Hoybun merkez komite üyesi. Ağrı isyanının elebaşı.)

***

Dipçe: Bu yazıyı geçtiğimiz günlerde kaybettiğimiz Prof. Dr. Salim Cöhce’nin aziz ruhuna armağan ediyorum. Allah makamını cennet eylesin.

Sonnotlar

[i] https://www.veryansintv.com/iste-kanitlariyla-pkk-ermenistan-ortakligi; https://www.mynet.com/isgal-altindaki-karabag-da-ermenistan-pkk-ypg-isbirligi-110106606913; https://www.haberturk.com/yazarlar/cetiner-cetin/2817084-pkknin-ermenistan-acilimi.

[ii] Ermenistan’da az sayıda da olsa Kürt yaşıyor ve bunlar Yezidi inancına mensup.

[iii] https://www.aydinlikgazete.com/dunya/obama-pkk-kara-gucumuz-h73476.html ; https://www.aydinlik.com.tr/abd-nin-kara-gucu-pyd/ypg-nin-emir-komuta-haritasi-turkiye-aralik-2017; https://www.star.com.tr/politika/amerikanin-kara-gucu-pkk-deasi-solladi-haber-1306957/; https://www.youtube.com/watch?v=0tdRv_sQb2Q

[iv] Hoybun, 1946 yılında Mahabat Kürt Cumhuriyeti kurulunca kendini feshetti ve bu cumhuriyete katıldı.

https://www.veryansintv.com/kose-yazilari/ali-riza-ozdemir