Ahmet Bey Ağaoğlu'nun eserlerinde edebiyat eleştirisi konuları
22 Eylül 2024 - 08:12
Ahmet Bey Ağaoğlu'nun eserlerinde edebiyat eleştirisi konuları
Atakishiyeva Hacer
Ahmed Bey Ağaoğlu, 19. yüzyılın sonu ile 20. yüzyılın ilk yarısını kapsayan dönemde Azerbaycan'ın sosyo-politik görüşünü oluşturan büyük düşünürlerden biridir. Kapsamlı bir bakış açısına sahip olan A. Ağaoğlu, Azerbaycan ve Türkiye'nin sosyal ve siyasi tarihinde özel yeri olan bir devlet adamı olarak tanınmaktadır. Yazar, filozof, halk figürü, devrimci, siyasetçi, gazeteci, pedagog, hukukçu, oryantalist bilim adamı, yazar, Türkolog, keskin eleştirmen, edebiyat eleştirmeniydi. Seçkin yazar, değerli edebi-bilimsel mirasıyla 20. yüzyılda Azerbaycan göçmen edebiyatının edebi-sanatsal ve bilimsel teorik düşüncesinin gelişmesinde özel bir rol oynamıştır.
Edebiyat eleştirisi bir tür olarak Ahmed Bey Ağaoğlu'nun yaratıcılığının geniş ve önemli bir alanını oluşturmuştur. Ahmed Bey Ağaoğlu'nun yaratıcılığının her döneminde edebiyat eleştirisi onu ilgilendiren sorunlardan biriydi. Ahmed Bey, makalelerinde Azerbaycan edebiyatından başlayarak dünya edebiyatı klasiklerinin eserleri başta olmak üzere pek çok edebiyat türünü incelemiş, yeri geldiğinde türler veya yazarların eserleri arasında paralellikler kurmuştur. Ahmed Bey Ağaoğlu'nun Azerbaycan edebiyatının, eleştirisinin ve dini bakış açısının oluşmasına yönelik yaptığı çalışmalar bugün de güncel ve değerlidir. Ahmed Bey Ağaoğlu, ilk çağlardan beri edebiyatın incelenmesi ve tanıtılmasıyla uğraşmıştır. Yaratıcılığı döneminde yazılan edebî-eleştirel makaleler ve bilimsel eserlerin tahlilleri oldukça kıymetlidir.
Zamanının en önemli sosyo-politik, edebi ve kültürel olay ve sorunları, Azerbaycan ve dünya edebiyatında yazılmış eserler ile yazarın yaşamı boyunca yazdığı eserler onun ilmi ve edebî-eleştirel eser ve makalelerinde kendine yer bulmuştur.
Ahmed Bey Ağaoğlu'nun eserindeki değerli kaynaklardan biri olan edebî-eleştirel mirasın Azerbaycan edebiyat tarihindeki yeri ve oynadığı rolün tespitinden ibarettir. A. Ağaoğlu'nun makalesi, raporu, yorumu, incelemesi, mektubu vb. Yazdığı edebi-eleştirel hazineyi türler halinde inceleyerek sanatsal özelliklerinin belirlenmesi edebiyat eleştirmenlerinin her zaman ilgi odağı olmuştur. Ahmed Bey'in basında çıkan "Kaspi", "Hayat", "İrshad", "Taraki" gibi eserleri edebiyat tarihi çalışmalarında müstesna bir yere sahipti. Yazarın dünya dinlerine karşı tutumu ve dini bakış açısı, eserinin kültürel tarihinin belirlenmesiyle sağlanabilir. Yazarın eserinde sıklıkla kullandığı tarihsel-karşılaştırmalı yöntem, araştırmacıların eserini incelemek için en sık kullandıkları yöntemdir. Ağaoğlu'nun mirası derinlemesine araştırılmış, yazmaları ele alınmış ve edebiyat eleştirisi üzerine yazıları karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Ağaoğlu'nun yaratıcılığının araştırılması Azerbaycan edebiyatında her zaman önemli konulardan biri olmuştur. Onun edebiyat eleştirisiyle ilgili konuları araştırması, tarihimize ve o dönemdeki yaşantımıza dair önemli gerçekleri ortaya çıkarmak anlamına geliyor. Azerbaycan'ın ne tür yoksunluklar ve sorunlarla karşılaştığına, bunlarla mücadele ettiğine ve bu günlere geldiğine yazarın eserlerinden şahit olabiliyoruz. Dini bakış açısı ve kültürel düşünceler meselesi Ahmet Bey Ağaoğlu'nun eserlerinde oldukça güncel bir konudur. Dolayısıyla yazarın eserinden hareketle konumunu araştırmak, edebiyat araştırmalarında yaygın bir kavram oluşturmak adına bu konunun bilinmesi oldukça önemlidir. Ahmed Bey Ağaoğlu'nun dini bakış açısı ve kültürel düşünceleri mensur eserlerinde açıkça görülmektedir. Ahmed Bey'in eserleriyle gelecek nesillere aktardığı dünya görüşü ve kültürel düşünceleri, tarihi olaylar ve sorunlar açısından da oldukça değerlidir. Ahmed Bey, eserlerinde tarihi olayları, belgeleri ve tarihi gerçekleri çarpıtmadan, tarihi olaylara ilişkin tutumunu özgün bir şekilde dile getirmiştir. Bu konumu onun dini bakış açısını ve kültürel düşüncelerini ortaya çıkarmamıza yardımcı olur. İslam'da kadına verilen değerlerin önemi, edebiyattaki tarihsel özellikler Ahmed Bey'in eserinden getirilen örneklerle sistematize edilmiştir. Ahmed Bey'in eserlerinin bir kısmı uzak tarihin örneklerini yansıtırken, bir kısmı da yakın tarihin örneklerini yansıtıyor. Yazarın eserlerini bütünüyle tarihi eser olarak değerlendirmek doğru değildir. Ancak tarihsel açıdan önemli olan bu faktörler, Ahmet Bey Ağaoğlu'nun dini dünya görüşünün ve kültürel düşüncelerinin belirlenmesinde oldukça önemli olmuştur. İslam'da kadına verilen değerler Ahmed Bey'in eserlerine de yansımaktadır. Ayrıca İslam öncesi dönemde ve İslam'da kadının hak ve görevleri,aynı zamanda Ahmed Bey'in "İslam ve İslam'a Göre Kadın" adlı eserinden hareketle erkeğin kadına karşı sorumlulukları da sistematize edilmektedir. Adib, dönemin çelişkili sorunlarını dikkate alarak, geçmişteki tarihi olaylar örneği üzerinden düşüncelerini okuyucuya aktardı. Ahmed Bey, "İslam'a ve İslam'a Göre Kadın" adlı eserinde yaşama hakkı, topluma katılma hakkı, ayrımcılığa uğramama hakkı, seçme ve seçilme hakkı, eğitim hakkı, ekonomik bağımsızlık, masraf talep etme hakkı, evlenme özgürlüğü hakkı, miras hakkı, aynı hak ve ceza gibi konular incelenmiştir.
Ahmed Bey Ağaoğlu'nun kültürel düşüncelerinde Azerbaycan halkının eğilimini Batı kültürüne tercih ettiğini eserinde açıkça görmekteyiz. A. Ağaoğlu, çalışmalarında kültür yoluyla dünyada kazanmanın mümkün olduğu fikrini destekledi. Doğu kültürünün ve Buda-Brahma kültürünün, tüm dünyaya hakim olan Batı kültürüne mağlup olduğunu düşünüyordu. Genel olarak A. Ağaoğlu'nun Azerbaycan'ın kültürel düşünce tarihindeki yeri yadsınamaz. A. Ağaoğlu'nun bakış açısı ve kültürel düşüncesi zamanın çelişkileri nedeniyle karmaşıktır. Eserlerinde kültür ve eğitim kavramlarının ayrılmazlığını defalarca vurgulamış ve kültürü "iyiyi bütünleştirme" ilkesinde görmüştür.
Ahmed Bey Ağaoğlu'nun dünya dinlerine karşı tutumu Azerbaycan edebiyat araştırmalarında tam anlamıyla netlik kazanmıştır. Ahmed Bey'in eserinde dünya dinlerine karşı objektif tutumu ve bu dengeyi eserinde koruyabilmesi eserlerinden çıkan gerçeklerle doğrulanmaktadır. Ahmed Bey Ağaoğlu, eserleri aracılığıyla İslam ve Hıristiyanlığı karşılaştırmalı bir şekilde analiz etmiştir.
Ahmet Bey Ağaoğlu'nun kültürel düşüncelerinde Batı kültürüne bu kadar yönelmesinin nedenini eserlerinde açıkça görüyoruz. Batı kültürünü kazanan kültür olarak gördüğü için bu görüşteydi. Adib, büyük yazma yeteneği ve becerisiyle Batı kültürünün diğer kültürler üzerindeki zaferini okuyucuya aktarmayı başarmıştır. İslam'da kadına verilen değerler Ahmed Bey'in kadınlara, onların haklarına ve görevlerine yönelik görüş ve duyarlılığını yansıtan eserlerine de yansımaktadır. Ahmed Bey'in "İslam'a Göre ve İslam'da Kadın" adlı eseri, onun kadına yönelik görüşünün sistematize edilmiş nihai sonucudur. Ahmet Bey Ağaoğlu'nun dünya dinlerine karşı tavrını incelediğimizde Ahmet Bey'in dünya dinlerine karşı tavrının tamamen objektif olduğu sonucuna varıyoruz. Bu düşünceler içinde dengeyi koruyabildi. Ahmed Bey Ağaoğlu, ister İslam ister Hıristiyan olsun, insanın saf ve temiz düşünceye sahip olmasının önemli olduğu görüşündeydi. Ahmet Bey Ağaoğlu'nun eserinde edebiyat sorunları konusuna geniş yer verilmiştir. Edip hakkında yazılan eserlerde onun Batı edebiyatını tahlil etmesi ve dünya klasiklerinin yaratılışına dair görüşleri esas alınmaktadır. Ahmed Bey, yaratıcılığının büyük bir kısmını Batılı yazarların yaratıcılığına ayırmıştır. Onun eserinde Batılı yazarları analiz etmesi ve vardığı sonuçlar, eserlerinden getirdiği önemli unsurlarla kanıtlanmaktadır. Ahmed Bey'in Batı yönelimi ve Batı'da edebiyatın gücü konusundaki araştırmaları eserleri üzerinden incelenmiştir. Yazarın tarihsel gerçek kişilikleri ve onların yaratıcılıklarını genelleme yoluyla araştırmasına dahil etmesi, dünya klasiklerinin yaratıcı özelliklerine hem tarihsel hem de tarihsel olmayan açıdan yaklaşması Ahmed Bey'in kaleminin karakteristik özelliğiydi. Ahmed Bey Ağaoğlu, Batı edebiyatının yetenekli temsilcilerinin ve her çağa hitap edebilecek özgün, zengin eserlerin bulunduğunu söyledi. Ahmed bey, Batılı yazarlardan Lavelle, Edel de Meril, E. Rena, F. Michel, Shakespeare, Voltaire, Leibniz, Dante'nin eserlerine özel önem vermiştir. Yazarlıklarını büyük insan fikirleri uğruna savaşmaya değer olarak değerlendirdi. Ahmed Bey, Tolstoy, Dostoyevski ve Gorki gibi Rus yazarların yaratıcılığına fikir açısından en üst düzeyde değer verirdi. Puşkin, Gorki, Lermontov, Gogol, Dobrolyubov, Turgenev ve Tolstoy'un Rus edebiyatı için yaptıklarını çok değerli buluyordu. Ahmed Bey, Rusya'yı olduğu gibi tasvir ettiği, yaşamı ve çevreyi tüm gerçekliğiyle anlattığı için Puşkin'i övdü. Seçilen cümleler açısından yaratıcılığının zengin olduğu sonucuna varılmıştır. Ahmed Bey Ağaoğlu, Lermontov, Gogol ve Turgenev'in bu tür doğa görüntüleri yaratma konusunda yetenekli olduğu görüşündeydi. Bunu yazdıLermontov, Puşkin, Tolstoy, Kafkasya ve Kırım imajını okuyucunun gözleri önünde sanatsal bir dille yeniden yaratmış, öyle ki Kafkasya ve Kırım'a hiç gitmemiş okuyucu bile Kafkasya semalarını ziyaret etmiş gibi hissedecek, Kafkas dağlarının yüksek zirveleri ve Kırım kıyıları kendi gözleriyle. Ahmed Bey Ağaoğlu'nun Shakespeare, Milton, Locke, Spencer, Goethe, Schiller, Kant, Hegel, Moliere, Voltaire, Jean Jacques Rousseau, Victor Hugo, Dante, McFawell, Bruno, Puşkin, Lermontov, Tolstoy vb. üzerine eserleri. gibi yazarlar hakkındaki fikirleri
A. Ağaoğlu'nun Doğu edebiyatına karşı tutumu eserlerinde bulunan örneklerle gerekçelendirilmiş ve açıklanmıştır. Onun N.Tusi, Ş.Sadi, Hafız, MCRumi, Cicero, Platon, Nizami, Fuzuli gibi Doğu klasikleri hakkındaki görüşleri geniş bir şekilde ele alınmış ve yazarın konumu netleştirilmiştir. Ahmed Bey'in Azerbaycan edebiyatının temsilcileri olan Abdurrahim Bey Hagverdiyev, Necef Bey Vezirov, Gasim Bey Zakir, Seyid Azim Şirvani, Mirza Alakbar Sabir gibi yazarlara karşı görüşleri eserlerine yansımış ve yazarın düşüncelerinin açılmasında önemli rol oynamıştır. .
A. Ağaoğlu'nun eserlerinde dünya klasiklerine gösterdiği özen, çağın gerekleri dikkate alınarak kapsamlı çalışmalar yapılmıştır. Ahmed Bey'in Batı edebiyatına ilişkin araştırmaları eserlerinden alınan örneklere dayanmaktadır. Halkının manevi değerlerine sahip çıkmak, geçmişini sürekli öne çıkarmak, haksızlıklara karşı mücadele etmek, hümanizm ve hoşgörü duygularını ön plana çıkarmak Ahmed Bey'in yaratıcılığında her zaman ön planda olmuştur.
Ahmed Bey Ağaoğlu, dini bakış açısını ve kültürel düşüncelerini sanat yeteneğiyle günümüze aktarmayı başarmıştır. Onun konumu ve araştırmaları olay ve sorun yansıması açısından daima çağdaşlığını korumuştur. Eserlerinde dünya klasiklerine gösterdiği önem, zamanın gerekleri dikkate alınarak kapsamlı araştırmalara yer verilmiştir. Ahmed Bey'in Batı edebiyatına ilişkin araştırmaları eserlerinden alınan örneklere dayanmaktadır.
FACEBOOK YORUMLAR