Açelya Oğuz: Bilimsel Yöntemler ve Fikrin İnşa Basamakları
Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Halk Bilimi doktora öğrencisi Açelya Oğuz hanımefendi "Bilimsel Yöntemler ve Fikrin İnşa Basamakları" adlı yazısını sitemizin okurları için kaleme almıştır.
Bilimsel Yöntemler ve Fikrin İnşa Basamakları
Açelya Oğuz
Bilim, tabiat hakkında bilgi edinmenin metodudur. Bilimin gayesi geleceği tahmin etmektir. Bilimin tasvir, anlama, anlamlandırma tarafı da vardır. Bilim teknolojiyi doğurmuştur. Bilgiyi elde etmenin çeşitli yöntemleri vardır:
a) Kehanet: Bilgiyi elde etme yöntemlerinden biri bilgiyi kehanetlere dayandırmaktır. Kehanet “Ben anamdan şöyle duydum.” ifadeleriyle başlayan nesilden nesile sözlü gelenek içerisinde aktarılan ifadelerdir. Kehanetler kâinatı anlama ve yorumlama biçimidir. Mitolojide rastladığımız inanışlar kehanet yoluyla bilgi edinmenin bir örneğidir.“Dünya öküzün boynuzları üzerindedir. Öküzün başına sinek konar da öküz başını sallarsa Dünya’da deprem olur.
”
b) Felsefecilere Göre Bilgiyi Edinme Yöntemleri: Yunan epistemolojisine göre “Bütün bilgiler bizde ezelden beri vardı. Yapılacak olan tek şey onu ortaya çıkarmaktır. Bu tanım geometri, matematik gibi bilimlerde geçerli iken sosyal bilimlerde etkisini kaybeder.Yunan felsefecilerinden Aristo ve Eflatun bu konu üzerine eğilmişlerdir. Bunların dışında İslamî gelenekte yetişmiş felsefeciler de bilgiyi edinme yolunda farklı görüşler ortaya koymuşlardır. Farabi’ye göre asıl olan felsefedir. Bilgi aktarımında felsefeciler, kitleler tarafından kabul görülememe ihtimaline karşı bilgiyi din ile temellendirmektedirler.
Tabiat Bilgisi Edinme Yolları: Tabiat bilgisini elde etmenin üç yolu vardır. Bunlar icat etmek, kutsal metinlerden çıkarım yapmak, ilham alındığını söylemek. Felsefecilerin izlediği bilgi edinme yöntemi icat etmek, din adamlarının yöntemi kutsal metinlere dayandırmak, pir veya dervişlerin yaptıkları ise ilhama dayandırmaktır. Tabiata dair bilgi daha çok günlük pratiklere dayanır. Çorbaya sinek düştüğü zaman çıkarılıp diğer kanadı da çorbaya batırılır. Bu sinek eğer zehirli ise panzehrini diğer kanadından aktarmak için yapılır. Başka bir pratik ise hurmanın iki tane yenmesinin tek yenmesine nazaran daha faydalı olmasıdır. Tabiat ilimlerinden biri olarak kabul edilen Gökbilimi üzerine ise ilkel dönemlerden günümüz modern toplumuna kadar çalışmalar yürütülmüştür. Peki bu çalışmalar neden bu kadar önemliydi? Eski Mısır tarım toplumuydu. Geçim kaynakları toprağa dayalı olduğu için kişilerin hayatlarını idame ettirmesi Nil nehrinin taşkınlarına bağlıydı. Bu taşma süreleri gökbilimiyle öğrenilirdi. Tüccarlar ise yön tayinininde kullanmışlardır gök cisimlerini. Açık denizlere açılan tüccarlar gök cisimlerinin durumuna göre yön tayin etmişlerdir. Erzurumlu İbrahim Hakkı gibi Osmanlı alimleri ise gözlem ve dini metinleri kullanarak evreni tasavvur etmişlerdir.
Maarifetname’de Geçen Gökyüzü, Kainat Tasavvurları
2) Bilginin Taşıyıcıları (Medyası): Meseleyi açıklamaya geçmeden önce ilk olarak bilinmesi gereken şey medyanın ne olduğu konusudur. Medya, ortam demektir. Bilgiyi halka ulaştıran bir vasıtadır. O halde bilgi taşıyıcıları da bilgiyi halka taşır. “Büyükannemin dediğine göre…” şeklinde başlayan cümle bilgi taşıyıcılarının kaynağına işaret eder. Bilgilerin bir kısmı lisanla aktarılırken bir kısmı da nesnelerle aktarılır. İlkel insanlar ilk olarak bilgiyi testilere daha sonra papirüslere son olarak kağıtlara işlemişlerdir. Bir başka bilgi taşıyıcısı olan matbaalar ise ilk olarak 9. asırda Çin’de daha sonra 15. asırda Avrupa’da icat edilmiştir.
3) Bilginin Mekanizması: Bilgi basamakları oluşturulurken basitçe özetlenecek olursa iki süreç gözlenmektedir.
3.1) Dedüksiyon: Bilgi demetinde çıkarım yapma işlemidir. Kuraldan sonuca giden bir yöntem izlenir.
3.2) İndüksiyon: Gözlemden kurala doğru çıkarım yapan tekniktir.
Bacon’un Bilgi Edinme Sistemi
4) Dinin İşlevi: Din dogmatiktir. Yanlışlanabilir değerleri olduğu için bilim değildir. Din değerlere yarar. Atom çekirdeği parçalanırken bu hangi amaçlar için kullanılır? Bomba yapmak için mi, yoksa ilaç üretmek için mi yapılmalı? İşte bu sorunun cevabını değerler verir.
5) Bilimin Lojistiği: Bilimin lisanı bilinmelidir. Bilim hangi dilde yapılırsa o bilim dili olur. Bilim yapma eylemi doktora eğitimiyle başlar. Bir soruna çözüm bulma mantığına dayanır. Ansiklopedi karıştırma, uzman kitabı okuma, saha özeti, yapılan makaleleri inceleme son olarak da konuya odaklanma evreleri geçirilir. O halde bilim hiç kimsenin gitmediği yere gitmektir.
FACEBOOK YORUMLAR