1915 ÇANAKKALE KARA SAVAŞLARI'NIN BİRİNCİ SAFHASI - Yazan: Hüseyin ALPASLAN

1915 ÇANAKKALE KARA SAVAŞLARI’NIN BİRİNCİ SAFHASI

1915 yılının ilk ayları, dünyanın en güçlü armadası olan İngiliz ve Fransız Donanmaları, Çanakkale Boğazı’nı geçip İstanbul’u işgal ederek Osmanlı Devleti’ni savaş dışında bırakmayı ve Ruslara yardım ulaştırmayı amaçlamışlardır. Amiral Jonh De Robeck komutasındaki mağrur donanmalar, 18 Mart 1915 tarihinde saat 11.30’da saldırıya başlamışlardır. Akşam saat:18.00 sıralarında Irresistable, Bouvet, Ocean isimli Zırhlı Savaş Gemileri ile onlara yardıma gelen gemilerle beraber bin civarında asker boğazın derin sularına gömülmüşlerdir.

Çanakkale’de alınan deniz yenilgisi Londra ve Paris’te büyük şaşkınlık yaratmıştır. Bu yenilginin altında kalmak istemeyen uzlaşma devletleri İngiltere ve Fransa İstanbul’u almak için bu defa karadan çıkartma yaparak donanmayı boğazdan geçirmek istemişlerdir. Kara çıkartması yapmak için 13 Nisan 1915 tarihinde Kara ve Deniz Kuvvetleri’ni Limni Adası’nda topladılar.

Gelibolu’ya çıkartma kararından sonra İngiltere ve Fransa, İstanbul sorunu nedeniyle şaşkınlığa uğrayan Rusya’nın itimadını kazanmak, Yunanistan ve İtalya’yı kendi tarafına çekmek için gayretlerini arttırmışlardır.

Karaya Çıkartma Planı

İngiliz ve Fransız birleşik ordularının amaçları, Gelibolu Yarımadası’nı ele geçirip, ordunun bir kısmı ile Boğaza hakim olmaktır. Çıkartma yapacak kuvvetlerin Komutanı General Ian Hamilton, üç çıkartma yeri üzerinde karar vermiştir.

Uzlaşma Devletlerinin, General Ian Hamilton komutasında bulunan birliklerinin durumu  ve çıkartma yapacakları yerlerin planı şöyledir[1];

-Deniz Tümeni: 10.000 kişi, General Paris komutasında Kara Kuvvetlerinin başarılı olması durumunda Kilitbahir’e ilerleyip donanmayı boğazdan geçirecek.

-29’uncu YayaTümeni: 18.000 kişi, General H.Neston komutasında Seddülbahir’e çıkartma yapacak.

-Anzak Kolordusu: 35.000 kişi, General Birdwood komutasında Kabatepe’nin kuzeyine (Arıburun) çıkartma yapacak.

-Fransız Tümeni: 17.000 kişi, General Amode komutasında Kumkale’ye çıkartma yapacak.

Gelibolu Yarımadası’na Çıkartma Planı (Nisan 1915)[2].

Bu kuvvetlerin toplamı 80.000 civarında, topların sayısı 150 kadardır. Ayrıca Rusların 47.000 kişilik bir kuvvet ve 120 top ile Karadeniz Boğazı’ndan taarruz edeceği planlanmıştır. Çıkartma kuvvetlerinin gücü İngiliz ve Fransız askerlerinin yanısıra bu ülkelerin sömürgeleri; Yenizelanda, Tasmanya, Hindistan, Kuzey Afrika, Senegal ve başka  ülkelerden gelen birçok askerden oluşmuştur. Gelibolu Yarımadası’na çıkartma yapacak birliklerin hedefleri  şöyledir; Seddülbahir ve Kabatepe arasında Türk kuvvetlerinin kuşatılıp savaş dışı bırakılması ve boğazda Kilitbahir’e kadar ilerleyerek donanmaya boğazı açmaktır. Şaşırtma ve yanıltma hedefli olarak planlanmış olan Kumkale harekatının maksadı ise Anadolu kıyısındaki kuvvetin Rumeli tarafına geçişini önlemektir[3].

Türkler’in Savunma Hazırlıkları

Çanakkale Deniz Savaşı’ndan sonra uzlaşma devletlerinin karadan çıkartma yapabileceklerini ve yeniden taarruza geçeceklerini öngören Harbiye Bakanlığı ilk tedbir olarak Çanakkale’de 5’inci Ordu’yu oluşturmuş ve başına Alman Limon Van Sanders Paşa’yı getirmiştir. 5’inci Ordu; 2,3 ve 15’inci Kolordulardan oluşmuştur. Bu ordunun sayısı 50-60 bin kişi olup  üçte ikisi Saroz Körfezi ve Anadolu kıyılarında bulunmaktadır[4]. Osmanlı Genelkurmayı tarafından düşmanın çıkartma yapabileceği bölgelerin tespiti için yapılan çalışmalar neticesinde, çıkartmanın yapılması mümkün ve muhtemel görünen yerler belirlenmiştir[5]. Buna göre;

-Anadolu tarafında Bandırma’dan Kumla’ya kadar olan bölge.

-Gelibolu Yarımadası’nın batı kıyılarında Boğaza giriş yerinden,Saros körfezine kadar olan bölge.

-Bolayır kıstağı ve bölgesi.

Savunma planı bu bölgelere yerleştirme esaslarına göre yapıldı. Birinci bölge sorumluluğu Alman Weber Paşa komutasındaki 15. Kolordu’ya, ikinci ve üçüncü bölgelerin savunulması ise Esat Paşa Komutasında bulunan 2 ve 3.Kolordu’lara verilmiştir. Çok geniş alanda yapılan savunma planının alt kademesindeki görevlendirmeler ise şöyledir;

-Yarımada kıyılarının savunması Halil Sami Bey komutasındaki 9’uncu Tümen tarafından sağlanacak olup, kuvvetlerin çoğunluğu Maydos’tadır.

-Bolayır Kıstağı ile Saroz Körfezi’nin savunmasını Albay Hasan Basri Bey komutasındaki 5’inci Tümen yapacaktır. Kuvvetler Kavak’ta bulunmaktadır. Albay Remzi Bey komutasındaki 7’inci.Tümen ise 5’inci Tümeni takviye edecektir.

-Boğazın Avrupa yakasında ki bütün kuvvetler, Yarbay Mustafa Kemal komutasında bulunan 19’uncu Tümen’in yedeği olarak bulunacaktır. Maydos’un Kuzey batısında konuşlanmışlardır.

-Kıyı bölgelerine hafif öncü kuvvetler bırakılmış, Tümenlerin ağır kuvveti iç taraflarda toplu halde bulundurulmuştur.

Savunma tertiplerinde eksiklik yaratan husus ise istihbaratın yeterli olmamasından kaynaklanan düşman taarruzunun nereden veya nerelerden yapılacağnın bilinmemesidir.

Türk tarafının savunma hazırlıkları eksikliklerine rağmen tamamlanmış görünürken, birçok farklı ülkelerden askerler  ve gemilerden oluşan müttefik kuvvetler, 25 Nisan 1915 günü üç bölgeden saldırıya geçmişlerdir.

Şimdi bu bölgelerde cereyan eden savaşları görelim;

Kumkale Çıkartması

Bu çıkartma Anadolu kıyılarında bulunan Kumkale’ye yapılmıştır. Amaç, asıl hedef olan Gelibolu Yarımadası’na yapılacak çıkartmaların tahminini güçleştirmek, şaşırtmak ve Türk kuvvetlerini dağınık halde tutmaktır. Türk Ordusu’nun Albay Nicolai komutasındaki 3.Tümeni tarafından Fransız birliğine karşı yapılan savunma, çıkartmayı başarısızlığa uğratmıştır. 26 Nisan sabahı Türk kuvvetlerinin yaptığı karşı saldırıda hezimete uğrayan Fransız Birliği Savaş Gemilerinin yardımıyla esir olmaktan kurtulmuştur. Buradaki savaştan kazançlı çıkan Türk birliklerinin bir kısmı Gelibolu’ya geçerek orada bulunan kuvvetleri takviye etmişlerdir.

Arıburnu Çıkartması

Fransız Birlikleri, Kumkale’ye asker çıkartmaya başlamadan önce 25 Nisan sabahı ANZAK (Avustralya ve Yenizelanda Tümenleri) Kolordusu Arıburnu bölgesinde karaya çıkmaya başlamışlardı. Bu bölgede karşılarına Yarbay Mustafa Kemal komutasında bulunan 19’uncu Tümen çıkmıştır. Tümen Komutanı ilk çıkartma da bütün birliklerini hazır bulundurmuş, ancak Kolordu Komutanlığı’ndan bir emir gelmediğinden kıyı gerisinde beklemek zorunda kalmıştır. Düşmanın Kabatepe’nin arka sırtlarını sarmaya başladığını haber alan Yarbay Mustafa Kemal emir beklemeden, tüm sorumluluğu üzerine alarak Biga’da bulunan 19.Tümen emrinde Binbaşı Hüseyin Avni Bey komutasında bulunan 57’nci Alay’ın üç taburu ve bir dağ bataryası ile beraber Conkbayırı bölgesine hareket etmiştir. Elinde bulunan kuvvetlerle Conkbayırı ve Sarıbayırda bulunan düşmana saldırarak geriye püskürtmüştür.Savaş devam ederken Tümen Komutanı Mustafa Kemal, kısa bir muhakemden sonra saldırı için kuvvetinin yetersiz olduğunu tahlil ederek verdiği ani bir emirle askerlerine süngü taktırarak mevziye girmelerini sağlamıştır.Türk Askeri’nin ne yapacağını kestiremeyen ve kararsız kalan düşman da mevziye girmiştir. Tümen Komutanı Mustafa Kemal, düşmanın kararsızlığı ve şaşkınlığı sebebiyle kazandığı bu zaman diliminde istirahat için geride bıraktığı birliği getirterek düşmana saldırmıştır. Yarbay Mustafa Kemal, tarihe geçecek düşmana taarruz emrini şöyle vermiştir; “Ben size taarruzu emretmiyorum.Ölmeyi emrediyorum. .Biz ölünceye kadar geçecek zaman içinde yerimizi başka kuvvetler ve komutanlar alabilir”[6].

Limon Van Sanders’in stratejik önemini çok iyi anlayamadığı Gelibolu’nun güneyinde kritik bir konumda bulunan Conkbayırı ile Sarıbayır, Mustafa Kemal’in öngörüsü ve sorumluluk alması sonucunda düşman eline geçmekten kurtulmuştur. Düşmanın hakim olması halinde Türk savunma sistemini çökertecek konumda bulunan Kabatepe, Arıburun bölgesinde, İngiliz kuvvetleri Savaş Gemilerinin koruyabileceği dar bir alana sıkışmıştır. Bu bölgede iki buçuk ay kadar karşılıklı saldırı ve mevzi savaşları devam etmiştir. Ancak bir sonuç alınmayınca çıkartma düşmanın çekilmesiyle son bulmuştur.

Seddülbahir Çıkarması

Müttefik Devletler tarafından Kumkale ve Arıburuna çıkartma yapıldığı 25 Nisan günü, aynı saatlerde Tekke Burnu, Zığındere, Ertuğrul Koyu ve Marto noktalarına da çıkartma yapılmıştır. Önce 12 Tabur olan çıkartma kuvvetlerinin sayısını 40 tabura çıkarmalarına rağmen kıyıda ölüm kalım mücadelesi vermişler ve sahilde zorlukla kalabilmişlerdir. Türk kuvvetleri burada savunmayı 9 taburla yapmıştır. Düşman kuvvetlerin çoğalmasından sonra Türk kuvvetleri ikinci savunma hattına çekilerek orada savunmayı pekiştirmişlerdir. Çıkartma sonrası 80 gün boyunca karşılıklı saldırılar olmuş ancak her iki tarafta birbirlerine üstünlük kuramamıştır.

Sonuç;

Uzlaşma Devletlerinde, çıkartma güçlerinin bir netice alamamış olması, kara ve deniz kuvvetlerinin başarısızlığı büyük bir hayal kırıklığı ile beraber moral bozukluğu yaratmıştır.Çok kısa bir zamanda ve kolaylıkla Gelibolu Yarımada’sını ele geçirebileceklerini düşünen İngiliz ve Fransız devlet adamlarında ve askerlerde, girişilen harekatın başarısızlığı, hoşnutsuzluk ve şaşkınlık meydana getirmiştir.

25 Nisan 1915’de Gelibolu Yarımadası’na yapılan saldırıda; Türk Milleti ve Ordusu düşman kuvvetlerine aman vermeyerek büyük bir kahramanlık örneği daha göstermişlerdir. İngilizler, Fransızlar  ve onların hamiliğine sığınarak pay elde etme peşinde olan diğer milletlerin zihinlerine bir kez daha “ÇANAKKALE GEÇİLMEZ” gerçeğini kazımışlardır.

Çanakkale de yaptıkları kara harekatının başarısızlığa uğramasını bir türlü içlerine sindiremeyen ve adeta onur meselesi yapan İngiliz ve Fransızlar bir süre sonra Gelibolu Yarımadası’na ikinci bir çıkartama yapmaya karar vermişlerdir. 06 Ağustos 1915 de yaptıkları İkinci büyük çıkartma neticesinde, yine aynı akibete uğrayarak hezimet ve hüsranı tekrar yaşadılar.

Sevgili okurlar, yazı tarihlerinin ilgili olayın meydana geldiği ay içerisinde olmasının uygun olacağı kanaatini taşıdığımdan, Çanakkale Kara Savaşları’nın ikinci safhasını Ağustos ayının ilk haftasında yine bu köşeden okuyabilirsiniz.

Keyifli okumalar, Sağlıklı günler diliyorum 

Hüseyin ALPASLAN

Tarihçi- Yazar

[email protected]

[1] Enver Ziya KARAL; “Osmanlı Tarihi IX. Cilt”, s.458. Türk Tarih Kurumu,2011, Ankara.

[2] “Türkler’in Tarih,Kültür ve Medeniyet Atmosfer” www.Turkosfer.

[3] Enver Ziya KARAL;s.459.

[4] Yusuf Hikmet BAYUR; “Türk İnkılabı Tarihi Cilt III Kısım II”,s.288,Türk Tarih Kurumu,1991, Ankara,

[5] Enver Ziya KARAL; s. 456.

[6] Cemalettin YILDIZ; “Çanakkale Seddülbahir Kahramanları”, s. 39, Emre Basımevi, 2005, İzmir.