13 Aralık Modern Kazak Devletinin Kuruluş Günü - Yazar: Suinbay Suyundik

Aralık ayı, Kazakça Jeltoksan olarak adlandırılır. Jeltoksan kelimesi iki ayrı sözcüğün bir araya gelmesinden ürediği görülür. Jel, Türkiye Türkçesinde rüzgâr ve toksan ise doksan ve üç ayın birleşmesi “mevsim ayı” ve aynı zamanda “Rüzgâr ayı” anlamını taşımaktadır. Kazakistan tarihi açısından son derece gözle görülür ve dikkat çekici önemli bir aydır. Kazak tarihindeki pek çok dönüm noktaları bu ayda yaşandığı kaydedilir. Bunlardan biri, Kazakistan tarihinin ilk Kazak Cumhuriyeti (Respublikası) Alaş Orda Hükümetinin kurulmasıdır. II. Genel Kazak Kurultayı [1], 5-13 Aralık 1917 tarihleri arasında Orenburg kentinde düzenlenir. Kurultay gündeminde: Sibirya ve Türkistan Muhtariyetleri ve Güney Doğu İttifakı; Kazak (Kırgız) eyaletlerinin muhtariyeti; Milli milis (polis) kuvvetleri; Halk Şurası (hükûmet);  Eğitim; Millî banka; Müftülük (din meselesi); Yargı ve Adliye organları; Yerel yönetim;  Hazine meselesi tartışılır.

Söz konusu konuların her biri ayrı ayrı ele alınıp görüşülen gündem maddeleri arasından özellikle muhtariyet ve hükûmet kurulması ile millî milis kuvvetlerinin oluşturulması meselelerine önem verilir. Kurultay delegeleri, Rusya’da gerçekleşen ihtilal sonrası ülkenin hükümetsiz kalmasının iç savaş ve anarşizme yol açacağına değinerek, yönetimin yokluğu Kazakistan’ı da olumsuz etkileyeceği görüşünde hemfikir olur ve Kurultay’da Kazak-Kırgızların kabul edeceği hükümetin kurulması gerektiğine oybirliğiyle karar verilir. Böylece Alaş Orda Muhtariyeti adıyla muhtariyet ve Alaş Orda Devleti bir hükûmet kurulması yönünde karar alınır. Dokuz gün boyunca devam eden Genel Kazak Kurultayının Kazak ulusu için dönüm noktası olduğu aşikârdır. Daha sonra Sovyetler tarafından güç kullanarak susturulacak Kazak aydın, entelektüel ve önderlerinin gerçekleştirdikleri milli kurtuluş hareketinin son çırpınışı olmuştur. Böylece 13 Aralık, bugünkü Kazakistan’ın zeminini oluşturan ve  cumhuriyetin doğuşunun ilk sancısı olarak tanımlanan önemli gündür.

[1] Alaş Kozğalısı, (Kucattar men materialdar jınağı, Sevir 1901j.-celtoksan 1917j.); Dvijeniye Alaş, (Sbornik dokumentov i Materialov, Aprel 1901 g.-dekabr 1917 g.); T. I, Almatı 2004. (Eser, belge neşridir) Alaş Orda (Sbornik Dokumentov), Sost. N. Martınenko, Alma-Ata 1992. (Eser, belge neşridir); Amanjolova, D. A., Kazahskiy Avtonomizm i Rossia, Moskva 1994; Na İzlome. Alaş v Etnopolitikeçkoy İstorii Kazahstana, Almatı 2009. Bekmahanov, E., Kazahstan XIX. Ğasırdın 20-40 Jıldarında, Almatı 1994. Bekmahanova N. E., Mnogonatsianalnoye Naseleniye Kazahstana i Kirgizi v Epohu Kapitalizma (60-e godı XIX v..-1917 g.), Moskva 1986. Bolşaya Sovetskaya Entsiklopediya, T. 3, 26, Moskva 1970, 1977. Bökeyhanov, A., Şığarmalar, Haz. M. Koygeldiyev, Almatı 1994. (Eser, belge neşridir)D. A. Amanjolova, Na İzlome. Alaş v Etnopolitikeçkoy İstorii Kazahstana, Almatı, 2009, s. 180-182, 190. II. Genel Kazak Kurultayı tutanakları için bkz. Noveyşaya İstoriya Kazahstana, s. 77-89; Alaş Orda, Belge no: 16, s. 62-75; Alaş Kozğalısı / Dvijeniye Alaş, Belge no: 182, s. 472-482.

Yazar: Suinbay Suyundik