CUMHURİYETİN 10. YILINDA MANİSA’YA AİT BİLGİLER
Manisa 1919-1922 yılları arasında çok acılar ve sıkıntılar yaşamıştır. İşgalci Yunan ordusu ve yerli Rumlar ile işbirlikçileri, Mürsel BAKÜ Paşa komutasındaki süvari kolordusu şehre girmeden önce 6- 7 Eylül 1922 günleri 10.700 ev, 13 cami,2728 dükkan, 19 han, 26 bağ kulesi, 3 fabrika,5 çiftlik ve 1740 köy evi yakmıştır. Ayrıca resmi kayıtlara göre 3500 kişi ateşte yakılmış, 855 kişi kurşunlanmış, 1200 kişi kesilmiş toplam 5555 kişi şehit edilmiştir. 1914 yılı nüfus sayımına göre Manisa merkezde 86.565 Türk, 22.471 Ortodoks Rum, 2630 Gregoryen Ermeni ve 2146 Yahudi olmak üzere toplam 113.812 kişi yaşamaktadır. 1922 yılında işbirlikçi Rumlar, efendileri Yunanlılar ile birlikte arkalarına bakmadan Manisa’dan kaçmışlar, 1924 yılında yapılan nüfus mübadelesi ile diğer Rumlar Yunanistan’a göç etmişler, diğer azınlıklar da zamanla diğer şehirlere ve yabancı ülkelere gitmişlerdir. Türkler, yoksulluk ve işsizlikten köylerine veya diğer şehirlere göç etmiştir ve Türk nüfusu azalmıştır.
1933 yılında merkez nüfusu 28.684 olup 5.735 hane vardır ve Belediye bütçesi 279.325 liradır. 1914 yılında Manisa’da 17 bin hane vardı. Şehir dahilinde 52 km. yol vardır, bunun 4,5 km. şose, 1 km. kaldırımdır. Kalanı henüz yangın enkazından temizlenmekte ve toprak tesviyesi yapılmaktadır. Görülüyor ki yanan binaların enkazı 10 yılda temizlenememiştir. 19 membadan yaklaşık 17 km. uzunluğunda künk boru ile 24 saatte takriben 2500 metre küp su gelmektedir. Şehir içinde 25 km. künk, 5 km. demir boru ile 120 çeşme ve 5 havuz vardır. Binalara su dağıtımı henüz yoktur, mevcut tesisat Vakıflar Müdürlüğüne bağlıdır ve henüz Belediyeye devir edilmemiştir. Şehirde 2.5 km. umumi lağım vardır ve kanalizasyon teşkilatı bulunmamaktadır.
Şehir, Belediyeye ait elektrik tesisatı ile aydınlatılmaktadır, şehrin genel temizliği üç yıl müddetle müteahhide verilmiştir ayrıca Belediyece temizlik işçisi istihdam edilmektedir. Merkezde modern mezbaha yoktur, günde 45 koyun ve 8 sığır kesilmektedir. Belediye itfaiye teşkilatında 1 adet arazöz, 5 adet tekerlekli el tulumbası mevcut olup itfaiyede 55 kişi görevlendirilmiştir. Şehir dahilinde 1 orta okul, 7 ilk okul, 2 hastane, 5 hamam, 4 eczane, 2 kütüphane, 1004 dükkan, 15 lokanta, 1 gazino, 3 sinema ve tiyatro, 7 han, 8 otel, 10 fabrika, 4 garaj vardır.
Şehir içinde birkaç tane otomobil, kamyon vardır, ulaşım ve yük taşıma işleri genellikle at arabaları ile yapılmaktadır. İzmir- Afyon demiryolu Manisa’dan geçmektedir. Merkezde Perşembe günleri Pazar yeri kurulmaktadır, köylüler ve bahçeciler yetiştirdikleri ürünleri Perşembe günleri şehre getirerek pazarda satmaktadırlar. Mimar Sinan’ın eserlerinden Muradiye, Sultan, Hatuniye, Çeşnigir, Hüsrev Ağa, Yeni, Kısık, Ali bey, Attar Hoca, Hacı Yahya, Paşa, Derviş Ali, İbrahim Çelebi, Ulu Cami gibi tarihi camiler, Taş Mektep, Saray- ı Amire kalıntısı kule, Sinan Bey medresesi, Hindistani , Saruhan bey medresesi gibi medreseler, Sıbyan Mektepleri, çeşmeler, külliyeler, türbeler. Bedesten , kaleler gibi birçok tarihi eserler bulunmaktadır.
Şehir içinde özellikle Rum Mehmet Paşa civarındaki dükkanlarda yemenicilik, körüklü çizme, köşkerlik, dokumacılık, saraçlık, nalbantlık, şekercilik, ayakkabıcılık gibi meslekler icra edilmektedir. Tarım ilkel bir şekilde yapılmakta, Yunt dağı ve ova köylerinde hayvancılık ve besicilik işleri zor şartlar altında yapılmaktadır. Halkın gelir seviyesi zayıftır, yoksul vatandaşlar hasat zamanı bağ ve bahçe ile tarlalarda amelelik yapmaktadırlar. Su kaynakları yeterlidir, Gediz ırmağının suyu boldur. 82 yılda nereden nereye geldik, mukayese yapmamızda fayda vardır. Bu günümüze şükretmemiz gerekir, bizler ailemizin yaşadığı sıkıntıları yaşamadık hiç olmazsa.